جانيئڙو سنڌي : سنڌ پرست بزرگ نوجوان
پورو پنو قد، چاپئين ڏاڙهي، وڏا شهپر، مٿي تي اجرڪ جو پٽڪو، سدائين منهن تي مرڪ. اسٽيج تي ڳائڻ سان گڏ جسم جي شاعريءَ جا به جوهر ڏيکاريندو رهندو آهي، جنهن ڪري راڳ جي باقاعده سکيا نه وٺڻ باوجود هو محفل کي متاثر ڪري ويندو آهي. هن جا ڳايل قومي گيت بم گولي کان هرگز گھٽ ناهن. جانيئڙو سنڌي شاعري به ڪندو آهي، جنهن ۾ فقط سندس تحريڪ جي پرچار هوندي آهي، سنڌ جا درد بيان ڪيل هوندا آهن ۽ سائين جي ايم سيد جي ثنا هوندي آهي. توڙي جو اهڙي شاعريءَ کي دائميت حاصل نه آهي پر اها هڪ دور جي تقاضن کي پورو ضرور ڪري ٿي.
سنڌي ڪجهه ته سوچيو، وڙهون پاڻ ۾ ڇو؟
گڏجي غدارن کي گوليون لڳايون.
سنڌي سمجھه ڌاريو، نه هڪٻئي کي ماريو
ڏئي ساٿ سر جو، سنڌ کي سينگاريو
اهي ڳالهيون ڳوٺن ۾، ٻين کي ٻڌايون
گڏجي غدارن کي گوليون لڳايون.
............
سنڌي سنڌي، سنڌي منهنجي ٻولي، جيجل ڏني جنهن ۾ لولي
ڌارئي لئه ڏاڍي ڏکي آ، پنهنجي لئه آهي سولي.
سچل سامي، دلپت واري، شاهه لطيف ڀٽائيءَ واري
سا ته اسان کي ڏاڍي آ پياري، جنهن لئه جھلي آ جھولي.
...............
اٿو سنڌي هوشيار ٿيو، کڻو ڪهاڙي تيار ٿيو
ديس جو جيڪو ويري آ، ڪرڻو تنهن کي ڍيري آ.
...............
تون چئه جيئي سنڌ جانيئڙا، تون چئه جيئي سنڌ
تون ته آهين مرد مٿير، دودو، درياخان دلير
پڪ اٿم پنهنجن جا، ويرين کان تون وٺندين وير
ڀل ته توکي ڏيڻو پئي، ڪوري جانئيڙا ڪنڌ.
سنڌ تي سختيون سور ڏسي، ويڙهيچا وهلور ڏسي
مظلومن سان ظلم ڏسي، منهنجا پيئڙا پاند پسي
قاسم وڃ تن لاءِ ڪُسي، ڪر نه پياري جند.
ان گيت ڳائڻ کان پوءِ سندس نالو مشهور ٿي ويو ۽ 1982ع ۾ سائين جي ايم سيد کيس جانيئڙو سڏيو، جنهن بعد اڄ تائين جانيئڙي جي نالي سان سڏيو وڃي ٿو. هن جو اصل نالو محمد قاسم آهي. محمد قاسم عرف جانيئڙي سنڌيءَ 1946ع ۾ ٻلهڙيجي ڳوٺ ۾ جنم ورتو. اڃا ٻن ورهين جو مس هو جو سندس والد ٻلهڙيجيءَ مان لڏي اچي ڪچي ۾ ويٺو ۽ هن کي پڙهڻ لاءِ واپس ٻلهڙيجي موڪليو ويو. پرائمري پنج درجا ٻلهڙيجيءَ ۾ پاس ڪري اٺين جماعت ڪاراڻي مڊل اسڪول مان ۽ ميٽرڪ ڏوڪري هاءِ اسڪول مان ڪيائين. تنهن وقت ميٽرڪ جو امتحان بورڊ بدران سنڌ يونيورسٽي وٺندي هئي، جنهن بعد هن سڪرنڊ مان فيلڊ اسسٽنٽ جو ڪورس ڪيو. 1969ع ۾ ڊگھڙيءَ ۾ فيلڊ اسسٽنٽ مقرر ٿيو. 1969ع ۾ ڊگهڙي جي لغاري فقيرن سان واسطو ٿيڻ ڪري”حر“ جماعت جي ويجھو ٿي ويو. پير صاحب جي ٿيندڙ هر دعوت تي لغاري فقيرن سان شريڪ ٿيندو هو. 1972ع وارن فسادن هن کي قومپرست بنائي ڇڏيو. جانيئڙو 9 ورهيه ڊگهڙي، ٽنڊي ڄام، ٺٽي، سجاول ۽ ٻين هنڌن تي رهيو ۽ پورا 10 ورهيه ضلعي ميرپورخاص ۾ رهيو. 1975ع ۾ هن کي پنهنجي ننڍپڻ جي دوست سارنگ ماڇيءَ جي ڪچهرين باقاعدي قومپرست بڻائي ڇڏيو ۽ سترهين جنوري 1977ع تي هيءُ سائين جي ايم سيد جي سالگرهه ۾ شريڪ ٿيو. ان وقت کان اڄ ڏينهن تائين هن لوڻو ڦيرائي ٻئي پاسي نه ڏٺو آهي.
وٺيو وڃج واٽ، ڪنڌ ۾ ڦيرج ڪيڏهين
لوڻي ڦير لپاٽ، لڳندئي لطيف چئي.
1978ع ۾ جيئي سنڌ محاذ جو باقاعدي ميمبر ۽ جيئي سنڌ جي اسٽيجن تي قومي راڳيءَ طور متعارف ٿيو. سڄي سنڌ جي مختلف يونيورسٽين ۽ ڪاليجن ۾ ٿيندڙ سمورن پروگرامن ۾ پهچندو هو. دوست ساٿي متيون ڏيندا هئس ته اهڙن پروگرامن ۾ اهڙا گيت توکي نقصان پهچائي سگھن ٿا. ميان، سرڪاري ملازم آهين، نوڪري تيل ٿي ويندئي!“ پر هن ڪنهن به درخواست تي غور نه ڪيو، جتي به ملازمت ڪندو هو، اتي سندس رهائشگاهه هڪ ئي وقت شاهه جمال جي مئخاني ۽ جيئي سنڌ جي آفيس جو ڏيک ڏيندي هئي، جتي يڪتارو، ڍولڪ، گھاگھر ۽ کڙتال وغيره رکيل هوندي هئي. تر جا فنڪار ۽ مڱڻهار فقير ڳائيندا وڄائيندا به رهندا هئا ته قومي ڪارڪنن جو ٿاڪ به هئي. جساف جا شاگرد به مدد لاءِ ايندا هئس ته انهن سان جھيڙن کان وٺي ڀتين تي چاڪنگ تائين هر ڪم ۾ گڏ هوندو هو. 1986ع ۾ ميرپورخاص ۾ اين ايس ايس او سان تعلق رکندڙ هٿياربندن جساف جي شاگردن تي فائرنگ ڪئي وئي، جنهن ۾ رضا محمد بنگلاڻي شهيد ٿي ويو ۽ ڇهه ڄڻا زخمي ٿي رت ڳاڙيندا سندس جاءِ تي پهتا هئا. ان وقت هن جو ڀاءُ اڪن پيرزادو به وٽس رهيل هو، زخمي نوجوان پاڻيءَ جي گھر ڪري رهيا هئا، جن کي هن پاڻي پيئڻ نه ڏنو ۽ جانيئڙي کي چيو ته ”کير وٺي هنن کي پيار!“
جانيئڙو سنڌي سائين جي ايم سيد جي سالگرهه تي گيت ڳائڻ سان گڏ ڀت ورهائڻ واري ڊيوٽي به ڏيندو هو، جنهن جو چيئرمين ڪنڌڪوٽ وارو اصغر سهرياڻي هوندو هو. نوجوان مستيءَ ۾ اچي ڊسيپلين ٽوڙيندا هئا ته اصغر ساڻن چڙي پوندو هو پر هي همراهه نچندي، ڪڏندي، کلندي کلائيندي، ڊيوٽي ڏيندو هو. ان وقت قومپرست اڳواڻ جٿا ٺاهي ڳوٺن ۾ نڪري پوندا هئا، جتي تقريرون به ڪندا هئا ته قومي گيت به ٻڌائيندا هئا ۽ ڳوٺاڻن سان حال احوال به ڪندا هئا. هي ڳوٺ هجي يا ميرپورخاص، ٺٽي هجي يا سجاول، اهڙن جٿن ۾ شامل هوندو هو، هن جي گيتن ۽ عوامي انداز سبب اهڙا پروگرام مزيدار ۽ ڪامياب ٿيندا هئا. مون به ميرپورخاص ۽ لاڙڪاڻي ۾ ساڻس گڏ اهڙا پروگرام ڏٺا. ڪنهن نوجوان قومي ڪارڪن جو ڪاڄ ٿيندو هو ته ان ۾ به کيس مدعو ڪيو ويندو هو. هي اتي به اهي ئي گيت ڳائيندا هئا ۽ اتان جيڪا گھور پوندي هئن ان مان پهو ڏئي واپس ورندا هئا.
ضياءُ دور ۾ سندس دوست قمر لاڙڪ پنهنجي هڪ شعر ۾ جنرل صاحب کي هيئن صلاح ڏني:
توکي ڪرسي تان هاڻي لهڻ کپي، توکي ڦاهي تي هاڻي چڙهڻ کپي
جي شمرا توکي شرم هجي، هڪ منٽ نه توکي رهڻ کپي.
جانيئڙي جي آواز ۾ اهو ڪلام ٻڌي کيس پنهنجي روپوش ڀاءُ چيو: ”ادا، مان وري به بچي ويندس پر جيڪڏهن هي ڪلام ضياءُ الحق ٻڌو ته توکي ڦاهيءَ چاڙهي ڇڏيندو،“ جنهن تي سندس چوڻ هو ته ”اهڙو ڪو اعزاز ٻيو ٿي ئي نٿو سگھي، اهو ته چاهيان ٿو ته سنڌ جي آزاديءَ لاءِ ڦاهيءَ تي چڙهان.“ سياسي حوالي سان جانيئڙو سنڌي ڪڏهن به گرفتار نه ٿيو، البت پنهنجي روپوش ڀاءُ جي ڪري سرڪاري مهمان بڻجندو رهندو هو. ستر واري ڏهاڪي ۾ به گرفتار ٿيو ۽ لاڪپ ۾ رهيو. 1983ع ۾ سوڀو ديرو پوليس سان جھيڙو ٿي پيو، جنهن بعد اسان گھر خالي ڪري ٻئي هنڌ ٿي ويٺاسين. اوچتو هي ميرپورخاص کان ڳوٺ پهتو ته ڏهن گاڏين ۾ پوليس به پهچي وئي، هنن جو هڪ ساٿي علي مردان پيرزادو لوڙهو ٽپي ڀڄي ويو، هي ٻن ساٿين سان ساڻن وڙهي پيو. پوليس کين ڏنڊا هڻي رتورت ڪري ڇڏيو ۽ کيس گرفتار ڪري لاڪپ ۾ رکيو ويو، جتي 40 ڏينهن رهيو. ان کان ڪجھه ورهيه اڳ سڳين جي هڪ سيٽلر سان جھيڙي ۾ پڻ گرفتار ٿيو هو، جنهن ۾ به هفتو کن لاڪپ جو مزو ماڻيو هئائين. 1986ع ۾ گرفتار ٿيو ۽ 3 مهينا لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ جيل ۾ رهيو. 1992ع ۾ پڻ کيس گرفتار ڪري مٿس تشدد ڪيو ويو هو. 1988ع کان پوءِ هي پنهنجي تعلقي ڏوڪري ۾ بدلي ٿي آيو، جتي سندس پروموشن ٿيو ۽ هو رائيس ريسرچ انسٽيٽيوٽ ڏوڪريءَ ۾ اسسٽنٽ ريسرچ آفيسر مقرر ٿيو، پوءِ به جيئي سنڌ جي اسٽيج تان ساڳيا قومي گيت ڳائيندو رهيو. جانيئڙو سنڌي سنڌي ادبي سنگت شاخ ٻلهڙيجيءَ جو چار ورهيه سيڪريٽري به رهيو آهي.
شادي اٽڪل 40 ورهين جي عمر ۾ ڪيائين، کيس ست پٽ ڏاهر، ٻيجل، راءِ ڏياچ، جھونجھار، وينجھار، سنگھار ۽ خمار آهن ۽ ٻه نياڻيون سنڌو ۽ لطيف خاتون اٿس. سندس سمورو اولاد قومي تحريڪ ۾ شامل آهي.
جانيئڙي جي طبيعت انتهائي مزيدار آهي. هي وڏن سان وڏو، جوانن سان جوان ۽ ٻارن سان ٻار هوندو آهي. ڪو به سندس ڪچهريءَ مان ڪڏهن به بيزار نه ٿيندو آهي. نهٺائي ۽ نماڻائيءَ جي ڪري سڀني جي اکين جو تارو آهي. هن وقت اچي عمر جي ستر ورهين کي پهتو آهي ته به سندس گيت ۽ جھمريون جاري آهن. اڄ به هو ڪچي جو ست ڪلوميٽر پنڌ ڪري پنهنجي زمين تي ويندو آهي ۽ اتي به سندس اوطاق تي راڳ ورونهن هلندي رهندي آهي. ڪجھه وقت اڳ سندس جماعت ”جسقم“ کيس تعلقي جي بزرگ ڪاميٽيءَ جو چيئرمين چونڊيو پر هن اهڙي عهدي قبولڻ کان معذرت ڪندي چيو ته :”مان بزرگ نه پر نوجوان آهيان!“