فرانس جي تاريخ جا دلچسپ واقعا
جڏهن قديم رومين فرانس کي پنهنجي شهنشاهت جو حصو بنايو، تڏهن انهن پنهنجي سرحدن کي رائن نديءَ جي ڪناري ۽ پئرس وارن ٻيلن تائين وڌائي ڇڏيو. شهنشاهه جوليئس سيزر جي شهرت جيڪا کيس ايشيا جي ميدان ۾ بادشاهه وَرِنگيٽورڪس کي 52ق.م. ۾ شڪست ڏيڻ سان حاصل ٿي. تنهن جي اشاعت هن قديم دنيا جي ادبي شاهڪار گئولن جون جنگيون Gallic Wars نالي ڪتاب جي صورت ۾ جلدي ڪرڻ پئي چاهي. انهي سال سين واديءَ جي هڪ جزيري لُوٽيٽيا Lutetia ۾ رومين پنهنجي بيٺڪ قائم ڪئي. جنهن کي پوءِ پئرس سڏيو ويو. جڏهن رومي سلطنت جو زوال آيو ته رومي لشڪر کي رومي سمنڊ جي ڪناري تي قائم محفوظ ڇانوڻين ڏانهن منتقل ڪيو ويو. جن ۾ مکيه هيٺيون هيون.
آرينج، مونٽ پيليئر، نائيمس، ناربون ۽ مارسيل، جتي يورپ ۾ رومين جا بهترين يادگار قائم آهن. ملڪ ڇڏڻ وقت ورثي طور رومي ڪيٿولڪ چرچ ڇڏي ويا. جيڪو پنهنجي ڪافي اوڻاين جي باوجود انهيءَ افراتفريءَ جي عالم۾ جيڪا سلطنت جي زوال سبب سرزد ٿي. تهذيب جي واحد ضامن طور موجود هو. گهٽ درجي واري ايٽِن ٻولي عام طور عمل ۾ هئي. جيڪا آهستي آهستي قديم فرينچ ٻوليءَ ۾ تبديل ٿي. اها ٻولي وچئين دور واري ٻوليءَ جي اڄوڪن ماهرن کي مُنجهايو وجهي. ته وري سرهائي جو سامان به مهيا ڪري ڏي ٿي.
هتي وارن قبيلائي سردارن عيسائيت جو جيڪو قسم اختيار ڪيو هو، اهو عموماً استعمال ۾ نه هو. تنهنڪري ميرونجيئن گهراڻي جو باني ۽ اتر اوڀر گئول فرينچن جو بادشاهه ڪِلووِس رومن ڪيٿولڪ ٿي ويو ۽ ريمس جي طاقتور مها پادريءَ جي تائيد حاصل ڪئي ۽ گهڻن گئول قبيلن جي سياسي حمايت حاصل ڪئي، جن آپيشاهيءَ واري دؤر ۾ ناآشنائيءَ ۾ گذاريو. بادشاهه ڪلووِسَ جي رومن ڪيٿولڪ مذهب اختيار ڪرڻ کي ڪيٿولڪ چرچ ۽ بادشاهه جو سنگم قرار ڏنو ويو. جيڪو وڌي ويجهي انقلاب 1789ع تائين ترقي يافته رهيو.
سوئزينس واري جنگ جي نتيجي۾ ڪلوِوَسَ بادشاهه 486ع ۾ رومي حڪومت جا گئول سرزمين تي قائم آخري نشان به مٽائي ڇڏيا. ان کان پوءِ وارين ڪاميابين ۾ اولهه طرف سِين تائين ۽ پوءِ لوئر تائين سرحدن ۾ واڌارو ٿيو. سن 500ع ۾ ڊِچن واري جنگ کان پوءِ هيءَ برگنڊيءَ جي بادشاهه جو لارڊ اعظم ٿيو. ست سال پوءِ سندس فوجن وسيگوٿس Visigoths کي اسپين ڏانهن ڀڄائي تقريباً اهو سمورو علائقو فرانس سان ملايو. جتي هن پنهنجي ميرووِنجِيئَن Merovingian گهراڻي جي حڪومت قائم ڪئي.
اوائلي شرافت مان وڌ ۾ وڌ چڱائي لاءِ ڪوشش ڪندي، اوڀر رومي شهنشاهيت جي بازنطيني شهنشاهه اناسٽيسيئس Anatasius آخرڪار فرانس جي بادشاهت کي تسليم ڪيو. سن 511ع ۾ بادشاهه ڪِلوسَ جي وفات بعد فرانس جي بادشاهي رياست سندس وڙهندڙ وارثن ۾ ورهائجي وئي. ميروونجيئن گهراڻي جي حڪومت مختلف ڀاڱن جي صورت ۾ به وڌيڪ اڍائي سئو سالن تائين برقرار رهي. انهيءَ عرصي دوران وڏن پادرين ۽ اميرن جو اثر رسوخ وڌيو ۽ سندن مقامي علائقائي حڪمراني قائم ٿي. جنهن کي اڄوڪي مفهوم ۾جاگيرداري چئي سگهجي ٿو. جيتوڻيڪ ميروونجيئن گهراڻي وارن جي وڪالت ڪندڙ سندن ڪارناما بيان ڪرڻ ۾ ڏاڍا تڪڙا آهن. مگر سندن ڪمزور ۽ آپيشاهي دور حڪومت کي عالمي تاريخدان اونداهو دورڪري ڄاڻائين ٿا.
ميروونجيئن گهراڻي جي درباري سازشن سبب تباهه ٿيڻ سان حڪومت تي قابض هڪ نئون گهراڻو ڪيرولنجيئن پيدا ٿيو. سندن اڳواڻن مان هڪڙي شخص نالي چارلس مارٽل Charles Martel سن 743ع ۾ ٽوٽرس جي ميدان ۾ مسلمانن طرفان اتر يورپ ۾ ٿيل حملي کي روڪيو ۽ پنهنجي پٽ پيپن Pepon لاءِ گهڻي وڌايل بادشاهي ڇڏي ويو. ڪيرولنجيئن شهنشاهت پائرينيز جبلن کان وٺي جرمنيءَ وارن ٻيلن تائين يعني موجود فرانس، جرمني ۽ اٽليءَ جي اترئين حصي تي مشتمل پکڙجي وئي. هن وسيع و عريض شهنشاهت جو وارث شارليمن Charlemagne 768ع ۾ بادشاهه بڻيو. سن 800ع ۾ ڪرسمس جي موقعي تي روم ۾ نيڪ شهنشاهه جي حيثيت ۾ شهنشاهه ٿيو ۽ پنهنجي راڄڌانيءَ ۾ پاڪ رومي شهنشاهيت جو بنياد اچي وڌائين، سندس حڪومت علم، ادب، فنون لطيف ۽ علمي شاهڪارن ۾ نئين سر اجاگر ڪيل دلچسپي ڏٺي. جنهن کي دانشورن ڪيرولنجيئن گهراڻي واري نئين روشنيءَ يا روشن خياليءَ طور پيش ڪيو. شارليمن جي مقناطيسيت جي برعڪس سندس وکرندڙ شهنشاهيت ۾ ثقافتي ويڇا پيدا ٿي پيا. جيڪي سندس ٽن وارثن جي دور ۾ ٻن حصن ۾ ورهائجي ويا. اڪوئلٽين واري چارلس الهندي علائقي کي پنهنجي تسلط هيٺ آندو ۽ جوئريا واري لوئيس اڀرندي ڀاڱي تي قبضو ڪيو. تاريخدانن هن ورهاست کي جديد فرانس ۽ جرمنيءَ جي جدا قومن جي حيثيت سان تاريخي واڌاري ۽ ترقيءَ سان تعبير ڪيو آهي. شارليمن جي وفات کان ٿورو پوءِ سندس ٽڪرا ٿيل شهنشاهت تي اتر طرف کان سامونڊي ڌاڙيلن ڏکڻ کان مسلمانن ۽ اوڀر کان هنگريءَ وارن حملا ڪيا.
وچيون دور
سن 987ع ۾جڏهن ڪيرولنجيئن گهراڻي جو خاتمو ٿيو ته هف ڪيپيٽ Hugh Capet پئرس جو نواب ۽ فرانس جو ڊيوڪ هو. تنهن حڪومت تي قبضو ڪري پنهنجي گهراڻي Capietian Dynasty جو آغاز ڪيو. جنهن سان فرانس ۾ وچئين دور جو سرڪاري طور شروعات جو اعلان ٿيو. سن 1154ع ۾ اڪوئيٽن واري شهزاديءَ ايلِينَر آف اڪوئٽين Elenorof Aquitaine جي فرانس جي بادشاهه لوئيس ستين سان ٿيندڙ شاديءَ جي رد ٿيڻ ۽ سندس يعني ايلينر جي شادي انگلينڊ جي هينريءَ ٻئي سان ٿيڻ سبب فرانس جو الهندو اڌ حصو انگلينڊ جي قبضي ۾ آيو. جنهن جا اهڃاڻ صدين تائين باقي رهيا. انهيءَ دوران شاهي ٻيلا ۽ ڌٻڻين وارا علائقا صاف ڪيا ويا جيڪي اتي جي مقامي رهاڪن راهبن جي گروهن صفا ڪيا. آدمشماري وڌي، شاهي گوٿڪ گرجا گهر تعمير ٿيا ۽ تيزي سان ترقي ڪندڙ سماجي ڍانچي جي هر هنڌ ۽ ميدان ۾ پادرين ۽ راهبن جي شرڪت واقع ٿي، حڪمران طبقي ۾ خوشقسمتيءَ سان ٿيندڙ شادين سبب پئرس جي حڪمراني هيٺ ايندڙ علائقن ۾ ٻيڻ تي اضافو ٿيو ۽ شهر کي ملڪ جي راڄڌاني طور تسليم ڪيو ويو.
بادشاهه فلپ ثاني Philippe II جنهن سن 1179ع کان 1223ع تائين حڪومت ڪئي. فرينچ حڪمرانن ۾ سڀني کان وڌيڪ پنهنجي خاندان ۾ ماڻهن جون شاديون ملڪ جي مکيه خاندانن جهڙوڪ وولوئس Volois آرٽوس Arois ۽ ورمينڊوئس Vermandois مان ڪرايون. هن پنهنجا شهر نارمنڊي Nromandy ۽ اينجو Anjoe انگريزن کان واپس وٺڻ جو بندوبست ڪيو. بادشاهه سينٽ لوئس نائون تيرهين صديءَ ۾فرانس جو ناميارو بادشاهه سڏبو هو. جيتوڻيڪ سندس اڳين حڪمرانن جي فوجي ڪاميابين سان حاصل ڪيل علائقا هن انگريزن کي موٽائي ڏنا، ڪجهه قدر مذهبي گروهه بنديءَ سبب ۽ بيماريءَ جي باعث سن 1270ع ۾ هڪ فوجي ٻيڙي تي سوار هوندي وفات ڪيائين. جيڪو ٻيڙو ان وقت تيونس جي بندر تي لنگرانداز هو. سندس اهو سفر اٺين صليبي جنگ وڙهڻ لاءِ شروع ڪيل هو. سندس وفات وقت ناٽرڊيم ڪيٿيڊرل ۽ سينٽ چَيپَل جيڪي پئرس ۾ آهن مڪمل تعمير ٿي چُڪا هئا ۽ پٿر تي چٽسالي ۽ گهاڙيٽي جو فن اوڄ تي هو ۽ پردن لاءِ ڪم ايندڙ چٽن گلن ۽ رنگين تندن وارو ڪپڙو سهڻي نموني جو تيار ٿيندو هو.
سن 1300ع ۾ لالچي پوپ جي تقاضائن خلاف فرينچ خودمختياري لاءِ جدوجهد دوران فلپ چڱي کي سخت ڪاوڙ ڏياري ۽ رومي پوپ جي برخلاف اَوِگِنن واري پوپ جي حمايت ۽ رومي پوپ بونيفائيس اٺون Roman Pope Bonifice VIII جي سر عام بي عزتي ڪئي ۽ کيس گهر ۾ نظربند ڪري ڇڏيائين. چون ٿا اهو پوپ انهيءَ صدمي سبب گذاري ويو. وچئين دور جي وڏن واقعن مان هڪڙو هي به آهي ته انهيءَ دور۾ هڪ وقت تي روم توڙي اوِگنِن شهرن مان ٻه پوپ حڪومت ڪري رهيا هئا ۽ روحاني توڙي مالي وسيلن تي وڌ ۾ وڌ قبضي خاطر هڪٻئي سان زور آزمائي ۾ سانده مشغول رهيا. تان جو 1378ع ۾ رومي پوپ کي سياسي حمايت واضح طور حاصل ٿي ۽ اوگنن وارو پوپ پنهنجي دعويٰ تان دستبردار ٿيو. چوڏهين عيسوي صدي فرينچ بادشاهن جي طاقت ۽ دولت ۾ اضافو ڏٺو. انهيءَ دور ۾ جاگيردارن جي زر توڙي زور ۾ نمايان گهٽتائي ٿي. سن 1316ع ۾ بادشاهه لوئيس ڏهين جي پنهنجي وارث بنا وفات سبب هڪ ڏهاڪي کان به وڌيڪ سالن تائين ملڪ۾ آپيشاهي ۽ افراتفريءَ جو عالم برپا رهيو. نيٺ ويلوئس گهراڻي حڪومت تي قبضو ڪري پنهنجي گهراڻي جي شروعات ڪئي.
سن1348ع ۾ اونهاري ۾ پليگ وبائي بيماري يورپ ۾ پکڙي ۽ چار سال برقرار رهي. جنهن دوران يورپ جي آدمشماريءَ جو اٽڪل ٽيون حصو يعني 33 سيڪڙو موت جو کاڄ ٿي ويو. پئرس جا سرنديءَ وارا ماڻهو شهر ڇڏي ٻهراڙيءَ جي وادين جهڙوڪ لوئي وغيره ۽ سلامتيءَ وارن ماڳن تي وڃي رهيا. نتيجي طور فصل تمام خراب ٿيا ۽ قوم خطرناڪ مالي بحران ۾ وڪوڙجي وئي.
سئو ساله انگريزن جي فرانس سان جنگ دوران فرينچ تخت تي قبضي جي نيت ڪري هنن فرانس ۾ داخل ٿيڻ لاءِ ڪيترائي رستا ٺاهيا. پنهنجي بي پناهه طاقت سان تقريباً سمورو اتريون ڀاڱو جنهن ۾ پڪاردي Picardy ۽ نارمنڊي Normandy شامل آهي. تنهن کان سواءِ شيمپئن، لوئر واديءَ جا ڪجهه حصا ۽ گُويينِ Guyenne وارو وڏو علائقو پنهنجي قبضي ۾ آندو. هن صورتحال دوران هڪ ڪِرشِما ساز شخصيت هاري خاندان جي ڇوڪري جان آف آرڪ Joan Of Arc عظيم سورميءَ جي صورت ۾ نمودار ٿي. جنهن مايوس ۽ ڇڙوڇڙ فرينچ لشڪر کي منظم ۽ مضبوط بنائي دشمنن خلاف بي مثال جدوجهد شروع ڪئي ۽ بزدل فرينچ ولي عهد جي لاءِ بادشاهه چارلسستين جي حيثيت ۾ ريمس جي ڪيٿيڊرل ۾ سندس تاجپوشيءَ جو بندوبست ڪيو. ڪيٿولڪ چرچ جي مخالفت ڪري هن سورمي کي رائج مذهب جي مخالف هئڻ جي الزام تحت رووِن Roven شهر ۾ 1431ع ۾ ٽياس تي ٽنگي ساڙي قتل ڪيو ويو، ٽِئين تخت نشين بادشاهه جي اڳواڻيءَ ۾ آندل سڌارن ڪري مالي طور ڪجهه قوت حاصل ٿي ۽ قومي وقار به ڪي قدر بحال ٿيو. پاڻ ۾ وڙهندڙ ۽ ڇڙوڇڙ فوجي ٽولن جي پاڻ ۾ ٺاهه ٿيڻ ڪري انهن انگريزن کي ملڪ جي وڏي حصي مان ڀڄائي ڪڍيو ۽ انگريزن وٽ فقط نارمنڊي وارو ڪيلائس Calais بندر قبضي هيٺ رهيو. سيلٽڪ ٻولي ڳالهائيندڙ ماڻهن تي مشتمل اولهه وارن علائقن کي فرانس ۾ ضم ڪرڻ خاطر بادشاهه چارلس اٺين سن 1400ع جي آخر ۾ برٽيني واري آخري شهزاديءَ ايني Enne, last Duches of Brittany سان شادي ڪئي 1500ع جي اوائل۾ بي حد چالاڪ ۽ حرفت باز بادشاهه سفارت ۽ عداوت ۽ شجاوت سان پنهنجي بادشاهي کي محفوظ ۽ معيشيت کي اٽليءَ جي شاهوڪارن کان آزاد ڪري مضبوط ڪيو. هن روشن خياليءَ جي پيچيده پاليسين سان مقابلو ڪري فائدو حاصل ڪرڻ لاءِ جوڳيون تدبيرون اختيار ڪيون ۽ ٻين جي مدد تي انحصار ڪرڻ جي بدران هر طرح سان خود ڪفيل ٿيڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ ڪافي قدر ڪامياب ٿيو.
انهيءَ دوران ڪيٿولڪ بدعت جي خلاف احتجاج وارن خيالن ۾ اضافي ۽ ڪيٿولڪ چرچ جي بدعت کي برداشت ڪرڻ وارن خيالن جي خاتمي سبب گهرو ڪشيدگي پيدا ٿي. 1572ع ۾ ميڊيسيءَ واري ڪيٿرين Catherine De Medici پنهنجي مذهبي سهپ واري پاليسيءَ کي تبديل ڪري سينٽ بار ٿولو ميو جي ڏينهن تي سوين پروٽيسٽنٽس Protestants جي قتل جو حڪم ڏنو. بادشاهه هينري چوٿون قتل ۽ غارت گيريءَ کان تنگ ٿي ۽ اهو خوف کائيندي ته متان اسپين ملڪ جيڪو خود رومن ڪيٿولڪ هئڻ سبب هتي امن بحال ڪرڻ جي بهاني ۽ رومن ڪيٿولڪ چرچ جي بچاءُ ۽ مدد جي بهاني فرانس تي قبضو اچي ڪري. سن 1593ع ۾ سمجهوتي طور پاڻ خودرومن ڪيٿولڪ مذهب اختيار ڪيو. سن 1598ع ۾ هڪڙي اڌ چرئي راهب هٿان خنجر سان قتل ٿيڻ کان ٿورڙو وقت اڳ ۾ بادشاهه مشهور فيصلي Edit of Nantes نينٽس جو فرمان جاري ڪيو، جنهن موجب فرانس ۾ پروٽيسٽنٽ فرقي وارن کي مذهبي آزادي ڏيڻ جو اعلان ڪيو.
جاگيرداريءَ جو خاتمو
هن وقت کان وٺي فرانس هاڻي جديد رياست جي صورت اختيار ڪئي. جنهن ۾ جاگيرداري نظام جا فقط چند باقيات رهجي ويا هئا. سن 1624ع ۾ بادشاهه لوئيس تيرهن ڪيٿولڪ فرقي جي مهاپادري رڇليو Richliece کي پنهنجو وڏو وزير بنايو. وسيع قانوني اختيار حاصل ڪرڻ سبب 1642ع ۾ مرڻ گهڙيءَ تائين ملڪ تي حڪمراني ڪندو رهيو. سندس وزارت جو مکيه مقصد سموري اختيار جو مرڪز فقط بادشاهه سلامت جي ذات ئي هئي جنهن ۾ ٻيو ڪو به ڀاڱي ڀائيوار نه ٿي سگهي. انهيءَ مقصد جي حصول لاءِ هن ڪيترائي بُڇڙا قدم کنيا. جنهن سبب بادشاهه لوئيس چوڏهون مڪمل طور مرد آهن Monarch جي صورت ۾ تخت نشين رهيو. سِسِليءَ ۾ پيدا ٿيل پنهنجي وڏي وزير پادريءَ مزارين جي مدد سان نون (9) سالن جي عمر ۾تخت نشين ٿيڻ جي باوجود سندس حڪمرانيءَ واري دور ۾ يورپ هن کان وڌيڪ طاقتور رومي شهنشاهه ڪو نه ڏٺو. پهرين اسپين جي خلاف لشڪرڪشي ڪيائين ۽ پوءِ اسپيني بادشاهه جي ڌيئرن مان هڪڙي سان قانوني طور شادي رچائي. فرانس جي حدن ۾ اسپين جي ٻن پرڳڻن آرٽوئس Artois ۽ روسيلن Rausilon کي ملائي پنهنجي ملڪ جون سرحدون وڌايون. بعد ۾اتر ۽ اوڀر ۾ بيلجم خلاف فوجي مهمن ۽ پوءِ سفارتي عمل ذريعي پنهنجي سرحد کي وڌايو. انهيءَ وقت انگلينڊ جي آدمشماري 8 ملين ۽ اسپين جي آدمشماري 6 ملين هئي. انهن جي ڀيٽ ۾ فرانس جي آبادي تمام گهڻي يعني 20 ملين هئي. انهيءَ وقت فرانس جون نوآباديون (بيٺڪون) ڪيناڊا، ويسٽ انڊيز ۽ آمريڪي رياست لائوسيانا اڳوڻي جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ طاقتور ٿي پيون هيون.
لوئيس بادشاهه جي ڏاهي وزير خزانه ڪولبرٿ Colbert جي واپار وارين سُٺين پاليسين جي ڪري انهن ڪالونين مان فرانس بي حساب دولت ڪمائي وڏو طاقتور ملڪ ٿي پيو. امير طبقي جي پسند جنهن کي اڄڪلهه اميراڻو شوق چيو وڃي ٿو. انهيءَ جي تقاضا پٽاندر هنرن ۽ فنون ۾ ترقي ٿي. بادشاهه لوئيس جي ورسيلز وارو محلات انهيءَ دور جي فرينچ فن تعمير جو حقيقي شاهڪار يادگار آهي. هيءَ بادشاهه پنهنجي ملڪ جي سرحدي توسيع پسنديءَ واري حريص طبيعت سبب پوري يورپ جي قومن لاءِ خطرو ٿي پيو. تنهنڪري اُهي يورپي مُلڪ آرينج واري حڪمران وليئم William of Orange جي اڳواڻيءَ ۾ لوئيس تي ڪرڙي نظر رکڻ لڳا. هن صورتحال ۾ فرانس اهڙين بداتوار ۽ ڳاٽي ڀڃندڙ خرچ سان ٿيندڙ جنگين جو سلسلو شروع ڪيو ته ٻئي طرف زرعي پيداوار تمام خراب حد تائين گهٽجي وئي ۽ وري ماڻهن تي ڳرا محصول مڙهيا تن ماڻهن ۾ بي چيني ۽ بد دليءَ جي فضا قائم ڪئي. انهيءَ وقت انگلينڊ کي يورپ توڙي پوري دنيا ۾ پنهنجون نفعي بخش بيٺڪون قائم ڪرڻ واري حرص جو ساري دنيا کي خطرو لاحق هو.
ايٽلانٽڪ سمنڊ جي ڪناري تي وڏن بندرن خصوصاً بورڊيئڪس Bordeauz سبب فرانس ويسٽ انڊيز جي غلامن ۽ کنڊ جي واپار سبب ترقي ڪئي. فرانس ملڪ جي طاقت جي برعڪس انگلينڊ جي بحري طاقت سبب فرانس جون ڪالونيون ڪمزور ۽ گهٽ ٿيون. اٽلو پروشيا Prussia جي فوجي طاقت جي عروج فرانس لاءِ مسئلو وڌيڪ مُنجهائي وڌو ڇو ته اهو هڪ پاڙيسري ملڪ هو.
انقلاب ۽ نيپولين جو عروج
انهيءَ عرصي دوران روشن خياليءَ جي تحريڪ بادشاهي وهمن ۽ وسوسن ۽ مذهبي فرقيواريت خلاف جدوجهد ڪرڻ لاءِ دانشورن ۽ عالمن جو هڪڙو نسل تيار ڪري رهي هئي. حالانڪ خيالن ۾ جوش جو اُڀار پنجاهه سالن کان وڌيڪ عرصي کان وٺي عمل پيرا هو. جنهن سبب 1789ع واري فرينچ انقلاب کانپوءِ پورو يورپ اڳوڻي جهڙو هرگز نه رهيو. 10 آگسٽ 1792ع ۾ مارسيل Marscille کان ايندڙ فوجن پئرس شهر جي وڳوڙي ٽولن سان گڏجي نااهل بادشاهه لوئيس سورهين ۽ سندس راڻي ميري اينٽوئينٽ Marie Antoinette جيڪا آسٽريا۾ پيدا ٿي هئي کي اقتدار تان هٽائي قيد ڪيو ويو. ڪيترن مهينن جي رتوڇاڻ ۽ مختلف مشتعل گروهن جي پاڻ ۾ ويڙهه کانپوءِ بادشاهه ۽ راڻيءَ کي قتل ڪيو ويو. فرانس جي مسئلن جي سڌاري کان اڳ انهن ۾ وڌيڪ اُبتري پيدا ٿي. هن قتل ۽ غارتگريءَ واري عمل ۾ اعتدال پسند توڙي انتها پسند انقلابين کي شهر جي وچ تي مُشتعل هجومن جي روبرو قتل ڪيو ويندو هو. جنهنجو مشاهدو مڇيريل هجومن سان گڏ ڊڪينس مم ڊفارج Dickens Mme Defarge جهڙو بڇڙو ماڻهو به پنهنجي ٽولي سان گڏ ڪندو هو. پراڻي حڪومت جي خاتمي ۽ هن قتل ۽ خون جي هوليءَ فرانس جي تاريخ ۾ نهايت ڀيانڪ قصا ۽ ڪهاڻيون يادگارطور ڇڏيون ته اُن سان گڏ سورهيائي جا به ڪئين داستان مرتب ڪيا. مٿي بيان ڪيل سموري صورتحال جي نتيجي طور ”انساني حقن جو پڌرنامو“ جاري ڪيو ويو. جيڪو 1789ع ۾ شايع ٿيو اهو روشنخياليءَ تي مبني اهڙي اهيمت جو حامل دستاويز هو. جنهن کي هيستائين جمهوري قدرن ۽ اصولن جو بهترين نمونو سمجهيو وڃي ٿو. فرانس ۾ امير شاهي جي خاتمي سموري يورپ جي بادشاهن کي لوڏي ڇڏيو. هن صورتحال ۾ فرانس ۾ وري نئين سر قومي ٻڌي پيدا ڪرڻ لاءِ نيپولين بونا پارٽ واري فوجي قوت گهربل هئي. جنهن وقت فرينچ ماڻهو انقلاب دوران آپيشاهي جي ڪارستانين کان صفا تنگ ٿي پيا. تنهن وقت نيپولين هڪ ماهر سپهه سالار ۽ عظيم سياسي رهنما جي حيثيت ۾سياسي اُفق تي نمودار ٿيو ۽ پنهنجو تباهه ٿيل قومي وقار وري بحال ڪيو. هن پنهنجي ملڪ ۾ ڪامورا شاهيءَ جو هڪ نئون نظام قائم ڪيو. جنهن هڪ نئين قانوني ڍانچي تي عمل ڪيو.اهو قانوني ڍانچو دنيا جي اڪثر ملڪن ۾ پڻ نافذ ڪيو ويو. بوناپارٽ 30 سالن جي عمر ۾ سن 1799ع ۾ پئرس ۾ داخل ٿيو. جتي فرسٽ ڪونسل ۽ فرانس جي حاڪم First Consul and Master of France جي حيثيت ۾ سندس تاجپوشي ٿي تنهن کان جلد پوءِ هن جي اتر اٽليءَ خلاف ڪيل فوجي مهم جي فيصلاڪن ڪاميابيءَ سبب فرانس اندر سندس حڪومت کي وڌيڪ پختو ڪيو. هڪ ذهين سياستدان جي حيثيت ۾ ويٽيڪن پوپ سان صُلح سمجهوتو ڪري امن قائم ڪيو ۽ انقلاب جي اوائل ۾ پيدا ٿيل لادينيت ۽ نرمي اختيار ڪئي. پنهنجي ڪاميابين نيپولين ۾ سموري يورپ تي قبضي ڪرڻ جو حوص پيدا ڪري وڌو. عظيم موسيقار بيٿووِن موسيقيءَ جي هڪ شاهڪار رچنا ايروئيڪا Eroica Symphony سندس يعني نيپولين جي نالي منسوب ڪئي، پر پوءِ جڏهن نيپولين ٻين ملڪن تي بيجا ڪاهون ڪيون ۽ پنهنجي ملڪ ۾ انياء جو مرتڪب ٿيو. تنهن وهنوار کي ظلم ڪوٺيندي بيٿووِن پنهنجي رچنا جو انتساب منسوخ ڪري ڇڏيو. بونا پارٽ اڃان سموري يورپ تي قبضو ڪرڻ وارن خيالن ۾ محو هو. جو کيس ماسڪو کان پسپائيءَ جو شڪار ٿيڻو پيو. جنهن سبب 1812ع ۾ چار لک فرينچ سپاهي روس ۾ برفباريءَ سبب موت جو کاڄ ٿيا ۽ هيءَ عظيم فوج ڇڄي ٽڪرا ٽڪرا ٿي پئي. تنهن کان پوءِ واٽرلو واري جنگ ۾ نيپولين هارايو ۽ قيد ڪيو ويو. انگريزن کيس ڏکڻ ايٽلانٽڪ سمنڊ ۾ واقع سندن قبضي هيٺ ”سينٽ هيلينا“ ٻيٽ ۾ جلاوطن ڪري رکيو، جِتي کيس خبر ڪانهي ڪهڙي نموني زهر ڏيئي 1821ع ۾ ماريو ويو.