وريل فقير پيرزادو : جيت جڻين ۽ وڻن سان پيار ڪندڙ سخي ڀاڳيو
ڏاڏي وريل کي ڪي ماڻهو مجذوب ته ڪي سالڪ سمجهندا هئا، ڪي کيس ساڌو ته ڪي ولايت جو صاحب سمجهي سندس ڪيتريون ئي ڪرامتون بيان ڪندا رهندا هئا، جيڪي سڄي سنڌ ۾ ٿوري گهڻي ڦيرڦار سان ٻڌبيون رهبيون آهن.
ڏاڏو وريل 1890ع ڌاري مهين جي دڙي کان 8 ڪلوميٽر هيٺ فيڊر جي ڀرسان موريل جي گهر ۾ جنم ورتو. 1936ع ۾ اهو ڳوٺ سنڌوءَ جي پائيندڙ جو شڪار ٿي پنهنجو وجود وڃائي ويٺو ۽ ان جا ڳوٺاڻا مهين دڙي کان 2 ڪلوميٽر ڏکڻ طرف ڳوٺ ٻلهڙيجيءَ جي خالي پٽ تي حاجي لعل بخش شيخ جي نالي سان نئون ڳوٺ ٻڌي ويٺا.
ڏاڏو وريل ڳوٺ جو سڀ کان آسودو شخص هو، وٽس ڍڳين جا سوين ڍور هئا. جڏهن ورهاڱو ٿيو ۽ مينڌرا پنهنجو ملڪ ڇڏي ويا، تڏهن ڏاڏو وريل هڪ هندوءَ جي خالي ڪيل جاءِ ۾ لڏو لاهي ويهي رهيو، جتي رڳو ڍڳيون، پکي پکڻ ۽ ڏاڏو وريل رهندا هئا. ڏاڏو وريل صبح جو مال کي جهنگ ڏي هڪلي ڇڏيندو هو، جيڪو شام جو پاڻهي واپس اچي ويندو هو سندس سمورين ڍڳين تي هن جا نالا رکيل هوندا هئا. هو نالو وٺي جنهن به ڍڳيءَ کي سڏ ڪندو هو، اها اچي سندس سامهون بيهندي هئي، ان مهل هُو ڦر کي ڇڏيندو هو، ٻن ٿڻن مان هُو کير ڏهندو هو ۽ ٻن ٿڻن مان ڦر پنهنجو پيٽ ڀريندو هو. اهڙي نموني سان هن جهرڪين، ڪٻرن ۽ ٻين پکين تي به پنهنجا نالا رکي ڇڏيا هئا ۽ جنهن به پکيءَ کي سڏ ڪندو هو، اهو ئي داڻي چڳڻ لاءِ پهچندو هو.
ڏاڏو وريل هڪ سخي مڙس هو، جڏهن به ڪو ماڻهو اچي کيس ٻڌائيندو هو ته “ٻچڙا ننڍڙا آهن، انهن جي پيئڻ لاءِ کير ناهي” تڏهن هُو ان کي ڀلي ڍڳي ڏيئي چوندو هو ته هيءَ ڪاهي وڃ، جڏهن وهڪجي وڃي ته اها مون کي واپس ڪري ٻِي وٺي وڃجانءِ. اهڙي ريت ڪيترائي ماڻهو ڏاڏي وريل کان ڏُهڻ لاءِ ڳئون وٺي ويندا هئا. ڪي ماڻهو اچي چوندا هئس ته ڏاڏا، فلاڻو زميندار هارپي لاءِ زمين ڏئي ٿو پر مونکي هر لاءِ جوڙو ناهي. تڏهن ڏاڏو وريل هن کي ڍڳن جو جوڙو ڏئي چوندو هو، ”هي ڪاهي وڃ، جڏهن ڪم جا نه رهن ته اهي واپس ڪري ٻيا وٺي وڃجانءِ.“
ڏاڏو وريل پاڻ کي سچل جو طالب سڏائيندو هو، پوءِ هو ڪنهن صوفيءَ جو دست بيعت هو يا نه، اها خبر خدا کي، باقي ڳوٺ جا وڏڙا ٻڌائين ٿا ته هو گيڙو ويس ڍڪيندو هو، يڪتارو کڻي ڳائنيدو هو ۽ مستيءَ ۾ اچي باهه ۾ پوندو هو ۽ باهه لتن سان وسائي ڇڏيندو هو. ملوڪ شاهه يا سخي شاهه جمال جي درگاهن تي کيس آخر ۾ ڳائڻ جو وارو ڏنو ويندو هو جڏهن ٻڌڻ وارا اٿي هليا ويندا هئا. چون ٿا ته ڏاڏي وريل جو راڳ لئه کان ٻاهر هو ۽ جيڪا شاعري ڪندو هو اها به وزن بحر کان ٻاهر هئي. ڏاڏي وريل جي شاعري فقط ڏاڏو پاڻ ئي ڳائي سگهندو هو. عمر جي آخري حصي ۾ جڏهن پهرين جمهوري حڪومت جي هڪ بدمست ايم پي اي ڳوٺن ۾ بيٺل قديم نمن ۽ ٽالهين جا وڻ وڍائڻ شروع ڪيا هئا، تڏهن وڏيرن جا چمچا ڪرٽ کڻي ڏاڏي وريل جي گهر ۾ داخل ٿيا. هن ساڻن مزاحمت ڪئي پر وڏيرن جي ماڻهن کيس پڪڙي ٽي وڻ وڍي ڇڏيا ۽ جڏهن چوٿون وڻ وڍڻ شروع ڪيائون ته ڏاڏي وريل کي الائجي ڪٿان شڪتي اچي وئي. هو وڏيرن جي چمچن کان پاڻ ڇڏائي نم کي ڀاڪر پائي بيهي رهيو ۽ کين چيائين ته اڳ ۾ مون تي ڪرٽ هلايو، پوءِ ڀلي نم ڪٽيو. وڏيرن جا چمچا اهو نم جو وڻ وڍڻ کانسواءِ موٽي ويا.
عمر جي آخري حصي ۾ ڏاڏي وريل پنهنجو مال مختلف ماڻهن کي آڌيارو ڏنو ۽ ڪن کي ان شرط تي ڏنو ته هُو سندس مرڻ کانپوءِ اهو مال وڪڻي هن جي مزار تي قبو ٺهرائيندا. ڏاڏو وريل ننڍي توڙي وڏي ڍور جي ساڳي قيمت رکندو هو. ڀلي ڏاند جي قيمت به 300 رپيا رکندو هو ته گابي جي به ساڳي قيمت 300 رپيا رکندو هو. سندس مال ڪنهن به واپس نه ڪيو، نه ڪنهن سندس مزار ٺهرائي. اڄ به نم جو اهو قديم وڻ سندس قبر تي ڇانوَ ڪيو بيٺو آهي. وچ ٻلهڙيجيءَ ۾ سندس مزار آهي، جتي هر مهيني جي پهرين اربع تي راڳ ويراڳ جي محفل مچندي آهي.