نانگو آريجو : اسان جي تر جو وتايو
هو ڏوڪري تعلقي جي ڳوٺ خير محمد آريجا (هاڻ باقراڻي تعلقو) جو ويٺل هو. سخي شاهه جمال (ٻلهڙيجيءَ وارو) سندن ڏاڏا پير هو ۽ اڪثر ان جي زيارت لاءِ ٻلهڙيجي ايندو رهندو هو. منهنجي وڏن سان سندس دوستي هئي. نانگي، درل آريجي ۽ منهنجي ناني يعقوب (جيڪو منهنجي ناني جو ننڍو ڀاءُ هو ۽ گارين ڏيڻ ۾ ماهر هو، هن به نانگي وانگر شادي نه ڪئي) جو جوڙ هوندو هو. گڏجي ميلن ملاکڙن تي ويندا هئا ۽ جتي به ويندا هئا، اتي سندن ڀوڳ چرچا جاري رهندا هئا. هڪ ڀيري هو پنهنجي ڳوٺ مان گذري رهيو هو. ٻه مايون جن جا گهر هڪٻئي جي آمهون سامهون هوندا هئا، اهي اڪثر پاڻ ۾ جهيڙو لايون بيٺيون هونديون هيون. گهٽيءَ مان ڪو ماڻهو گذرندو هو ته ان کي به پنهنجي جهيڙي ۾ شامل ڪري ڇڏينديون هيون. ان ڏينهن نانگو جو اتان گذريو ته هڪڙي مائي ٻيءَ کي چيو: ”توکي نانگو...“ ٻيءَ جواب ۾ چيس”منهنجو ڀاءُ آهي، توکي...!!“
نانگو بيهي رهيو ۽ ٻنهي کي مخاطب ٿي چوڻ لڳو: ”مان به چوان ته مان روزانو ڳرندو ڇو ٿو وڃان! اڙي، مان ڪو نلڪو آهيان، جو هڪڙي گيڙي ڇڏي ٿي ته وري ٻِي ٿي گيڙي!“ نانگي جي اهڙي گفتي تي ٻئي مايون جهيڙو وساري کلي ويٺيون.
سڄي ڳوٺ جا ماڻهو نانگي جون گاريون کائڻ واري شوق سبب ساڻس ڪا نه ڪا حرڪت ڪندا رهندا هئا. هڪ ڀيري ڳوٺ ٻاهران پنهنجي پلاٽ ۾ ٺهيل ڀونگيءَ ۾ ستل هو، جو ڪاڪي درل جي اڳواڻيءَ ۾ ڏهه ٻارهن همراهه ميڻ بتيون کڻي اتي پهتا. ڏٺائون ته همراهه رلهي ويڙهيون ستو پيو آهي. هڪ ڀونگيءَ جي چؤطرف ميڻ بتيون ٻاري، پاڻ لڪي ويهي رهيا. صلاح تحت هڪ همراهه ڀينڊ کڻي هن ڏانهن اڇلايو. هن رلهي لاهڻ کان سواءِ ”ٿو“ ڪري هڪ ڪچي گار همراهن کي ڏني. نيٺ چڱو خاصو ڦوڙهه کڻي هن کي هنيائون ته همراهه کي رلهي لاهڻي پئجي وئي. رلهي لاهڻ سان همراهه جي نظر وڃي ميڻ بتين تي پئي. في الحال ته وائڙو ٿي ويو پر پاڻ سنڀالي چوڻ لڳو:”سڀ بتڙيون بتڙيون، فقير سائين! مان توهان جو مدو ناهيان ۽ نه توهان منهنجا مدا ٿيو!“ همراهه کٽ جي پيرانديءَ کان پيل پنهنجي لٺ کڻي ورتي. هوا جي جهوٽي سبب ڪا ميڻ بتي وڌيڪ لاٽ ڪري ته همراهه ان کي لٺ اولاري چوي: ”فقير هيڏي نه اچجانءِ، نه ته اهڙو ڏنڊو هڻندوسانءِ!“ ائين چئي ڪلمو پڙهي: لا اِلٰه اِلالله محمد رسول الله. لڪل همراهه وڏي مشڪل سان پنهنجي کل جهليون بيٺا هئا. نيٺ هڪ همراهه کان ٽهڪ نڪري ويو. نانگو سڄي ڳالهه سمجهي ويو، پوءِ ته لٺ کڻي سندن پويان پيو ۽ ڳوٺ تائين کين گاريون ڏيندو رهيو.
ٻي ڀيري پاڻ پنهنجي انهيءَ ڀونگي ۾ ويٺو هو ته هڪ همراهه تاج ڪمپنيءَ جو شايع ڪرايل قرآن شريف کڻي وٽس پهتو. ان وقت نانگو آريجو شهر مان نئون انگوڇو وٺي پهتو هو. همراهه چيس، ”اوهان قرآن شريف وٺو، پوءِ ڏوڪڙ کڻي ٻئي دفعي ئي ڏجو!!“ نانگي بسم الله چئي قرآن شريف پنهنجي انگوڇي ۾ ويڙهي رکي ڇڏيو. ٻن ٽن مهينن کانپوءِ همراهه وري آيو ۽ نانگي کان قرآن شريف جي مٺائيءَ جي تقاضا ڪيائين، جنهن تي هن وراڻيس: ”ها ابا، واپس کڻي وڃ، منهنجو نئون انگوڇو سيڙايون ويٺو آهي.“
ڪچي ۾ اسان جي ڳوٺ آيو. منهنجو پيءُ ڪنهن سان به گارين وارو رستو نه رکندو هو پر نانگو ان کي به نه بخشيندو هو. هڪ ڏينهن بابا نانگي کي چيو ”نانگا! هاڻ گهڻا ڏوهه ڪيم، دل ٿي چوي ته هاڻ حج تي وڃان.“ نانگي چيو، ”اڪن! پنهنجي ٻنيءَ ٻاري، مال، رزق ۽ تڏي مَنَهن وارو ماڻهو آهين. الله جو گنج ٿي، آرام سان ويهي ماڻهن جي خدمت ڪرين ته هتي به حج اٿئي، باقي جيڪڏهن عربن کان دوسرو ڪم ڪرائڻو اٿئي ته ڀلي وڃ!“ اهڙي ئي نموني سان جڏهن جنرل ضيا پاران ريفرنڊم ڪرايو ويو، جنهن جي سڀني سياسي جماعتن مخالفت ڪئي هئي، تڏهن ڳوٺن جي جهونن کي ووٽ ڏيڻ لاءِ مجبور ڪيو ويو هو. نانگو به جڏهن وڏيرن ۽ سرڪاري ڪارندن جي دٻاءَ ۾ اچي ووٽ ڏيڻ ويو ته پولنگ اسٽيشن تي بيٺل هڪ فوجي کيس چيو، ”هان ملنگ، ڪيا بات هي؟“ نانگي ٺهه پهه جواب ڏنس، ”بات هي موچڙي ڪِي!“
نانگو آريجو اهڙو انسان هو، جنهن جي دل شيشي جيان صاف هئي. هو گاريون برابر ڏيندو هو پر هن جو من غلاظت کان پاڪ هو. جوانيءَ ۾ هن جي سونهن ڏسي هڪ ڳائڻ وڄائڻ وارِي نانگي آريجي تي مست ٿي پئي. هُن نانگي کي رانئڻ ۽ ريجهائڻ جا وڏا وس ڪيا، حيلا هلايا پر هڪ نه هليس. نانگو سدائين ان کي ڀيڻ ڪري مخاطب ٿيو ۽ جڏهن ان مائيءَ سمجهيو ته هي ڪو اهڙو عام انسان نه آهي، جيڪي هَوس پرست ۽ شهوت جا پوڄاري هوندا آهن. پوءِ هُن مرڻ گهڙيءَ تائين نانگي ڏانهن ڀيرو نه ڀڳو. هوءَ پنهنجي مڙس سميت هلي ايندي هئي ۽ هفتن جا هفتا اچي وٽس رهندي هئي ۽ نانگو حال آهر سندن مهماني ڪندو هو. مونکي هڪ دفعي ناني يعقوب ٻڌايو ته ”هالاڻي شهر ۾ ويساکيءَ جي ميلي تي نانگو، مان (يعقوب) درل ۽ ڪجهه دوست وياسين. هونئن ئي سڀ جا سڀ غريب هئاسين. اتي اسان کان پئسا ختم ٿي ويا. ٿورو پريشان ٿياسين پر سنگت جي ڏڍ تي بکون به ڪٽبيون آهن. ان وقت اها ڳائڻ واري مائي اسان سان ملي ۽ اسان کي ڏسندي سمجهي وئي ته کٽل آهيون. پوءِ جيڪي پئسا هئس، سي اسان کي ڏيڻ لڳي پر نانگي هڪ پائي به نه ورتس. اسان هُن کان موڪلائي نانگي تي شروع ٿي وياسين ته تون”تون وڏو... آهين. ڏسين ٿو ته ڀاڙي ۾ مهانگا آهيون. ساڳيو اها ايترا وٺي ويندي، تو هن کان پئسا ڇونه ورتا ؟“ نانگي چيو: ”اڙي ڀاڙيا! نياڻين کي ڏبو آهي، انهن کان وٺبو ناهي!“
نانگو آريجو ڪنهن به ڪم سان ويندو هو ۽ صبح جو ڪو سيد سندس منهن پئجي ويندو هو ته ان ڪم جي پچر ئي ڇڏي ڏيندو هو ۽ چوندو هو ته اڄ صبح جو سيد منهن پيو آهي، ڪو به ڪم نه ٿيندو. اڄوڪو ڏينهن چرس جو آ، بس.“
نانگي آريجي 1987ع ۾ وفات ڪئي. ان وقت سندس ڄمار اٽڪل 68 ورهيه هئي، اڄ کيس وڇڙئي 28 ورهيه وهامي چڪا آهن پر هو ڪنهن کان به وسريو نه آهي. جنهن به ماڻهو کيس ڏٺو، سو سندس ڳالهيون ضرور ڳائيندو رهندو آهي.