فرانس وارو انقلاب

يورپ جي جديد تاريخ جو هڪڙو اهم واقعو، فرانس ۾ سياسي انقلاب سن 1789ع ۾ شروع ٿيو ۽ فوجي سالار، نيپولين بوناپارٽ طرفان اقتدار تي ناجائز قبضو ٿيڻ سان ختم ٿيو. انهيءَ عرصي دوران فرانس جي عوام مُلڪ ۾ جاگيرداري نظام ۽ مطلق العنان حڪومت واري نظام کي رد ڪري، ملڪ ۾ عوامي جمهوري حڪومت قائم ڪرڻ لاءِ جدوجهد جاري رکي. هن کان اڳ ۾ آمريڪا ۾ برپا ٿيل انقلاب ۽ آزاديءَ جي جنگ کان متاثر ٿيندڙ فرانس جي عوام پڻ روشن خياليءَ واري ويچار ڌارا کان متاثر ٿي انساني حقن جهڙوڪ: سياسي ۽ سماجي آزاديءَ جي حقن جي حاصلات لاءِ انقلابي جدوجهد شروع ڪئي. فرينچ عوام ظالم جاگيردار ۽ امير طبقي ۽ جابر مطلق العنان بادشاهي نظام مان هميشه لاءِ ڇوٽڪارو حاصل ڪرڻ ۽ حقيقي انساني قانوني حق حاصل ڪرڻ لاءِ عوام جي طاقت جو غير متوقع ۽ بيحد حيران ڪندڙ مظاهرو ڪيو.مڪمل طور واقف، مُنظم ۽ مستحڪم نه هئڻ سبب گهربل مقصد حاصل ڪرڻ ۾، انهيءَ وقت ته ڪامياب نه ٿي سگهيو، پر پنهنجي انقلابي عمل وسيلي فرانس ته ڇا، پر يورپ توڙي سڄي دنيا ۾عوام دشمن ۽ استحصال ڪندڙ طبقن ۽ ڌرين ۽ ظالم حڪمرانن کي خوف ۽ حِراس ۾ مُبتلا ڪري ڇڏيو. فرانس طرفان آمريڪي انقلاب ۾ مُلوث هئڻ ۽ بادشاهه لوئيس سورهين ۽ سندس وارثن جي بيجا ۽ فضول خرچين، فرانس کي معاشي طور ڏيوالي جو شڪار ڪري ڇڏيو. نه فقط سرڪاري خزانو خالي ٿي ويو، پر لڳاتار خشڪ ساليءَ، چو پائي مال ۾مسلسل بيماريون ۽ موت، ٻن ڏهاڪن دوران اناج وارا فصل خراب ٿيڻ ۽ آسمان سان ڳالهيون ڪندڙ مهانگائي، غريب عوام جو جيئڻ جنجال ڪري ڇڏيو. ويتر ناجائز محصول مڙهڻ سبب بيزار ٿي، فرينچ عوام سرڪار جي خلاف بغاوت ۽ هنگامه آرائيءَ تي لهي آيو.اُنهيءَ انڌير نگريءَ واري عالم ۾ سرڪاري طور تي سترهن هزارن کان به وڌيڪ ماڻهو اجل جو شڪار ٿيا ۽ خبر ڪانهي ته ٻيا ڪيترا ماڻهو، ڪيسن هلڻ بنا، جيلن اندر سڙي مري ويا! سن 1786ع جي پڇاڙيءَ ۾ بادشاهه لوئيس سورهين جي مقرر ڪيل ڪنٽرولر جنرل، چارلس اليگزينڊر ڊي ڪالون، سموري زرعي زمين تي هڪڙو مخصوص محصول مڙهڻ جي تجويز ڏني، جنهن تحت صاحب مراعات طبقو به آجو نه هجي. هن تجويز جي حمايت لاءِ امير طبقي ۾ پيدا ٿيل اختلافن کي گهٽائڻ لاءِ ڪنهن بادشاهه سن 1614ع کان وٺي 1786ع تائين پهريون ڀيرو مُلن واري امير طبقي ۽ وچولي امير طبقي کي هڪ گڏجاڻيءَ ۾ گهرايو، جيڪا 5 مئي 1789ع ۾ مقرر ڪئي وئي هئي. بادشاهه انهن ماڻهن کان مسئلن جي فهرست طلب ڪئي. فرانس جي آدمشماريءَ ۾ قابل غور حد تائين تبديلي ٿي چڪي هئي ۽ ٽيو نمبر اسيمبلي ۾ 98 سيڪڙو هئڻ جي باوجود ميمبرن جي وڏي تعداد کي ووٽ جي حق کان محروم رکيو ويو. تنهن ڪري عوام ووٽ جي حق جي گهر ڪئي، امير، جاگيردار ۽ شاهوڪار مُلان طبقي کي مليل ناجائز مراعات کي رد ڪرڻ جي گهر ڪئي ۽ مُلڪ ۾ نمائنده حڪومت، يعني جمهوري نظام حڪومت جي قيام جو مطالبو ڪيو.ياد رهي ته فرانس ۾ شاهي حرفت بازيءَ موجب بادشاهه طرفان ملڪي معاملن بابت نالي ماتر مشاورت واسطي ٽي الڳ الڳ صلاحڪارن جا ايوان قائم ڪيل هئا. انهن ايوانن کي سلسليوار فرسٽ اسٽيٽ، سيڪنڊ اسٽيٽ ۽ ٿرڊ اسٽيٽ سڏيندا هئا. ٿرڊ اسٽيٽ ۾ عام ماڻهن مان به ايڪڙ ٻيڪڙ ميمبر نامزد ڪبا هئا. 17 جون 1789ع تي ٿرڊ اسٽيٽ گڏجاڻي ڪري پاڻ کي قومي اسيمبلي قرار ڏنو ۽ ٽن ڏينهن کان پوءِ ٽينس راند جي ميدان ۾ گڏ ٿي وچن ڪيو ته سمورا ميمبر آئيني سڌارن لاءِ گڏجي جدوجهد ڪنداسين ۽ هڪٻئي کان هرگز جدا نه ٿينداسين. انهيءَ گڏجاڻيءَ کان پوءِ هڪ هفتي اندر امير ملن واري طبقي جي اڪثر نمائندن ۽ آزاد خيال امير طبقي جي 47 نمائندن، قومي اسيمبليءَ ۾ شموليت اختيار ڪئي پر بادشاهه لوئيس سورهين، عداوت ۽ نفرت وچان نئين قومي اسيمبلي ۾ سمورا مشاورتي ايوان يعني اسٽيٽس ضم ڪري، قومي اسيمبليءَ جي الڳ ۽ نرالي پيدا ٿيل بناوت ۽ سياسي حيثيت کي ختم ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي. ٻئي طرف نئين قومي اسيمبلي ورسيلس ۾ پنهنجون گڏجاڻيون جاري رکيون ۽ پنهنجي آئين ساز اسيمبليءَ واري حيثيت اختيار ڪئي. انهيءَ گهڻ طرفي ڪشمڪش واري صورتحال، راڄڌانيءَ واري شهر پيرس ۾ مجموعي خوف ۽ هِراس واري ڪيفيت پيدا ڪري وِڌي. ڇاڪاڻ ته شاهي اقتدار ڪمزور ٿيڻ ڪري، رياست جي اقتدار تي فوج طرفان قبضو ٿيڻ وارو افواهه زور وٺي ويو هو. عوام طرفان سرڪار جي خلاف پرچار ۽ بغاوت جي رچي راس ٿيڻ تي 14 جولاءِ 1789ع تي عوام واري انقلاب جي هر اَوَل دستي يعني نوجوان انقلابي طبقي، هٿيار ۽ بارود کي محفوظ بنائڻ ۽ ان کي فوج طرفان عوام جي خلاف استعمال کان روڪڻ واسطي، باسٽل قلعي تي حملو ڪيو. انهيءَ واقعي کي، فرينچ انقلاب جي شروعات سڏين ٿا ۽ انهيءَ تاريخ / ڏينهن کي قومي انقلاب ۽ آزاديءَ جو ڏينهن / ڏڻ ڪري ملهائيندا آهن. انقلابي جوش ۽ جذبي واري لهر، انقلابي طوفان جي صورت ۾، شهر توڙي ٻهراڙيءَ، مطلب ته جهر جهنگ ۾ سمورن ظالمن ۽ استحصالي طبقن، ظالم حاڪمن ۽ ظالم ماڻهن جي خلاف، نفرت ۽ سمورن ظالم حاڪمن، طبقن ۽ ماڻهن کان بدلو وٺڻ جي هيجان ۾ سرشار عوام کي مڪمل آزاد ۽ اقتدار جو حقيقي وارث بنائي ڇڏيو. بدلي جي هيجاني ڪيفيت ۾ سرشار عوام، پورهيت ۽ هاري طبقي، جاگيردارن، اميرن، زميندارن، شاهوڪار ملن، اعليٰ عملدارن ۽ ظالم حڪمران طبقي جي محلن/ گهرن تي گڏيل حملا ڪيا، ڦريو، لُٽيو ۽ انهن محلن / گهرن کي باهيون ڏئي ساڙي ڇڏيو. هاري ۽ پورهيت عوام طرفان غير متوقع ۽ حيران ڪندڙ ۽ ڀيانڪ بغاوت سبب ظالم ۽ عوام دشمن حاڪم، امير، جاگيردار، امير مُلان ۽ زميندار طبقي جي ملڪ مان ڀاڄ ۾ تيزي اچڻ کان متاثر ٿي، انقلابي عوام جي همٿ افزائي ۽ پٺڀرائي ڪندي نئين آئين ساز قومي اسيمبليءَ 4 آگسٽ 1789ع ۾ جاگيرداري نظام کي رد ڪرڻ وارو ٺهراء منظور ڪيو. انهي ٺهراء کي پوءِ پيدا ٿيل هڪڙي فرينچ تاريخدان، جارجس ليفپبور، “Death certicate of the old order” يعني ”پراڻي سماجي نظام جي موت جو پروانو سڏيو، 4 آگسٽ 1789ع ۾ قومي اسيمبليءَ انساني حقن ۽ شهري حقن بابت هڪڙو پڌرنامون جاري ڪيو، جنهن جو بنياد، روشن خيال مفڪرن، جِين جيڪس روسو ۽ ٻين جي تشڪيل ڪيل سياسي جمهوري اصولن تي قائم ڪيو ويو هو. انهيءَ پڌرنامي ۾ قومي اسيمبليءَ مطلق العنان حڪومت کي رد ڪري، ملڪ ۾ آزاديءَ، برابريءَ، انصاف، ڀائيچاري ۽ رواداريءَ تي مبني، عوام طرفان چونڊيل، عوامي نمائندن تي مشتمل هڪڙو جمهوري نظام حڪومت قائم ڪرڻ، ان کي محفوظ ۽ مستحڪم بنائڻ جو عوام سان وچن ڪيو. خراب معاشي حالتن ۾، قومي اسيمبليءَ لاءِ هڪڙو حقيقي جمهوري آئين تشڪيل ڪرڻ تمام مشڪل مسئلو ٿي پيو. مثلاً ڏيهه ۽ پرڏيهه لاءِ سفيرن ۽ وفدن جي رُڪنن ۽ نمائندن جي چونڊ جي ذميواري ڪنهن کي سونپجي، مذهبي پيشوا حڪومت سان وفادار رهندا يا پوپ جي حڪم تحت هلندا. اهڙن ٻين ڪيترن ئي معاملن بابت قومي اسيمبليءَ جا ميمبر، ڪيترن ئي مهينن تائين پاڻ ۾ ڇڪتاڻ ۾ مبتلا رهيا. ٻئي طرف جون 1791ع ۾ بادشاهه مُلڪ مان ڀڄڻ جي ڪوشش ڪئي، پر ان کي روڪي قيد ڪيو ويو. پر 3 سيپٽمبر، 1791ع ۾ لِکيل صورت ۾ فرانس جو جيڪو پهريون آئين پڌرو ڪيو ويو، تنهن ۾ ملڪ ۾ آئيني بادشاهت جي قيام جو ذڪر هو، جنهن تحت بادشاهه کي وزارت ٺاهڻ ۽ ويٽو جا اختيار مليل هئا. اسيمبلي ميمبرن کي فيصلن ڪرڻ جا اختيار بلڪل محدود ڪيا ويا. اسيمبلي ۾ موجود بااثر ارڪان، جهڙوڪ ميڪسيميلين روسپيئر ڪيمل دوسمولن ۽ جارج ڊينٽن وغيره، جن بادشاهه کي ڦاسي ڏيڻ ۽ ملڪ ۾ حقيقي جمهوري نظام حڪومت جي قيام لاءِ جدوجهد پي ڪئي، انهن کي اهڙو ناقص، عوام دشمن ۽ بادشاهت کي برقرار رکڻ وارو آئين هرگز قبول ڪو نه هو ۽ انهيءَ آئين کي رد ڪرڻ ۽ ملڪ ۾ حقيقي جمهوري نظام جي قيام لاءِ جدوجهد تيز ڪئي. اپريل 1792ع ۾ نئين چونڊيل اسيمبليءَ آسٽريا ۽ پروشيا سان جنگ ڪرڻ جو اعلان ڪيو، ڇاڪاڻ ته اسيمبليءَ جي ميمبرن جو خيال هو ته اسيمبلي ۽ انقلاب دشمن فرينچ هتان ڀڄي انهن ملڪن ۾ وڃي انقلاب جي خلاف فرانس تي انهن ملڪن طرفان حملو ڪرڻ جي تياريءَ ۾ رُڌل آهن. 10 آگسٽ 1792ع ۾ جيڪبيئن انتها پسند ٽولي، پيرس ۾ شاهي محل تي حملو ڪري بادشاهه کي قيد ڪيو ٻئي مهيني، يعني سيپٽمبر ۾ پيرس شهر جي انتها پسند باغين، انقلاب مخالف مُلزمن کي سوَن جي تعداد ۾ ماري ڇڏيو ۽ آئين ساز اسيمبليءَ کي رد ڪري، ان جي بدران، انقلابين تي مُشتمل هڪڙي گروپ کي ”نيشنل ڪنوينشن“ جي نالي ۾ تشڪيل ڪيو، جنهن بادشاهي نظام رد ڪري، ملڪ ۾ جمهوري نظام جي قيام جو اعلان ڪيو. 21 جنوري 1793ع ۾ فرينچ رياست سان وڏي غداري ڪندڙ ۽ عوام دشمن ڪردار جو حامل ڄاڻائيندي، بادشاهه لوئيس سورهين کي موت جي اڏيءَ تي رکي سندس سِر قلم ڪيو ويو ۽ سندس راڻي ميري اينٽوئينيٽ کي پڻ نوَن مهينن کان پوءِ قتل ڪيو ويو. اهڙي طرح انقلاب سخت تشدد وارو روپ اختيار ڪيو. عيسائيت خلاف خطرناڪ مهم چالو ڪئي وئي، هڪ نئين ڪيلينڊر جي جوڙجڪ عمل ۾ آندي وئي ۽ هزارن جي تعداد ۾ مُبينه انقلاب دشمن عناصر کي قتل ڪيو ويو. ماڻهن کي گهڻو ڪري پبلڪ سيفٽي ڪميٽيءَ جي اڳواڻ، روبسپيئر جي حڪمن تحت ماريو ويو ۽نيٺ کيس پڻ 28 جولاءِ 1794ع تي ساڳيءَ طرح اڏيء تي رکي ماريو ويو ۽ سندس انتها پسند قاتل ٽولي خلاف عملي مهم چالو ٿي وئي. 22 آگسٽ 1795ع ۾ روبسپئير واري ٽولي کان بچي ويل نيشنل ڪنوينشن واري ٽولي، هڪڙي آئيني مسودي جي منظوري ڏني، جنهن ۾ پارليامينٽ ٻن ايوانن تي مُشتمل هئي، جيڪا مرحليوار آئين جوڙيندي. اقتدار اعليٰ جو مڪمل اختيار پنجن ميمبرن تي مُشتمل هڪ ڪميٽيءَ کي حاصل هوندو. ان کي ڊائريڪٽري سڏيو ويندو. اها ڊائريڪٽري پارليامينٽ طرفان جوڙي ويندي. شاهه پرستن ۽ جيڪبيئن گروپ، هن نئين حڪومت جي جوڙجڪ جي خلاف احتجاج ڪيو، پر نئين فوجي سالار، نيپوليئن بوناپارٽ انهيءَ بغاوت کي دٻائي ڇڏيو. چئن سالن جي اقتدار ۾، ڊائريڪٽري سياسي رشوت ستاني، معاشي بحران، عوام ۾ بيچيني ۽ نااهليءَ جي حامل رهي. تنهن ڪري انهيءَ پنهنجو اقتدار برقرار رکڻ واسطي فوج تي گهڻو انحصار ڪيو. انهيءَ معروضي صورتحال جو ناجائز فائدو وٺندي، تاريخ 9 نومبر، 1799ع ۾ ڊائريڪٽريءَ کي منسوخ ڪري، فوجي سالار، نيپولين بوناپارٽ، اقتدار تي فوجي قبضو ڪري، پاڻ کي مُلڪ جو First Consul فرسٽ ڪونسل يعني ناظم اول معنيٰ ڳُجهي يا اڻسِڌي طرح بادشاه بنائي، فرانس تي لڳاتار سورهن سالن تائين مرد آهن طور مسلط رهيو. فرينچ حڪومت تي سندس ناجائز فوجي قبضي واري واردات، فرينچ انقلاب کي عملي طور ختم ڪري ڇڏيو.



تاريخ، فلسفو ۽ سياست

واقعاتِ عالم