تاريخ، فلسفو ۽ سياست

واقعاتِ عالم

محترم عبدالحئي پليجي جو هي ڪتاب، ”واقعات عالم“ بين الاقوامي واقعن، دنيا جي مشهور شخصيتن ۽ ٻين موضوعن تي لکيل مضمونن جو مجموعو آهي، هي مجموعو 50 مضمونن تي مشتمل آهي جيڪو سندس هن سلسلي جو پهريون ڀاڱو آهي ۽ پڙهندڙن لاءِ دلچسپ معلومات سان ڀريل آهي. سندس هي ڪتاب، اعليٰ تعليمي ادارن ۾ ڪم ڪندڙ محققن، اُستادن توڙي شاگردن ۽ عام ماڻهن لاءِ تمام گهڻو اهم آهي، ڇاڪاڻ ته هن مجموعي ۾ شامل هر مضمون، اڻلڀ ۽ اهم مواد سان ڀرپور آهي.
Title Cover of book واقعاتِ عالم

برطانيا ۽ آمريڪا طرفان فلسطين ۾ نئين اسراعيل جو قيام

اوڻيهئين عيسوي صديءَ ۾ يهودين کي اولهه يورپ جي ملڪن ۾ شھريت ڏيڻ شروع ڪئي وئي ته ٻئي طرف اوڀر يورپ ۾ کين قانوني پابنديءَ ۾ جڪڙائي، قتل ۽ غارتگريءَ جي ظلم جو نشانو بنايو پي ويو. انهيءَ دؤر ۾ دنيا ۾ موجود سمورن يهودين جي اڌ جيترا يهودي روسي شهنشاهت ۾ رهندا هئا، جتي کين هڪ غير روسي قوميت سمجهي، کين لوڙهن ۽ جهنگلن ۾ رهڻ تي مجبور ڪيو ويو. روسي شھنشاهت ۾ رهندڙ ٻيا قومي گروهه پولينڊ وارا، لِٿوئنيا وارا ۽ يوڪرين وارا باشندا، پڻ ڌاريان سمجهيا ويندا هئا. اهي آزاديءَ لاءِ جدوجهد ڪري رهيا هئا. کين سرڪار فسادي سڏيندي هئي. روس ۾ رهندڙ ڌارين قومي گروهن ۾ فقط يهودين واري گروهه جو مذهب غير عيسائي هو ۽ اهو يهودي قومي گروهه پنهنجي مخصوص يهودي عبراني ٻولي ڳالهائيندو هو. هڪ آزاد يهودي قومي تحريڪ اول ته روسي قوم ۾ ضم ٿيڻ لاءِ چالو ڪئي وئي، پر جيڪي يهودي لکن جي تعداد ۾ روس مان ڀڄي آمريڪا ۽ ٻين يورپي ملڪن توڙي فلسطين وڃي رهيا اُهي پاڻ سان آزادي حاصل ڪرڻ خاطر قومپرستي وارا خيال به کڻي ويا هئا. سن 1870ع ۾ فرانس وارن يهودين جي هڪ تنظيم ”الائنس اسراعيلائيٽ يونيورسل، مِڪِويهه اسراعيل“ نالي سان جافا جي ويجهو هڪ زرعي ادارو قائم ڪيو. سن 1878ع ۾ روس مان لڏي آيل يهودين پِتاههِ ٽِڪِواهِ نالي سان پنهنجو ڳوٺ ٻڌو. اتان ايندڙ يهودين 1882ع ۾ رشن ليزيئن نالي سان هڪڙو ٻيو به ڳوٺ قائم ڪيو. روس مان لڏي ايندر يهودين دنيا مان خيرات وٺي جيئڻ بدران، يهودي آباد ڪارن کي پنهنجي پيرن تي بيهڻ لاءِ بائِليُو ۽ هو ويوِي زِيئَن نالي سان تحريڪون برپا ڪيون ۽ پنهنجون مخصوص تنظيمون قائم ڪيون. انهن تنظيمن جي قيام کان اڳ اشڪينازِي يهودي گروهه چئين مقدس شهرن ۾ رهندا هئا، سي صفا غريب هئا ۽ يورپي ملڪن مان ملندڙ خيرات تي گُذر ڪندا هئا. روس ۽ ٻين ملڪن مان لڏي ايندر يهودين اشڪينازي يهودين کان جدا رهندي زرعي معاشي وسنديون قائم ڪيون. اهڙيءَ طرح جافا ۾ سندن هڪڙي تِجارتي گروهه پڻ ترقي ڪئي جنهن ۾ اشڪينازي ۽ سيفارڊي يهودي گروهه به ساڻن گڏجي ويا. هتي آڳاٽا آيل يهودي گهڻي ڀاڱي بيروزگاري سبب هتان ٻين هنڌن ڏانهن لڏي ويا. انهن تڪليفن جي باوجود هن علائقي ۾ يهودين جون وڌيڪ وسنديون قائم ٿيون، جنهن ڪري هتي يهودين جو تعداد مسلسل وڌندو ويو. يهودين جي هيڏانهن نئين لڏ پلاڻ پاڻ سان گڏ يهودين واري قديم اسراعيلي ٻولي جنهن کي انگريزيءَ ۾ هيبِرُو سڏين ٿا. انهيءَ ٻولي کي به آندائون، جيڪا يهودين جي سمورن گروهن، جهڙوڪ بنياد پرست يهودي، قوم پرست يهودي، کاٻي ڌُر وارا سماجِوادِي يهودي توڙي سيڪيولر سوچ وارا يهودي مطلب ته سمورن يهودين کي وڻندڙ هئي.اتي سوشلسٽ يهودين جو ارادو ملڪ جي مالڪي جتائي ۽ اهو حاصل ڪري زراعت پيشو اختيار ڪجي، گڏيل زرعي فارم قائم ڪجن ۽ قوم ۽ ملڪ کي زور وٺائجي جديد سيهونيت يعني يهودي تحريڪ جي تاريخ ۾ اُوڻيهئين عيسوي صديءَ کان وٺي دنيا ۾ پکڙيل يهودين جي فلسطين ۾ لڏي اچڻ واري عمل کي Aliyah ايلِياه سڏين ٿا. فلسطين ڏانهن لڏي اچڻ جي پهرئين دؤر يا عمل ۾ 1882ع ۽ سن 1903ع جي وچ واري عرصي ۾ تقريباً 35000 يهودي فلسطين لڏي آيا. انهن يهودين ۾ روسين سان گڏ يمن جا يهودي ۽ بخارا جا يهودي به شامل هئا ۽ پاڻ سان گڏ نجات يعني آزادي حاصل ڪرڻ لاءِ جدوجهد جو نظريو به آندو. اهڙيءَ طرح سن 1890ع ۾ يروشلم شهر ۾ يهودي اڪثريت حاصل ڪري ويا، جڏهن ته سموري فلسطين ملڪ ۾ مسلمان ۽ عيسائي عربن جي اڪثريت هئي. سن 1896ع ۾ ٿيوڊور هرزل نالي هڪ يورپي يهودي ”درجوڊن اسٽِٽ“ يعني ”يهودي رياست“ جي عنوان سان هڪ مقالو لکي شايع ڪيو، جنهن ۾ ڄاڻايائين ته يورپ ۾ سامي نسُل مخالفت يعني يهودين جي يورپ ۾ وڌندڙ مخالفت جو حل يهودين جي رياست جي قيام ۾ موجود آهي. سن 1897ع ۾ زيئنسٽ آرگنائيزيشن جو قيام عمل ۾ آيو ۽ پهرين زيئنسٽ ڪانگريس فلسطين ۾ يهودين جي رياست قائم ڪرڻ جي گهُر ڪئي. انهيءَ وقت سيهونيت جي ايتري نه حيثيت هئي نه ئي وري انهيءَ کي ايتري اهميت ڏني وئي. انهيءَ وقت ترڪيءَ واري عثمانيه سلطنت پڻ انهيءَ جي قيام توڙي ڪارگذارين بابت سنجيده نه هئي. سن 1904ع کان 1914ع جي وچ واري عرصي دؤران اٽڪل چاليهه هزار يهودي اچي فلسطين ۾ آباد ٿيندا رهيا. انهي يهودي لڏ پلاڻ کي يهودين جي ٻيو ڀيرو فلسطين ۾ آباد ڪاري سڏجي ٿو. سن 1908ع ۾ زيئنِسٽ آرگنائيزيشن پبلسٽين بيورو قائم ڪيو. انهيءَ کي اِريٽِز اسراعيل آفيس به سڏيندا هئا. انهيءَ جو هيڊ ڪوارٽر جافا ۾ قائم ڪيو ويو ۽ انهيءَ اسراعيل آفيس پاران دنيا جي سمورن يهودين کي فلسطين ۾ آڻي آباد ڪرڻ جي پاليسيءَ تي عمل شروع ڪيو ويو. فلسطين لڏي آيل يهودين جي اڪثريت روس مان ايندڙ يهودين جي هئي. ساڻن پولينڊ جا يهودي پڻ ايندا رهيا. سن 1909ع ۾ روس مان لڏي آيل (9) نوَن سوشلسٽ يهودين جافا ۾ ڪِبُوٽز ڊيگانيا“ يعني زراعت پيشه يهودين جي وسندي يا ڳوٺ يا شهر قائم ڪيو. ساڳئي سال جافا جي ٻين رهاڪو يهودين جافا شهر تي ”اهوزت بييت“ نالو رکيو جنهن جي معنيٰ ”يهودي ٻولي ڳالهائيندڙ يهودين جو پهريون شهر“ آهي. پوءِ اهو نالو بدلائي جافا تي ”تل ابيت“ نالو رکيو ويو. يهودي ٻوليءَ ۾ اخبارون رسالا ۽ ڪتاب شايع ٿيڻ لڳا. فلسطين ۾ تڏهن کان وٺي يهودي اسڪول يهودين جون سياسي پارٽيون ۽ يهودين جون پورهيت پارٽيون به برپا ڪيون ويون. پهرين عالمي لڙائي ۾ يهودين جرمنيءَ جي حمايت ڪئي ڇو ته انهيءَ وقت يهودين ڀانيو ٿي ته دنيا ۾ يهودين جو سڀني کان وڏو دشمن روس آهي، جنهن سان جرمني وڙهي پيو. ٻين ملڪن جي ڀيٽ ۾ روس جا يهودي سڀني کان گهڻي تعداد ۾ فلسطين ۾ لڏي اچي آباد ٿيا هئا ترڪيءَ ۾ برپا ٿيل ”ينگ تُرڪس“ نالي تحريڪ کان خائف رهندي ترڪيءَ ۾ موجود يهودين جي حمايت کي ضروري ڄاڻندي برطانيه پڻ يهودي تحريڪ ”زيئنزم جي حمايت پئي ڪئي، ڇو ته آمريڪي يهودين جي کيس حمايت گهربل هئي. جنگ دوران برطانيه کي آمريڪا جي حڪومت جي حمايت ۽ مدد گهربل هئي. جيڪا برطانيه جي خيال ۾ آمريڪي يهودين جي حمايت سان حاصل ٿي سگهندي. سن 1917ع جي پڇاڙيءَ ۾ برطانوي فوج تُرڪن کي ڏکڻ شام مان پسپا ڪري ڪڍي ڇڏيو ۽ برطانوي وزير خارجه، لارڊبيل فور، سندس پارٽيءَ جي اهم ميمبر ۽ يهودي گروهه جي اڳواڻ کي هڪ سرڪاري خط موڪليو، جيڪو ”بيل فور ڊِڪليريشن آف 1917“ سڏجڻ لڳو، ڇو ته انهيءَ خط ۾ يهودين جي رياست، فلسطين جي سر زمين تي قائم ٿيڻ جي برطانوي حڪومت تائيد ڪئي هئي. يهودين جي رياست جي حمايت سان برطانيه فلسطين تي حڪومت ڪرڻ جو جواز پيدا ڪرڻ پي چاهيو، جتي ترڪي جي سلطنت جي حڪومت هئي. انهيءَ دؤر ۾ وچ مشرق يعني عرب ملڪن جي سرحدن جي حد بندي جو فيصلو برطانيه ۽ فرانس جي اعليٰ عملدارن جي وچ ۾ ٿيل اقرار نامي موجب ٿيو. جنهن تحت برطانيه فلسطين تي قبضو ڪيو. سيهوني يعني يهودي تحريڪ جي ڪارڪنن تي مشتمل تيار ڪيل يهودي فوج، فلسطين تي قبضو ڪرڻ لاءِ برطانوي فوج جي حملي ۾ برطانوي فوج سان شامل هئي. انهيءَ يهودي فوج کي روس کان آيل يهودي، جيبوٽنسڪي ۽ ٽِرمپيلڊور مُنَطِم ڪيو ۽ سکيا ڏني. انهي وقت تيار ڪيل يهودي جاسوسي نيٽورڪ، برطانيه کي فلسطين ۽ آسپاس وارن علائقن ۾ موجود تُرڪ فوج بابت گهربل تمام اهم معلومات فراهم ڪئي. برطانيه جو فلسطين تي ٿيل قبضو سن 1922ع ۾ ليگ آف نيشنس جائز قرار ڏنو ۽ بيل فور ڊِڪليريشن کي به مڃتا ملي. برطانيه جي قبضي هيٺ آيل فلسطين جي حدن اندر اڄوڪو اردن جو ملڪ به شامل هو. پر سامراجي مفادن کي اهيمت جي بنياد تي برطانوي وزير اعظم وِنسٽن چرچل موجوده اردن وارو سمورو علائقو فلسطين جي حدن مان خارج ڪري ڇڏيو. برطانيه، ليگ آف نيشنس ۾ شامل نه ٿيندڙ ملڪ آمريڪا سان هڪ اقرار نامون طئي ڪيو، جنهن ۾ آمريڪا برطانيه جي فلسطين تي ٿيل قبضي بابت پنهنجا شرط مڃايا. سن 1919ع ۽ 1923ع جي وچ ۾ ٻيا به 40 هزار يهودي فلسطين پهچي ويا. هزارن جي تعداد ۾ يهودين جو فلسطين ۾ اهو ٽيون ڀيرو اچڻ ٿيو. اهي سمورا روسي يهودي هئا. جڏهن ته هن کان اڳ فلسطين ۾ موجود يهودين ۾ پڻ اڪثريت روسي يهودين جي هئي. نئين ڀيري آيل يهودين کي مالُتزم يعني هاري يا کيت مزور ماڻهو سڏڻ لڳا ۽ انهن کي زمينون وٺي ڏنيون ويون. اها رقم ”جوئش نيشنل فنڊ“ نالي هڪ يهودي خيراتي اداري مهيا ڪئي، جيڪو ٻاهرئين ملڪن مان فنڊ گڏ ڪندو هو. فلسطين جي جزريل ماٿري ۽ ميداني علائقن ۾ موجود ڍنڍون ۽ ڍورا صاف ڪري آباديءَ جي لائق ڪيا ويا. يهودي بستين جي سلامتي لاءِ فلسطين ۾ آيل روسي سوشلسٽ يهودين واري گروه پنهنجي ڳُجهي دفائي برگيڊ تيار ڪئي جنهن کي ”هگاناه“ سڏيندا هئا. برطانوي وزير خارجه واري بيلفور ڊِڪِليريشن ۽ فرانس طرفان عرب رياست شام جي فتح وارن واقعن عرب ملڪن جي باشندن ۾ بغاوت ۽ فلسطين جي عربن ۾ فلسطيني ”نيشنلزم پيدا ڪيو. تنهن کي ٿڌو ڪرڻ لاءِ برطانيه يهودين جي لڏ پلاڻ جي ڪوٽا مقرر ڪئي. جنهن يهوديءَ وٽ هڪ هزار پائونڊن کان وڌيڪ روڪڙي رقم هوندي تنهن کي به فلسطين ۾ اچڻ ڏنو ويندو. تنهن کان سواءِ يهودي ڪاريگرن کي 500 پائونڊ روڪ رقم هوندي ته فلسطين ۾ اچڻ جي اجازت ڏبي. انهيءَ پاليسيءَ تحت يهودي ايجنسيءَ پرڏيهه مان حاصل ڪيل چندن مان يهودين کي شرطيه رقم مهيا ڪئي ۽ فلسطين اچڻ لاءِ برطانيه جي حڪومت کان اچڻ جي پرمِٽ وٺي ڏيڻ شروع ڪري ڏني. اهڙي طرح يهودين جي فلسطين اچڻ وارو عمل جاري رهيو ۽ سن 1924ع ۽ 1929ع جي وچ ۾ ٻيا به ٻياسي هزار يهودي فلسطين پهچي ويا. اهي پولينڊ، هنگري ۽ آمريڪا مان لڏي آيا هئا. انهن يهودين ۾ سماجي وچئين طبقي جا شاهوڪار ۽ سرنديءَ وارا ماڻهو به شامل هئا. انهن شهرن ۾ سڪونت اختيار ڪري، پنهنجو واپار ۽ ڪجهه ورڪشاپ يا ننڍا ڪارخانا قائم ڪيا. پهريون بجلي پيدا ڪندڙ جنريٽر سن 1923ع ۾ طل ابيب شهر ۾ هڪڙي روس کان لڏي آيل يهوديءَ نالي، پِنهاس روٽينبرگ جي رهنمائيءَ ۾ تيار ڪيو ويو. اهو يهودي، بالشيوڪ گورنمينٽ کان اڳ روس ۾ قائم ٿيندڙ ڪيرينسڪيءَ واري حڪومت ۾ وزير هو. يهودي ايجنسيءَ سن 1925ع ۾ يروشلم ۾ يهودي يونيورسٽي ۽ هائيفا شهر ۾ ٽيڪنالاجيڪل يونيورسٽي قائم ڪئي. سن 1928ع کان وٺي جمهوري بنيادن تي چونڊ يهودي نيشنل ڪائونسل فلسطين ۾ يهودين جو مکيه ادارو ٿي پيو، جنهن ۾ غير سيهوني يهودين کي به نمائندگي ڏني وئي هئي. هيءَ يهودي نيشنل ڪائونسل مضبوط ٿيڻ ۽ ترقي ڪرڻ سان ٻيا به سرڪاري ڪم جهڙوڪ تعليم جو نظام ۽ صحت جو نظام به سرڪاري اجازت سان هلائڻ لڳي. برطانيه جي اجازت سان يهودي ايجنسيءَ ٽيڪس مڙهيا ۽ يهودين کي مختلف کاتا قائم ڪري انهن ۾ نوڪريون ڏيڻ جاري ڪيون. انهيءَ يهودي ايجنسي، ڪائونسل توڙي فلسطين ۾ گڏ ٿيل يهودين جي اڳواڻن کي دنيا جي ڇويهن ملڪن ۾ رهندڙ يهودين طرفان اليڪشن جي بنياد تي چونڊيو وڃڻ لڳو. سن 1929ع ۾ بيت المقدس ۾ عبادت دؤران يهودين طرفان ڪرسيون ۽ ٻيو فرنيچر استعمال ڪرڻ ۽ ان تي قبضو ڪرڻ جي ڪوشش خلاف مسلمانن ۽ يهودين ۾ ڇڪتاڻ وڌي وئي ۽ آگسٽ 1929ع ۾ فلسطين ۾ يهودين ۽ مسلمانن ۾ فساد برپا ٿيو. انهن فسادن جي نتيجي ۾ ساڄي ڌُر وارن ڪٽر يهودين ”ايٽزل“ يعني نيشنل مِليٽري آرگنائيزيشن سن 1931ع ۾ قائم ڪري ورتي.
يهودي سياسي پارٽين جدا جدا رهندي تعليم ۽ صحت جا ادارا قائم ڪيا ۽ راندين جون تنظيمون پڻ قائم ڪيون. پبلڪ سروسز ۾ برطانيه جي سرڪار ڪجهه به خرچ نه ڪيو. يهودي مسلم فسادن دؤران برطانوي سامراج فلسطين ۾ واضح اڪثريت ۾ رهندڙ مسلمانن عربن کي حڪومت ڪرڻ وارو اصول ۽ حق رد ڪري ڇڏيو. سن 1933ع ۾ نازي جرمن حڪومت ۽ فلسطين ۾ موجود يهودي ايجنسيءَ، پنجاه هزار جرمن يهودين جي فلسطين ڏانهن منتقليءَ بابت ڳالهيون ڪيون. جرمن سرڪار جرمن يهودين جي جائداد ضبط ڪئي. جرمنيءَ مان لڏيندڙ يهودين کي پاڻ سان ناڻو کڻي وڃڻ جي اجازت ڪا نه هئي ۽ کين سامان جي ٻن پيتين کان وڌيڪ ڪا به شيءِ کڻي وڃڻ جي اجازت به ڪا نه هئي. تنهن ڪري جرمن سرڪار سان ڳالهيون ڪندڙ يهودي اڳواڻ عورت، هائِم ازلوسوروفِ کي 1933ع ۾ طل ابيب شهر ۾ قتل ڪيو ويو. فلسطين ۾ آباد يهودين 14 مليئن پائونڊن جي ماليت جو ويڪو مال جرمنيءَ مان خريد ڪري فلسطين آندو. جرمن يهودين جي فلسطين ۾ اچڻ ۽ جرمن ويڪو مال جو فلسطين ۾ اچي وڪجڻ سان يهودين جي واپار ترقي ڪئي. هائفا شهر ۾ بندرگاه ۽ تيل صاف ڪرڻ جو ڪارخانو تعمير ٿيو ۽ يهودي آبادين ۾ زراعت سڌرڻ ڪري صنعتڪاري شروع ڪئي وئي. سن 1929ع ۽ 1938ع جي وچ واري عرصي ۾ يهودين جي فلسطين ڏانهن پجين وڏي لڏ پلاڻ دؤران ٻيا به اڍائي لک يهودي روس، جرمني ۽ ٻين يورپي ملڪن مان لڏي آيا، جن ۾ ڊاڪٽر، قانوندان ۽ پروفيسر گهڻي ڀاڱي جرمني جا يهودي هئا. انهن جرمن يهودين ۾ جايون اڏڻ جا ڪاريگر اُستا به هئا. انهن طل ابيب شهر جي سموري پسگردائيءَ ۾ پنهنجون نراليون اڏاوتون ڪيون هيون. تنهن وقت يهودين جي فلسطين ۾ اچي گڏ ٿيڻ سان يهودي، فلسطين ۾ دنيا ۾ آدمشماريءَ جي لحاظ کان سڀني کان گهڻا ڊاڪٽر هئڻ جي دعويٰ ڪرڻ لڳا هئا. سڄي دنيا مان يهودين جو فلسطين اچڻ سبب 1936ع کان 1939ع تائين يهودين ۽ عربن جا هڪٻئي سان اختلاف چوٽ چڙهي دنگن ۽ فسادن جي صورت اختيار ڪري ويا ۽ عربن ۾ قومپرستي جو رُجحان پيدا ٿيو، جنهن فلسطين سان گڏ سمورن عرب ملڪن ۽ علائقن کي يورپي سامراجين کان آزادي حاصل ڪرڻ لاءِ جدوجهد چالو ڪئي. هنن فسادن کي ختم ڪرائڻ لاءِ برطانيه جي سرڪار سن 1936ع ۾ هڪڙي پيل ڪميشن جوڙي، جنهن 1937ع ۾ پنهنجي رپورٽ ۾ راءِ ڏني ته فلسطين جي گيليلي ۽ الهندي ساحلي علائقي ۾ يهودين جي الڳ ۽ آزاد رياست قائم ڪئي وڃي ۽ انهيءَ سموري علائقي ۾ رهندڙ سوا ٻه لک عربن کي اتان لڏائي، فلسطين جي باقي ايراضيءَ ۾ آباد ڪيو وڃي. يهودين جي ٻن مکيه اڳواڻن شام وِيز مان ۽ ڊيوڊ بين گوريئن پنهنجي زيئنسٽ ڪانگريس کي پيل ڪميشن رپورٽ کي برابريءَ جي بنياد تي، وڌيڪ ڳالهين لاءِ انهيءَ کي بنياد بنائي منظور ڪرڻ تي آماده ڪيو، پر فسلطين جي عرب قيادت انهي پيل ڪميشن جي تجويز کي مڪمل طور رد ڪري ڇڏيو. ۽ يهودين ۽ انگريزن جي خلاف احتجاجي تحريڪ تيز ڪري ڇڏي. تنهن ڪري عربن کي ٿڌو ڪرڻ خاطر انگريز سرڪار پيل ڪميشن جي تجويز کي ناقابل عمل قرار ڏئي في الحال انهيءَ کي پاسيرو ڪري ڇڏيو. فلسطين ۾ لڏي آيل يهودين جي اڳواڻ وِيز مان، پيل ڪميشن اڳيان واضح ڪيو ته هن وقت يورپ ۾ سٺ لک يهودي موجود آهن، جن لاءِ يورپ ۾ وڌيڪ وقت رهڻ لاءِ ڪا به جاءِ ڪا نه رهي آهي ته ان سان گڏ دنيا ۾ ٻي ڪا به جڳهه ڪانهي جتي هو لڏي وڃي سگهن. انهن يهودين جي رهائش واري مسئلي جي حل خاطر آمريڪا سن 1938ع ۾ هڪڙي عالمي ڪانفرنس ڪوٺائي. انهيءَ ڪانفرنس ۾ فلسطين جي عربن توڙي يهودين کي شرڪت جي دعوت ڪو نه ڏنائون. انهيءَ ڪانفرنس ۾ جرمنيءَ جي نازي حڪومت تجويز ڏني ته يورپ ۾ موجود سمورن يهودين کي ميڊاگاسڪر ٻيٽ تي اماڻيو وڃي. انهيءَ ڪانفرنس ۾ شريڪ ڪنهن به ملڪ يهودين کي پاڻ وٽ اچڻ جي اجازت ڪا نه ڏني ۽ برطانيه به يهودين جي فلسطين ڏانهن اچڻ تي بندش وڌي. سن 1939ع ۾ برطانيه طرفان هڪڙو وائيٽ پيپر شايع ٿيو، جنهن ۾ ڏهن سالن جي عرصي اندر هڪ آزاد فلسطين جي رياست قائم ڪجي. جنهن ۾ عرب ۽ يهودي برابريءَ جي بنياد تي گڏجي حڪومت هلائين. انهيءَ وائيٽ پيپر ۾ 1940ع کان 1944ع تائين پنجهتر هزار يهودين کي فلسطين ۾ لڏي اچڻ جي اجازت ڏجي. تنهن کان پوءِ واري يهودي لڏ پلاڻ لاءِ عرب قيادت جي طرفان اجازت جي گهرج رهندي. عربن توڙي يهودين انهيءَ وائيٽ پيپر کي رد ڪري ڇڏيو. سن 1940ع ۾ فلسطين لاءِ مقرر برطانوي سفير هڪڙو حڪم جاري ڪيو ته يهودي فلسطين جي 95 سيڪڙو ايراضيءَ ۾ زمين خريد نه ڪن تڏهن کان وٺي يهودين غير قانوني طور فلسطين ۾ داخل ٿيڻ شروع ڪيو. انهن يهودين جي سرپرستي سندس غير قانوني تنظيم موساد ۽ اِرگُن پئي ڪئي. ٻي عالمي لڙائي دؤران يهودي ايجنسيءَ برطانيه جي مڪمل حمايت حاصل ڪرڻ لاءِ يهودي فوج تيار ڪري برطانيه جي فوج جي حوالي ڪرڻ جو منصوبو پيش ڪيو، پر برطانوي سرڪار اهو منصوبو رد ڪري ڇڏيو. برطانيه گهر ڪئي ته جنگ لاءِ يهودي سپاهين جو به اوترو عدد گهرجي جيتري تعداد ۾ عرب رضاڪار ڏيندا انهيءَ وقت فلسطين جي مکيه عرب اڳواڻ يروشلم جي مفتيءَ جرمني حڪومت جو ساٿ ڏنو، تنهن ڪري برطانيه پاران جنگ ۾ عربن جو تمام ٿورو تعداد شامل ٿيو هو. مئي 1942ع ۾ فلسطين جي يهودين، مٿن جرمني جي اتحادي محوري قوتن طرفان ممڪن حملي کان بچڻ وارو ناٽڪ ڪري پنهنجي هٿيار بند ونگ تيار ڪئي، جنهن کي برطانيه ۽ روس طرفان هٿيار به مليا، پر انهن ظاهر ڪيو ته اسان يهودي هٿيار بند ونگ کي هٿيار ڪو نه ڏنا آهن. انهيءَ وقت يهودي ايجنسيءَ 30 هزار يهودي نوجوان ۽ عورتون ۽ 6 هزار عرب رضاڪار برطانيه کي پيش ڪيا جن کي برطانوي فوج ۾ ڀرتي ڪيو ويو جون 1944ع ۾ برطانيه پاڻ يهودي برگيڊ قائم ڪرڻ جو اعلان ڪيو. جنهن ۾ انهيءَ يهودي برگيڊ کي اٽليءَ ۾ برطانيه طرفان وڙهڻ لاءِ موڪلڻ جي ڳالهه ڪئي وئي. برطانيه ۽ ان جي جنگ وارن اتحادي ملڪن ۾ سندن فوجن جي هر محڪمي ۾ دنيا جي اٽڪل 15 لک يهودين حصو ورتو. انهن مان گهڻن يهودين سوويت فوج ۽ آمريڪي فوج ۾ ڪم ڪيو. انهن يهودين پوءِ اسراعيل جي رياست لاءِ ويڙه ڪئي ۽ ان جي قيام ۾ فيصله ڪن ڪردار ادا ڪيو. انهن مان ٻه سؤ کن انتهاپسند سپاهين Lehi ”ليهِي“ نالي سان برطانوي سرڪار جي خلاف تخريبي ڪاروايون ڪرڻ شروع ڪيون. انهن جو اڳواڻ ايوراهانِ لِسٽرن، دهشتگرد يهودي هو. سن 1943ع ۾ سوويت يونين پنهنجي باغي انتها پسند يهودي نالي مناشم بيگن کي آزاد ڪيو هو ترت فلسطين پهچي يهودين جي فوجي وِنگ جي اڳواڻي ڪرڻ لڳو. ساڳئي وقت ٽي برطانيه جي قائم ڪيل اِريٽيريا واري ڪيمپ مان ليهي دهشتگرد يهودي تنظيم جو قيدي رڪن ڀڄي واپس فلسطين آيو ۽ ليهي دهشتگرد تنظيم جي اڳواڻي ڪرڻ لڳو. هاڻي يورپي توڙي ٻين علائقن ۾ رهندڙ يهودي فلسطين وڃڻ لاءِ پر سوئڻ لڳا. يهودي رياست جي قيام واري يهودي تحريڪ جي اڳواڻي يهودي ايجنسيءَ پئي ڪئي، جيڪا يهودي آبادڪارن ۾ اڻ اعلانيل حڪومت ڪري رهي هئي. انهيءَ ايجنسيءَ جي اڳواڻي روسي نزاد، يهودي ڊيوڊ بين گوُريئن ڪري رهيو هو. فلسطين کان ٻاهر رهندڙ يهودين ۾، فلسطين ۾ يهودي رياست قائم ڪرڻ لاءِ جدوجهد ڪندڙ سيهوني تحريڪ تي غلبو آمريڪي يهودين کي حاصل هو. ٻي عالمي جنگ برطانيه کي صفا ڪمزور ڪري ڇڏيو ۽ هن سمجهي ورتو ته سندس جياپو فقط سندس قبضي هيٺ عرب علائقن ۾ موجود تيل تي ئي ٿيندو. تنهن ڪري، برطانوي تيل ڪمپنين کي علائقي جي تيل تي مڪمل قبضي هيٺ رکڻ جو حڪم جاري ڪيو ويو ۽ ڪوويت بحرين ۽ عرب امارات تي سامراجي گرفت مضبوط ڪئي وئي. جنگ بند ٿيڻ کان پوءِ وارين چوندن ۾ برطانيه جي ليبر پارٽي ڪامياب ٿي اقتدار ۾ آئي، جيڪا اڳئي فلسطين ۾ يهودي رياست ٺاهڻ جي حامي هئي، تنهن اسراعيل جي قيام لاءِ ٺوس پاليسي اختيار ڪئي. اهو وجهه وٺي، يهودي بنا کٽڪي، ناجائز طور لکن جي تعداد ۾ فلسطين ۾ لڏي ايندا رهيا، انهن ۾ نه فقط يورپي يهودي پر بين عرب ملڪن ۽ مسلمان ملڪن کان به يهودي فلسطين ايندا رهيا. جنهن ڪري يهودين جو فلسطين ۾ تعداد ٻي عالمي لڙائيءَ جي خاتمي کان پوءِ وڌي وڃي ڪل آدمشماريءَ جو 33 سيڪڙو ٿي ويو ۽ انهن برطانوي حڪومت جي خلاف گوريلا جنگ ڪرڻ لاءِ سندن مختلف عسڪري تنظيمن جو اتحاد قائم ڪيو تنهن کي جوئش رزسٽنس مووِمينٽ سڏيائون. جڏهن سرڪار مخالف تحريڪ چالو ڪيائون ته 1946ع ۾ برطانوي سرڪار يهودي ايجنسيءَ جي هيڊ ڪوارٽر تي ۽ ٻين واسطيدار مرڪزن تي ريڊ وسيلي 2700 انتها پسند ۽ دهشت گرد يهودين کي سندن اڳواڻن سميت گرفتار ڪيو ۽ هر مهيني ۾ فقط 750 يهودين کي فلسطين اچڻ جي اجازت ڏني. انهيءَ فيصلي کي نه مڃيندي، جولاءِ 1946ع ۾ يهودي دهشتگرد ڪِنگ ڊَيوِڊِ هوٽل ۾ قائم برٽش مليٽري هيڊ ڪوارٽرس ۾ بم اُڇلائي 91 ماڻهن کي ماري ڇڏيو. انهيءَ صورتحال ۾ برطانيه طل ابيب شهر ۾ ڪرفيو نافذ ڪري يهودين کي هزارن جي تعداد ۾ گرفتار ڪري کانئن پڇا ڳاڇا ڪئي. انهيءَ قدم تي آمريڪا ڪاوڙجي پيو ۽ برطانيه کي منظور ٿيل قرض في الحال ڪو نه ڏنو ته سن 1947ع ۾ برطانوي سرڪار فلسطين جي مسئلي کي تازي وجود ۾ آيل اقوام متحده ۾ پيش ڪرڻ لاءِ تيار ٿي ويو ۽ 2 اپريل 1947ع ۾ اقوام متحده کي گذارش ڪئي ته فلسطين جو مسئلو جنرل اسيمبليءَ ۾ نبيريو وڃي. ان ڪري اسيمبلي اقوام متحده جي جنرل اسيمبليءَ اقوام متحده جي فلسطين جي مسئلي بابت اسپيشل ڪاميٽي قائم ڪري، کانئس فلسطين مسئلو بابت رپروٽ طلب ڪئي. اها ڪاميٽي جولاءِ 1947ع ۾ فلسطين آئي ۽ يهودين جي مختلف اڳواڻن ۽ وفدن سان ملي جڏهن ته فلسطين جي عربن انهيءَ ڪاميٽي جو بائڪاٽ ڪيو. اقوام متحده واري ڪاميٽيءَ جي فلسطين واري دؤري دؤران يورپ کان آيل يهودين جي بحري جهاز کي فلسطين ۾ يهودين کي برطانيه جي سيڪريٽري خارجه ارنيسٽ بيوِن لاهڻ نه ڏنو ۽ انهن يهودين کي يورپ جي هيمبرگ بندر تي برطانوي فوج زوري لاهي ڇڏيو. اقوام متحده واري ڪاميٽيءَ کي يهودين جي هڪڙي بنياد پرست اڪودت اسماعيل پارٽيءَ تجويز ڏني ته اسان جي رهنما بين گوريئن سان صلاح مصلحت موجب فلسطين ۾ فقط يهودي رياست اسراعيل قائم ڪئي وڃي، جنهن ۾ يهودين لاءِ مخصوص تعليمي نظام هئڻ گهرجي. سبت ڇنڇر جو ڏينهن قومي ڏينهن ڪري ملهايو وڃي، انهيءَ ڏينهن سرڪاري ادارن ۾ ڪوشر يعني مخصوص کاڌو کارايو وڃي ۽ شاگردن ۽ بنياد پرست يهودي عورتن کي فوجي خدمت کان آجو ڪيو وڃي. اقوام متحده واري اسپيشل ڪاميٽي رپورٽ ۾ تجوير ڏني ته فلسطين ۾ هڪ آزاد عرب رياست، هڪ آزاد يهودي رياست قائم ڪئي وڃي، تنهن کان سواءِ يروشلم شهر ۾ انهن ٻنهي رياستن کان جدا ۽ عالمي ٽرسٽي شپ تحت آزاد شهري رياست قائم ڪئي وڃي 29 نومبر 1947ع ۾ جنرل اسيمبليءَ پنهنجي ٺهراء نمبر 181 (11) ۾ اسپيشل ڪاميٽيءَ واري رپورٽ کي اختيار ڪيو ۽ برطانيه کي هدايت ڪئي ته يهودين کي فلسطين وڃڻ جي اجازت ڏي. پر انهيءَ ٺهراء تي نه برطانيه نه ئي سلامتي ڪائونسل ڪو به عمل ڪيو. برطانيه يهودين جي فلسطين وڃڻ تي بندش برقرار رکي ۽ اقوام متحده جي نمائندن کي فلسطين وڃڻ جي اجازت ڏيڻ کان لهرائڻ لڳو. ٻئي طرف اقوام متحده واري ٺهراء يهودين کي خوش ۽ عربن کي سخت مايوس ۽ رنج ڪيو. تنهن ڪري فلسطين ۾ عربن ۽ يهودين ۾ دنگا فساد چالو ٿي گهرو ويڙه کي وڃي رسيا. جنوري 1948ع کان ڪيترن ئي عرب هٿيار بند گروپن جي مداخلت سبب فساد هٿياربند جنگ جي صورت ۾ تبديل ٿي ويا. انهن گيليلي ۽ ساماريا ۾ عربن جي موجودگيءَ کي مستحڪم بنايو. مصر کان آيل عبدالقادر الحسيني پاڻ سان ڪجهه سؤ فوجي آندا ۽ فلسطين ۾ ڪجهه هزار رضاڪار تيار ڪري يروشلم شهر ۾ موجود يهودين کي محاصري ۾ آندو. يهودين سؤ سؤ بڪتربند گاڏين جي قافلن سان گهيريل يهودين کي گهربل شيون پهچائڻ جي ڪوشش ڪئي، پر گهڻي ڀاڱي ناڪام رهيا. هائفا، جافا ۽ يروشلم شهرن جا مٿئين ۽ وچولي طبقي وارا عرب خاندان تقريباً لک کن جي تعداد ۾ فلسطين مان نڪري ويا ۽ منجهائن ڪجهه عرب فلسطين جي اڀرندي طرف هليا ويا. انهيءَ صورتحال کي ڏسي آمريڪا فلسطين جي ورهاڱي واري منصوبي هٿ تان کڻي ويو ۽ اقوام متحده کي جتايو ته عرب لبريشن آرمي جي مدد سان فلسطيني عرب فلسطين جي ورهاڱي واري منصوبي کي ختم ڪري ڇڏيندا. ٻئي طرف برطانيه 7 فيبروري 1948ع ۾ فلسطين جي عربن واري علائقي کي اُردن سان ملائڻ واري منصوبي جي حمايت جو فيصلو ڪري ڇڏيو. هوڏانهن ڊيوڊ بين گوريئن سندن يهودي فوج کي تسليم ڪري، سمورن يهودي مردن توڙي عورتن کي فوجي سکيا وٺڻ جي هدايت ڪئي. يهودي عورت اڳواڻ گولڊاميئر، آمريڪا جي يهودين ۽ ٻين يهودين سان همدردي ڪندڙ آمريڪين کان مناسب انگ ۾ چندو گڏ ڪيو، جنهن مان يهودي فوج کي گهربل ضروري هٿيار خريد ڪيا. سوويت يونين پڻ انهيءَ وقت يهودي نصب العين يعني يهودي رياست جي قيام جي حمايت ڪئي. هٿيار خريد ڪرڻ کان پوءِ يهودي فوج فلسطين جي عرب علائقن ۽ شهرن تي حملا ڪندي عربن کي اتان ڀڄائيندي ۽ پنهنجي قبضي ۾ آڻيندي وڌ کان وڌ ايراضيءَ تي يهودي رياست پکيڙڻ جي ڪوشش ۾ مشغول رهي. انهن قبضي ۾ آيل مکيه شهر ۽ علائقا تبريئس هائيفا، سافد، بيسان، جافا ۽ ايڪر وغيره شامل هئا. انهن علائقن مان اڍائي لک فلسطيني عربن کي يهودي فوج زبردستي سان ڀڄائي ڪڍيو. انهيءَ خطرناڪ صورتحال پاڙيسري عرب ملڪن کي هن مسئلي ۾ مداخلت ڪرڻ تي مجبور ڪيو. چوڏهين مئي 1948ع ۾ هائيفا مان برطانيه پنهنجي سموري فوج ڪڍي ويو ۽ يهودي ايجنسيءَ طل ابيب شهر جي ميوزم ۾ گڏجاڻي ڪري اسرائيل نالي يهودي رياست جي قيام جو اعلان ڪيو. انهيءَ اعلان کان ترت پوءِ آمريڪا جي صدر هيري ٿِروُمَينِ ۽ سوويت ليڊر جوزف اِسٽالن، اسراعيل نالي قائم ٿيندڙ نئين يهودي رياست کي تسليم ڪيو. جڏهن ته عرب ليگ ۾ شامل عرب ملڪن، مصر، اردن، شام، لبنان ۽ عراق اقوام متحده واري فلسطين ملڪ کي ورهائڻ واري منصوبي کي قبول ڪرڻ کان انڪار ڪيو ۽ سموري فلسطين ۾ عربن جي حق خود اراديت يعني آزادي جي دعويٰ ڪئي ۽ فلسطين ۾ پنهنجون فوجون آڻي يهودي فوج سان جنگ شروع ڪري ڇڏي. 29 مئي 1948ع ۾ برطانيه اقوام متحده جي سلامتي ڪائونسل ۾ ٺهراء نمبر 50 پاس ڪرايو جنهن تحت هن عرب اسراعيل جنگ واري علائقي ۾ هٿيار پهچائڻ تي بندش لڳائي وئي، پر ڪِزيڪوسِلوواڪِيا سلامتي ڪائونسل جي ڀڃڪڙي ڪندي، اسراعيل کي گهربل سمورا هٿيار ڏنا. نيٺ 11 جون 1948ع ۾ اقوام متحده طرفان عارضي جنگ بندي عمل ۾ آئي. اسراعيل جي رياست وجود ۾ اچڻ کان پوءِ يهودي فوج کي اسراعيل جي دفاعي فوج سڏڻ لڳا. آزاد يهودي عسڪري گروپن کي به اسراعيل جي دفاعي فوج ۾ ضم ٿيڻ جي هدايت ڪئي وئي. انهن آزاد عسڪري گروپن مان ”ايٽزل“ نالي گروپ ”الٽالينا“ نالي هڪ خانگي بحري جهاز، جيڪو هٿيارن سان ڀريل هو، اسرائيل ۾ آڻڻ جي ڪوشس ڪئي، پر اسراعيل جي حڪومت، کيس اهي هٿيار نه ملڻ واري فيصلي سبب انهيءَ بحري جهاز کي سمنڊ ۾ غرق ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ۽ انهيءَ ڦڏي ۾ ايٽزل عسڪري گروپ جا ڪيترائي ماڻهو مارجي ويا. هاڻي يورپ توڙي ٻين ملڪن جا يهودي بنا کٽڪي لکن جي تعداد ۾ اسراعيل اچڻ لڳا ۽ منجهائن گهڻا اسراعيلي فوج ۾ شامل ٿيڻ لڳا. ٻئي طرف فلسطين جا جيڪي علائقا عرب گڏيل فوجن يهودي حڪومت کان خالي ڪرايا هئا، جولاءِ 1948ع کان اهي اسراعيل جي فوج منظم ۽ هٿياربند ٿيڻ بعد واپس وٺڻ شروع ڪيا. ايتري قدر جو گڏيل عرب فوجن کي پسپا ڪري يهودي فوج سندن کسيل علائقن کان سواءِ مجوزه عرب ڀاڱي جا به ساڻن لڳ علائقا پنهنجي قبضي هيٺ آندا. نومبر جي پڇاڙي ۾ اسراعيل، شام ۽ لبنان جي فوجن وچ ۾ جنگ بندي عمل ۾ آئي. پهرين ڊسمبر 1948ع ۾ اردن جي بادشاه عبدالله، فلسطين جي عرب ايراضيءَ ۽ اردن جي پاڻ ۾ اتحاد ڪرڻ جو اعلان ڪيو. انهيءَ اتحاد کي سڄي دنيا ۾ فقط هڪ ملڪ برطانيه تسليم ڪيو. اسراعيل چوويهه فيبروري 1949ع ۾ مصر سان، 23 مارچ تي لبنان سان 3 اپريل تي اُردن سان ۽ 20 جولاءِ 1949ع ۾ شام سان عارضي جنگ بنديءَ تي صحيح ڪئي. هنن ملڪن جي وچ ۾ ڪو به حقيقي امن جو معاهدو ڪو نه ٿيو هو. مستقل طور هنن ملڪن جي وچ ۾ جنگ بندي عمل ۾ اچڻ سبب اسراعيل پنهنجي سرحد گرين لائين نالي سان نشانبر ڪئي. عرب رياستن اسراعيل طرفان نشانبر ڪيل سرحد کي بين الاقوامي سرحد طور تسليم ڪو نه ڪيو. اسراعيل جي فوج گيليلي، جزريل وادي، اولهه يروشلم، ساحلي پٽي ۽ نجف کي پنهنجي سرحد اندر داخل ڪري ڇڏيو. گيليليءَ واري سمنڊ واري ساحلي پٽي تي شامين جو قبضو رهيو. لبنان جو روش هانِڪرا نالي هڪ سوڙهي پٽي تي قبضو هو. مصر جو غزا واري پٽي تي قبضو هو، جنهن انهيءَ علائقي کي مُتنازع علائقو ڄاڻايو، مصر جي فوج اسراعيلي سرحد اندر به موجود هئي. اردن جي فوج جو الهندي ڪناري تي قبضو هو. انهي کي برطانيه جنگ کان به اڳ اتي ويهاريو هو. جنگ بنديءَ جي اعلان کان پوءِ برطانيه وٽس قيد ٻه هزار کن يهودي قيدي سندس قبرس ۾ قائم قيد مان آزاد ڪري اسراعيل موڪليا ۽ اسراعيل جي نئين رياست کي تسليم ڪيو. 11 مئي 1949ع ۾ اسراعيل اقوام متحده جو ميمبر ٿي ويو. اقوام متحده جي رڪارڊ موجب 1947ع ۽ 1949ع جي وچ ۾ ست لک 26 هزار فلسطيني عربن کي اسراعيل فلسطين جي سر زمين تان زبردستي بيدخل ڪيو. اردن کان سواءِ انهن پناهگير عربن وڏين پناه گير ڪيمپن ۾ اجهو ورتو، جتي ضروريات جي سخت اڻاٺ هئي. برطانيه جي تجويز موافق اقوام متحده 1949ع ۾ فلسطيني پناهگيرن جي مدد لاءِ هڪ ايجنسي قائم ڪئي، جيڪا اڃا تائين انهن جي مدد ۾ مشغول آهي.