تخليق حضرت آدم عليھ السلام
حضرت ابراهيم ۽ سندس اولاد مان پيدا ٿيندڙ انبيا“ ڪرام جهڙوڪ: حضرت موسيٰ عليھ السلام، حضرت عيسيٰ عليھ السلام ۽ نبي آخر زمان حضرت محمد صلي الله عليھ و آلھ وسلم جن جي طرفان شايع ڪيل ديني تعليمات جي تت موافق ڪائنات جي خالق الله سُبحانَھُ وَ تَعاليٰ پنهنجي مرضيءَ موجب حضرت آدم عليھ السلام کي پهرين انسان طور عجيب جلوي ۽ جنسار سان جوڙيو.
مسعوديءَ واري تاريخ ۾ حضرت آدم عليھ السلام جي عمر چاليهه هزار سال ڄاڻايل آهي. جنهن ۾ جنت ۾ سندس رهائش وارو عرصو اٽڪل اوڻيتاليهه هزار چاليهه 39040 سال به شامل ڪيل آهي. جنت ۾ سندس اڪيلائي ختم ڪرڻ ۽ وندر ورونهن لاءِ الله پاڪ سندس هم جِنس مخلوق بي بي حوا کي پيدا ڪري سندس رفيق بنايو.
قرآن پاڪ جي سورة والتين جي آيت نمبر 4 ۾ الله پاڪ فرمايو آهي ته ”بيشڪ اسان انسان کي بهترين اندازي سان ٺاهيو آهي.“ سورة بني اسرائيل جي آيت نمبر 70 جو ترجمو آهي ته ”بيشڪ اسان آدم جي نسل کي سڄي ڪائنات تي بزرگي ۽ برتري بخشي.“
سورة الاحزاب جي آيت نمبر 72 ۾ فرمايو ويو آهي ته ”آئون آدم عليھ السلام کي زمين تي پنهنجو خليفو بنائڻ وارو آهيان. بيشڪ اسان آسمانن ۽ زمين ۽ جبلن جي آڳيان امانت کي آندو پوءِ انهن ان جي کڻڻ کان انڪار ڪيو ۽ ان کان ڊڄي ويا ۽ ان کي انسان کنيو.“
قرآن پاڪ موجب آدم عليھ السلام ۽ سندس اولاد ئي انسان ذات آهي، جنهن کي جهانن جي اُپائيندڙ ۽ پاليندڙ سموري ڪائنات ۾ سڀني کان اعليٰ درجو عطا ڪيو ۽ کيس زمين تي خلافت جي منصب تي فائض ڪيو. قرآن پاڪ ۾ حضرت آدم عليھ السلام جو نالو ڪُل 25 ڀيرا 25 آيتن ۾ آيو آهي. انهن ۾ 5 آيتون بقرة سورة جون، 2 آيتون آل عمران سورة جون، هڪ آيت المائد سورة جي، ست آيتون الاعراف سورة جون، ٻه آيتون الاسراء سورة جون، هڪ آيت الڪهف سوره جي، هڪ آيت مريم سوره جي، پنج آيتون طھٰ سورة جون ۽ هڪ آيت ياسين سورة جي آهي.
بائيبل جي بيان موجب آدم عليھ السلام جو پتلو جوڙڻ لاءِ گهربل مٽي ڌرتيءَ تان گهرائي وئي. ڪيترن ئي فرشتن کي ڌرتيءَ پنهنجي مٽي کڻڻ ڪا نه ڏني، تڏهن آخر ۾ الله پاڪ حضرت عزرائيل عليھ السلام کي موڪليو جيڪو ڌرتيءَ تان ڳاڙهي ڪاري ۽ اڇي ٽن رنگن واري مٽي کڻي اچي رب جليل اڳيان حاضر ٿيو. چوڻ ۾ اچي ٿو ته اهو ئي سبب آهي جو انسان ذات مختلف رنگن ۾ ورهايل آهي.
آدم عليھ السلام جي عربي يا عجمي هئڻ بابت ڪيئي اختلاف موجو دآهن. مشهور محدث حافظ ابن حجررحه موجب آدم سرياني ٻوليءَ جو لفظ آهي. علامھ جوهري، مطابق آدم توڙي حوا ٻئي لفظ عربي ٻوليءَ جا آهن. ٻئي محقق جوچوڻ آهي ته آدم عبرانيءَ ٻوليءَ جو لفظ آهي ۽ معنيٰ اٿس مِٽي، ڪي محقق چون ٿا ته آدم لفظ عبراني ٻوليءَ جو لفظ اُدمه يعني ”مٿاڇرو“ مان ورتل آهي. ڪي عالم بيان ڪن ٿا ته آدم لفظ اصل لفظ اَدمت مان جڙيو آهي، جنهن جي معنيٰ آهي ملاوت ۽ حضرت آدم عليھ السلام جي پتلي جو خَمِير پڻ مٽيءَ ۽ پاڻيءَ جي ملاوت سان بنايو ويو. انهيءَ مناسبت موجب هن کي آدم ڪوٺيو ويو.
آدم عليھ السلام جي زال کي ”حوا“ انهيءَ سبب ڪوٺيو ويو جو هن ٻين ممالي ساهه وارن وانگر زنده اولاد ڄڻيو ياد رهي ته حوا لفظ جي معنيٰ آهي زنده اولاد ڄڻيندڙ.
ڪن روايات مطابق عزرائيل عليھ السلام جي آندل مٽيءَ کي پاڻي سان ڳوهي ڪيترن ئي سالن تائين سچي خمير ٺهڻ تائين ڇڏي ڏنو. جڏهن مٽيءَ جو خميرو تيار ٿيو، تڏهن الله پاڪ انهيءَ مان هڪ نهايت سهڻو ۽ وڻندڙ پتلو بنايو. ان کي سُڪڻ پڪو ٿيڻ ۽ ٺڪر جيئن وڄڻ جي لائق ٿيڻ ۾ به ڪافي سال لڳي ويا. جڏهن اهو پتلو سُڪي راس ٿيو ۽ ٺڪر وانگر وڄڻ لڳو تڏهن روح کي ان ۾ داخل ٿيڻ لاءِ حڪم ڏنو ويو. پر روح خوف جو شڪار ٿي داخل ٿيڻ کان انڪار ڪيو، پر جڏهن الله پاڪ کيس مقرر مدت پوري ٿيڻ تي انهي مان کيس ٻاهر ڪڍڻ جو واعدو ڪيو ته هو انهيءَ ۾ داخل ٿيو.
قرآن مجيد موجب الله تعاليٰ ملائڪن کي فرمايو ته جڏهن آئون پتلي ۾ روح ڦوڪيان ته توهان انهيءَ کي سجدو ڪريو، جڏهن الله پاڪ پتلي ۾ روح ڦوڪيو ته سمورن فرشتن آدم عليھ السلام کي سجدو ڪيو پر عزازيل سجدو ڪو نه ڪيو. الله پاڪ کانئس پُڇيو ته تو سجدو ڇو نه ڪيو؟ جواب ڏنائين ته انهيءَ سبب ته آئون آدم کان بهتر آهيان ڇو ته باهه مان پيدا ڪيل آهيان ۽ آدم مٽيءَ مان. حقيقتاً عزازيل جن هو پر زهد ۽ تقويٰ سبب الله پاڪ خوش ٿي کيس فرشتن ۾ شامل ڪري انهن جو سردار مقرر ڪيو، پر جڏهن سرڪشيءَ ڪري آدم عليھ السلام کي سجدو ڪرڻ کان انڪار ڪيائين ته جل جلاله کيس شيطان ۽ ابليس ڪوٺي جنت ۽ آسمانن مان تڙي ڪڍيو. ابليس توبھ تائب ٿيڻ بجاءِ اٽلو قيامت تائين زنده رهڻ جي لاءِ عرض ڪيو. الله پاڪ سندس اهو عرض قبول ڪيو ته وڌيڪ سرڪشي ڪندي چيائين ته جنهن آدم (عليھ السلام) جي سبب آئون رسوا ٿيو آهيان انهيءَ کي قيامت تائين گمراهه ڪندو رهندس. انهيءَ تي الله پاڪ کيس جنت ۽ آسمان مان تڙي ڪڍيو.
آدم عليھ السلام جنت ۾ رهندي به اٻاڻڪو ٿيڻ لڳو ته سندس رفاقت ۽ تفريح لاءِ سندس کاٻي پاسراٽي مان بي بي حوا کي حسين و جميل صورت سان خلقي ساڻس گڏ جنت ۾ رهايو، کين کائڻ ۽ پيئڻ لاءِ ڪئين شيون مُيسر ڪري ڏنيون. البت اتي موجود هڪڙي وڻ کي واپرائڻ يا ويجهو وڃڻ کان منع ڪئي وئي، قرآن مجيد ۾ ان وڻ جو نالو ڄاڻايل ڪونهي. بائيبل ۾ انکي خير ۽ شر جو وارث ڪوٺيو ويو آهي. ڪن مفسرين موجب اهو ڪڻڪ جو ٻوٽو هو.
کين گمراهه ڪرڻ لاءِ ابليس جنت ۾ داخل ٿيندڙ نانگ جي وات ۾ لڪي وڃي جنت ۾ پهتو ۽ آدم عليھ السلام ۽ بي بي حوا کي اهو منع ٿيل ٻوٽو کائڻ لاءِ اڪسائڻ لڳو. چيائين ته آئون توهان جو خير خواه آهيان ۽ صلاح ٿو ڏيان ته جيڪڏهن توهان اهو منع ڪيل ٻوٽو کائيندا ته هميشه لاءِ جنت ۾ رهندا ۽ دائمي خوشي ماڻيندا. الاهي امر کان غافل رهندي ابليس جي صلاح تي لڳي جڏهن هنن ان منع ڪيل ٻوٽي جو ميوو کاڌو ته سندن ستر برقرار نه رهيو. پنهنجي اوگهڙ ڍڪڻ لاءِ جنت ۾ موجود پنن کي استعمال ڪرڻ لڳا ۽ سخت پريشان ٿي پيا. انهيءَ حڪم عدوليءَ سبب آدم عليھ السلام ۽ بي بي حوا کي الله پاڪ طرفان جنت مان نڪري هيٺ زمين تي رهڻ جو حڪم مليو ۽ کين زمين تي لاٿو ويو.
تاريخ مسعودي موجب حضرت آدم عليھ السلام کي سري لنڪا جي هڪڙي ٽڪريءَ تي لاٿو ويو. جنهن کي اڄڪلهه آدم عليھ السلام جي ٽڪري سڏيندا آهن. ان پهاڙي جي چوٽيءَ تي هڪ تمام وڏي انساني پير جا نشان اڄ به موجود آهن، جنهن کي ماڻهو آدم عليھ السلام جي پيرن جا نشان قرار ڏين ٿا.
جڏهن آدم عليھ السلام ڌرتيءَ تي پهتو، ان وقت هو جنت جي خوشبوئن سان معطر هو. ساڻس گڏ ڪافي مقدار ۾ کاڌي پيتي جون شيون جهڙوڪ ميوا، اکروٽ، بادام، بوهي مڱ، نارنگي، ڏاڙهون، ڪشمش، انگور، عناب، کيرو، ڪڪڙي ۽ مختلف داليون ۽ اناج پڻ زمين تي پهچايو ويو.
بي بي حوا کي آدم عليھ السلام سان گڏ نه پر الڳ ٻئي هنڌ زمين تي لاٿو ويو، جيڪو موجود جده شهر جي ويجهو هو. ڪجهه روايتن موجب آدم عليھ السلام ۽ بي بي حوا جنت ۾ سرزد ٿيل غلطي تي ڏاڍا شرم سار ۽ پريشان ٿيا. اهي ڪيترن ئي سالن تائين الله پاڪ جي اڳيان روئندا معافيءَ لاءِ ٻاڏائيندا ۽ هڪٻئي کي ڳوليندا رهيا ۽ نيٺ مڪي شريف جي ڀرواري جبل تي هڪ ٻئي سان ملاقاتي ٿيا. جتي جبرائيل عليھ السلام سندن هڪٻئي سان سڃاڻپ ڪرائي. عربي ٻوليءَ ۾ ”عرفه“ لفظ معنيٰ آهي. هن سڃاتو، انهي نسبت سان ان جبل جو نالو عرفه يا عرفات پئجي ويو ۽ ان جبل جي دامن ۾ موجود ميدان کي عرفات ڪوٺڻ لڳا. قرآن پاڪ جي سورة ص جي آيت نمبر 71جو ترجمو آهي ته ”۽ ياد ڪر اهو وقت جڏهن تنهنجي پروردگار ملائڪن کي چيو ته بيشڪ آئون مٽيءَ مان بشر پيدا ڪرڻ وارو آهيان.“
سورة البقرة جي آيت نمبر ........ ۾ فرمايو ويو ته ”۽ ياد ڪر ته جڏهن تنهنجي پروردگار ملائڪن کي چيو ته بيشڪ آئون زمين ۾ هڪ نائب پيدا ڪرڻ وارو آهيان. ملائڪن چيو ته ڇا تو ان کي ان ۾ پيدا ڪندين جيڪو ان ۾ فساد ۽ خون ريزي ڪندو. حالانڪ اسين تنهنجي تعريف سان پاڪائي بيان ڪريون ٿا ۽ تنهنجي پاڪائي جو اقرار ڪريون ٿا. الله پاڪ فرمايو ته جيڪي اوهين نٿا ڄاڻو سو آئون ڄاڻان ٿو.“
مذڪوره آيتن جي روشنيءَ ۾ الله پاڪ طرفان آدم عليھ السلام ۽ بي بي حوا جي صورت ۾ انسان جي تخليق ڪئي ۽ پنهنجي خواهش موجب انهن کي ڌرتيءَ تي آڻي انساني نسل پيدا ڪيو. جنهن سماج قائم ڪري انساني تهذيب جي شروعات ڪئي، جيڪا مختلف اوقات ۽ حالات موافق وڌندي سڌرندي ۽ ترقي ڪندي رهي ٿي.
حضرت آدم عليھ السلام زمين تي پهچي پنهنجو نسل پيدا ڪري سماج قائم ڪيو ڌرتي تي پنهنجي طبعي عمرجا 960 سال پورا ڪري رحلت فرمائي. ڪجهه روايتن موجب کيس مڪي شريف جي ويجهو ابو قبيس نالي جبل جي ڪهف نالي ماڳ وٽ دفن ڪيو ويو. ڪن مفسرن منيٰ جي علائقي ۾موجود هڪ مسجد ۾ دفن ٿيل ڄاڻايو. ڪن عيسائين جو چوڻ آهي طوفان نوح عليھ السلام کان پوءِ سندس مڙهه اتان کڻائي يروشلم ۾ دفنايو ويو. آدم عليھ السلام جڏهن وفات ڪئي، ان وقت ۾ انساني نسل جو تعداد سوا لک کن ٿي چڪو هو.