ڪِيُوبا وارو انقلاب

ڪيوبا وارو انقلاب، ڪيوبا جي انقلابي اڳواڻ فيڊل ڪاسٽرو جي قيادت ۾ فلجيسِو باتسته جي عوام دشمن شخصي حڪومت جي خلاف چالو ڪيل 26 جولاءِ واري تحريڪ جي نالي ۾ انقلابي جدوجهد جي ڪاميابيءَ جو نتيجو هو. اها هٿيار بند انقلابي جدوجهد 26 جولاءِ 1953ع تي ڪيوبا جي ٻن شهرن، سينٽياگو ۽ بيبامو ۾ قائم فوجي ڇانوڻين تي، فيڊل ڪاسٽرو ۽ سَندِس ڀاءَ راهول 123 انقلابي مجاهدن جي قيادت ڪندي حملو ڪرڻ سان شروع ڪئي، جيڪا انقلابي نصب العين جي سن 1959ع ۾ معروضي حصول يعني عوام دشمن سرڪاري فوج کي شڪست فاش ڏئي، ظالم حاڪم باتسته ۽ سندس ٽولي کي ملڪ مان تڙي ڪڍي، ڪيوبا ۾ انقلابي حڪومت جي قيام تائين لڳاتار برقرار رهي. پهرين جنوري 1959ع ۾ مرد آهن، باتستا ڪيوبا مان ڀڄي ويو ۽ ڇويهه جولاءِ تحريڪ فيڊل ڪاسٽرو جي قيادت ۾ ڪيوبا ۾ سماج وادي انقلابي حڪومت جوڙي. فيڊل ڪاسٽرو سندس انقلابي پارٽيءَ ۽ حڪومت ۾ ڪميونزم کي بنياد بنائي سڌارا آندا ۽ آڪٽوبر 1965ع ۾ 26 جولاءِ واري انقلابي تحريڪ کي ڪميونسٽ پارٽي آف ڪيوبا ۾ تبديل ڪيو ويو. ڪيوبا واري انقلاب ملڪ اندر توڙي ٻاهر پرڏيهه ۾ نتيجتاً زبردست اثرات مرتب ڪيا. خصوصي طور آمريڪا سان ڪيوبا جي تعلقات کي نئين سر انقلابي تقاضات موافق تشڪيل ڪيو. بين الاقوامي سطح تي سفارتي لاڳاپن کي پڻ ملڪ ۾ مروج سماجي ۽ سرڪاري نظام جي سڌاري واڌاري ۽ استحڪام خاطر گهربل نئين سر ترتيب ڏني وئي. انهيءَ مطابق پيداواري وسيلن کي قومي ملڪيت بنائڻ جي منصوبي کي عملي جامون پهرائيندي ڪيوبا جي معيشيت کي، حڪومت کي ۽ ملڪ جي مظلوم پورهيت عوام کي مناسب تقويت پهچائي. پنهنجي مضبوط معاشي نظام جي بنياد تي، عالمي معروضي حالات جي تقاضا ۽ دنيا جي پورهيت عوام کي سامراجي تسلط ۽ استحصال کان نجات ڏيارڻ واري انسان دوست عالمي انقلابي جذبي ۽ سياسي فرض کي ادا ڪندي، ڪيوبا جي انقلابي حڪومت، آفريڪي رياست انگولا ۾ گهرو لڙائيءَ جي خاتمي ۽ پورهيت عوام جي ڇوٽڪاري لاءِ ٻي آفريڪي ملڪ نڪاراگئا ۾ هلندڙ انقلابي جدوجهد ۾ اتي جي وطن دوست ۽ پورهيت عوام دوست انقلابي جدوجهد ۾ مصروف انقلابي تنظيمن سان گڏجي سندن حقيقي انقلابي جدوجهد ۾ شريڪ ٿيو ۽ کين ڪاميابيءَ سان همڪنار ڪيو. سن 1902ع ۾ اسپين کان آزادي حاصل ڪرڻ کان پوءِ ڪيترن ئي هنگامن، وڳوڙن، فوج طرفان جمهوري حڪومتون ڊاهي ملڪ ۾ فوجي آمريت مسلط ڪرڻ ۽ آمريڪا طرفان فوج جي مداخلت سبب ڪيوبا، سياسي استحڪام کان وانجهيل ۽ معاشي بدحاليءَ جو مسلسل شڪار رهندو آيو. فُلجينسِيو باتِستا، جيڪو سابق فوجي ڪامورو هو، اهو سن 1940ع ۾ چُونڊَن وسيلي صدر ٿيو ۽ 1944ع تائين پنهنجي دؤر حڪومت دؤران نستباً ترقي پسند حڪمران طور رهيو. تنهن سن 1952ع ۾ فوج هٿان چونڊيل حڪومت جو تختو اونڌو ڪرائي، پاڻ کي صدر بنائي ڪيوبا ۾ مطلق العنان آمرانه حڪومت قائم ڪري، مرد آهن ٿي حڪومت ڪرڻ لڳو ۽ جنوري 1952ع ۾ ٿيل چونڊن کي رد ڪري ڇڏيو. سندس آمرانه حڪومت دؤران ملڪ ۾ بيروزگاري تمام گهڻي تعداد ۾ وڌندي رهي ۽ آبي وسيلا گهٽ ٿيندا بيحد محدود ٿيندا ويا. باتِستا ملڪي ۽ غير ملڪي منظم ڏوهاري ٽولن سان ناجائز ڳٺججوڙ ڪري ڪيوبا جي عوام کي انهن جابر ڏوهاري ٽولن جي ظلم ۽ ستم جو شڪار بنائي ڇڏيو ۽ آمريڪي سرمائيدار ۽ تجارتي ڪمپنين کي ملڪي معيشت تي قابض بنائي ڇڏيو. هن کي سندس پهرئين دؤر حڪومت دؤران فيڊرل ڪاسٽرو واري انقلابي پارٽيءَ جي حمايت حاصل هئي، پر سندس پوئين دؤر حڪومت ۾ هو انهيءَ پارٽي جو سخت دشمن ٿي پيو، ڇو ته کيس آمريڪا طرفان سياسي ۽ فوجي مدد، مکيه طور تي مسلسل ملندي ئي فيڊل ڪاسترو واري انقلابي پارٽيءَ کي تباهه ڪرڻ ۽ ڪيوبا جي مظلوم عوام کي دائمي غلاميءَ ۾ رکڻ واسطي هئي. تنهن ڪري هن پنهنجي سياسي مخالف تنظيمن ۽ مخالف انقلابي عوام کي ڪُچلڻ خاطر هڪڙو تمام زبردست طاقت جو حامل هٿيار بند سيڪيورٽي انفراسٽرڪچر يعني عوام دشمن هٿياربند خوني ٽولو وجود ۾ آندو. فيڊل ڪاسٽرو انهيءَ دؤر ۾ سرگرم انقلابي قومي ڪارڪنن جي وڪيل جي حيثيت ۾ باتستا طرفان جمهوري حڪومت کي ڊاهي، ٿيل منصفانه چونڊن کي رد ڪري، ملڪ ۾ فوجي ناجائز حڪومت مڙهي پاڻ حڪومت جو اڳواڻ ۽ صدر ٿي حڪومت ڪرڻ خلاف ڪيوبا جي اعليٰ عدالت ۾ دعويٰ داخل ڪئي، جنهن ۾ باتستا جي ناجائز حڪومت کي ڪالعدم قرار ڏئي ڊاهڻ، کيس سندس ٽولي سميت جوڳي سزا ڏيڻ ۽ ملڪ ۾ اڳوڻي جمهوري حڪومت کي بحال ڪرڻ جي گهُر ڪيل هئي. ڪيوبا جي اعليٰ عدالت سندس دليلن کي نه مڃيندي، اها دعوي! خارج ڪري ڇڏي. جڏهن ثابت ٿيو ته باتستا جي ناجائز حڪومت جو خاتمون ۽ جمهوريت جي بحاليءَ جو امڪان، پر امن جمهوري جدوجهد ۽ قانوني چاره جوئيءَ سان نظر نٿو اچي، تڏهن فِيڊَل ڪاسٽرو هٿياربند جدوجهد وسيلي انقلاب آڻڻ جو قطعي فيصلو ڪري ورتو ۽ انهيءَ عظيم انقلابي نصب العين جي حصول ڪارڻ پاڻ ۽ سندس ڀاء رائول، ”موومينٽ“ يعني ”تحريڪ“ جي نالي سان، ٻارهن سؤ کن انقلابي ڪارِڪُنَنَ تي مشتمل هڪڙي هٿياربند انقلابي تنظيم سن 1952ع جي پڇاڙيءَ ۾ تشڪيل ڪئي. باتستا حڪومت جي خلاف سندن پهرين جُلَههِ ۾ ڪيترن ئي فوجي ٺڪاڻن ۽ فوجي تنصيبات تي حملو ڪرڻ جو منصوبو جوڙيو، تنهن لاءِ فيڊل ۽ سندس ڀاء رائول ڪاسٽرو انقلابي تحريڪ جي 123 جوانن کي تيار ڪري، 26 جولاءِ 1953ع ۾ سينٽياگو شهر وٽ موجود فوج جي مونڪاڊا بيريڪن تي ۽ بايامو وارين بَيريڪُن تي وڃي حملو ڪيو، جنهن ۾ کين سخت شڪست نصيب ٿي. انهيءَ جنگي جهڙپ ۾ ڪيترا انقلابي ڪارڪن مُئا تن جي صحيح تعداد جي ته خبر ڪا نه پئجي سگهي، پر فيڊل ڪاسٽرو سندس آتم ڪهاڻيء ۾ لکيو ته انهي ويڙهه ۾ نو انقلابي ويڙهاڪ مارجي ويا ۽ ڇاونجاهه ٻين انقلابي ڪارڪنن کي گرفتار ڪرڻ کان پوءِ ماريو ويو. انهن مارجي ويل انقلابين ۾ انقلابي تحريڪ جو فيڊل ڪاسترو کان پوءِ ٻيو نمبر اڳواڻ ساٿي ابيل سانٽا ماريا به شامل. هو، جنهن کي بيريڪن تي حملي دؤران سندس ٻين 55 ساٿي ويڙهاڪن سان گڏ گرفتار ڪري، مٿس سخت تشدد ڪرڻ کان پوءِ ساڳئي حملي واري ڏينهن قتل ڪيو ويو. انهيءَ 26 جولاءِ واري حملي کان ٿوري وقت اندر ڪاسٽرو ڀائرن سميت انقلابي تحريڪ جا ڪيترائي اڳواڻ ۽ اهم انقلابي ڪارڪن گرفتار ڪري، مٿن غداريءَ جا مقدما هلايا ويا. انهيءَ تاريخي سياسي مقدمي ۾ پنهنجي ۽ پنهنجن ساٿين جي بچاء ۾ تقريباً سانده چار ڪلاڪ ڳالهائيندي فيدل ڪاسٽرو آخري هيٺيان لفظ چيا: ”توهان مونکي ڀلي ڏوهاري قرار ڏيو، مونکي انهيءَ جي ڪا به ڳڻتي يا پرواهه ڪانهي، ڇو ته حق تي هئڻ سبب، تاريخ مونکي توهان طرفان مون تي مڙهيل الزامن کان آجو ڪندي!“ انهيءَ مقدمي ۾ فيڊل ڪاسٽرو کي پندرهن سال قيد جي سزا مڙهي، کيس صدر طرفان جوڙائيل مثالي جيل ۾ قيد ڪيو ويو ۽ جيڪو پائنوز جزيري ۾ قائم ڪيو ويو هو. جڏهن ته سندس ڀاء رائول ڪاسٽرو کي تيرهن سال قيد جي سزا ڏني وئي. ٻه سال قيد ڪاٽڻ کان پوءِ سرڪار تي تمام گهڻي سياسي دٻاء پوڻ سبب باتستا حڪومت، ڪيوبا ۾ جيلن اندر واڙيل سياسي قيدين کي آزاد ڪيو، جن ۾ مونڪاڊا فوجي بيريڪن تي حملو ڪندڙ انقلابي تحريڪ جا ويڙهاڪ به شامل هئا. فيڊل ڪاسٽرو جي ننڍپڻ ۾ کيس ديني تعليم ڏيندڙ استاد، مندر، باتستا کي، فيڊل ۽ رائول کي به انهن سياسي قيدين سان گڏ آزاد ڪرڻ لاءِ راضي ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو، تڏهن ٻين سياسي قيدين سان گڏ، ڪاسٽرو ڀائر ۽ سندن ساٿي ويڙهاڪ انقلابي پڻ آزاد ٿيا. اُنهي قيد مان آزاد ٿيڻ کان جلد ئي پوءِ ڪاسٽرو ڀائر سندن جلاوطن ساٿين سان ميڪِسِيڪو ۾ وڃي مليا ۽ باتستا حڪومت جو تختو اونڌو ڪرڻ ڪارڻ، اسپين جي گهرو ويڙهه ۾ شامل ريپبليڪن عسڪري تنظيم، جي اڳواڻ، ”البرٽو بايو“ کان انقلابي گوريلا عسڪري سکيا حاصل ڪيائون. جون 1955ع ۾ فيڊل ڪاسٽرو ارجنٽائن جي انقلابي اڳواڻ، ارنيسٽو چي گُوئيوَرا سان مِليو، جيڪو ڪاسٽرو کان ايترو ته متاثر ٿيو، جو انقلابي جدوجهد ۾ شامل ٿي ڪاسٽرو جو، سچو ۽ وفادار ساٿي ٿي رهيو، هنن انقلابين سندن انقلابي پارٽيءَ کي ”26 جولاءِ واري تحريڪ“ نالو ڏنو، جنهن تاريخ تي هنن مونڪاڊا فوجي بيرڪن تي هٿياربند حملو ڪري، باتستا حڪومت جي خلاف هٿياربند جدوجهد جي شروعات ڪئي هئي. 24 آڪٽوبر 1963ع ۾ آمريڪي صدر، جان ايف ڪينيڊي هڪڙي آمريڪي صحافي، جِين ڊينيئل کي انٽرويو ڏيندي، ايمانداري سان معروضي حقائق کي بيان ڪندي چيو ته مونکي يقين آهي ته سامراجي ملڪن جي قبضي هيٺ سمورن غلام ملڪن جي ڀيٽ ۾ ڪيوبا ۾ اقتصادي طور تي سامراجي بالاستي، عوام جي تذليل ۽ استحصال بيحد گهڻو پيو ٿئي ۽ باتستا جي حڪومت دؤران ٿيندڙ استحصال ۾ منهنجي مُلڪ (آمريڪا) جي پاليسين جو به هٿ آهي. ڪيوبا کي رشوت واري سماجي مرض مان نجات ڏيارڻ ۽ ملڪ ۾ انصاف ۽ امن جي قيام خاطر فيدل ڪاسٽرو ڪيوبا جي عدالت ۾ باتستا جي ناجائز آمرانا حڪومت کي ڊاهڻ ڪارڻ جيڪا دعويٰ داخل ڪئي هئي، اها بلڪل حقي واجبي هئي، تنهن ڪري مون انهيءَ جي تصديق ڪئي. آئون ته اڃا به وڌي چڙهي ائين به چَوَندس ته صدر باتستا ڪيوبا ۾ ڪيترن ئي ظلمن، تذليلن ۽ خون ريزين جو مرتڪب، آمريڪا طرفان سندس ناجائز مدد ۽ حمايت سبب ٿيو. انهن ڪارستانين جو جُرمانو ادا اسان کي ئي ڪرڻو پوندو. هي ته عالم آشڪار حقيقت آهي! 25 نومبر 1956ع ۾ گِرانِما نالي هڪڙي لانچ ڪاسٽرو ڀائرن سان گڏ ٻين اسي ڄڻن کي جن ۾ اِرِنيسِٽو چِي گُوئيوَرا ۽ ڪامِيلو سينفِوئيگوس شامل هئا، ميڪسيڪو جي شهر ويرالِڪروز جي ٽُڪسپان بندر تان کڻي ڪيوبا ڏانهن رواني ٿي. جڏهن ته انهيءَ لانچ ۾ ايتري گهڻي تعداد ۾ ماڻهو کڻڻ جي گُنجائش ڪا نه هئي، ڇو ته انهيءَ ۾ وڌ ۾ وڌ 25 ماڻهو کڻڻ جي گنجائش هئي. پر مجبوراً ايترا سارا ماڻهو کڻندي تاريخ ٻه ڊسمبر تي اچي ڪيوبا رسي. گُنجائش کان وڌيڪ ماڻهو کڻڻ سبب اها مقرر وقت کان ٻه ڏينهن دير ڪري اچي ڪيوبا جي ميونسپالٽيءَ واري شهر، نِڪوئيرو جي، ڪولو راڊاس بندر تي بيٺي. تنهن ڪري انقلابي تحريڪ جي اِلانو دستي سان رابطو ڪري گڏجي مخصوص سرڪاري تنصيبات تي حملا ڪرڻ وارو پروگرام نه ٿي سگهيو، تڏهن انقلابي ٽولي لانچ مان لهي ملڪ جي ڏکڻ اوڀر واري علائقي ۾ موجود جبلن جي قطار اندر سندن انقلابي اڏي ڏانهن رواني ٿي وئي. انهيءَ ٽوليءَ جي جابلو اڏن ڏانهن ڪوچ ڪرڻ کان ٽي ڏينهن پوءِ باتِستا جي فوج انهيءَ انقلابي ٽولي تي سخت قاتلانا وار ڪيو ۽ انهن جي اڪثريت کي اُڦٽ ماري وڌو ۽ گِرانما لانچ ۾ آئيل ٻياسي انقلابين مان فقط ويهه ڄڻا بچي ويا، جيڪي جبلن ۾ گم ٿي ويا، انهن ۾ ٻه ڪاسٽرو ڀائر، چِي گُوئيوَرا ۽ ڪامِيلو سينفوئگوس شامل هو. بچي ويل انقلابي فوجي حملي کان پاڻ کي بچائيندي هڪ ٻئي کان ڇڄي ڌار ٿي ويا هئا، سي هڪ ٻئي کي ڪافي ڏينهن تائين ڳوليندا ڳوليندا نيٺ انقلابي اڏن ۾ وڃي ڀيڙا ٿيا، جتي پهچڻ ۽ گڏجڻ ۾ انهيءَ علائقي جي، ساڻن همدردي رکندڙ غريب هاري طبقي سندن جوڳي مدد ڪئي. هنن بچي ويل انقلابين انهيءَ اڙانگي جابلو علائقي اندر پنهنجي انقلابي قائدانه صلاحيتن کي ڪم آڻيندي، هڪڙي حقيقي انقلابي گوريلا فوج تيار ڪئي. انهيءَ گوريلا فوج جي انهن جبلن اندر ڪارروائين ۾ ڪجهه تعداد ۾ انقلابي گوريلا عورتن پڻ سندن گهربل مدد ڪئي ۽ ساڻن ٻانهن ٻيلي ٿي رهيون. انهن انقلابي عورتن ۾ سيليا سانچيز ۽ ابيل سانتا ماريا جي ڀيڻ، هَيڊِي سانٽاماريا به شامل هئي. 13 مارچ 1957ع ۾ ڪاسٽرو واري انقلابي تحريڪ کان ڌار، هڪڙي ٻي انقلابي تنظيم ”ڊي آر اِي“ جيڪا ڪميونسٽ مخالف انقلابي شاگردن تشڪيل ڪئي هئي، تنهن صدر باتِستا ۽ محل ۾ موجود مڙني وزيرن، اميرن، سفيرن ۽ اعليٰ اهلڪارن کي يعني باتِستا جي سموري حڪومتي مشينريءَ کي قتل ڪرڻ جي منصوبي تحت، گاديءَ واري شهر هوانا ۾ صدارتي محل تي حملو ڪيو، پر اهو صفا ناڪام ٿي ويو. انهيءَ انقلابي تنظيم جو سربراهه، نوجوان شاگرد، جو سي اينٽونيو اِيچيويريا، جيڪو هوانا ريڊيو اسٽيشن تي قبضو ڄمايو بيٺو هو، سو سرڪاري فوج جي گوليبازيءَ وِگهي مارجي ويو. اُنهن حملو ڪندڙ انقلابي جانبازن مان سرڪاري فوج جي جوابي حملي مان ڪي ٿورا انقلابي جوان مس بچيا. اُنهَن ۾ ڊاڪٽر همبرٽو ڪاسٽيلو، جيڪو ايسڪامبري جابلو علائقي ۾ سندن تنظيم جي عسڪري مرڪز ۾ انسپيڪٽر جنرل ٿيو هو، ٻيو رولانڊو ڪِيُوبيلا ۽ فَئُوري ڇومون، پويان ٻئي 13 مارچ تحريڪ جي عسڪري وِنگ جا ڪمانڊنٽ هئا، تن ڪيوبا جي لاس ولاس صوبي وارن ايسڪاميري جبلن ۾ پنهنجو عسڪري اڏو قائم ڪيو هو. باتِستا سرڪار جي خلاف تنظيمن طرفان ٿيندڙ جدوجهد کي عوام طرفان مُثبت موٽ ۽ همدري پيدا ٿيڻ سبب، آمريڪا پنهنجي روايتي چالاڪيءَ تحت ڪيوبا جي خلاف اقتصادي بندش لڳائي، پنهنجن سفيرن ۽ ايلچين کي ڪيوبا مان واپس گهرائي ورتو. آمريڪا جي انهيءَ غير مُتوقع رويي باتستا حڪومت کي وڏو صدمو رسائي ڪمزور ڪري وِڌو. اهڙي صورتحال محسوس ڪندي سندس مقامي حامي به کانئس پري ڀڄڻ لڳا ۽ انهن مان ڪيترائي ماڻهو باتستا حڪومت مخالف انقلابي تنظيمن ۾ شامل ٿي ويا. انهيءَ مشڪل صورتحال جي باوجودآمريڪي تاجر سرمائيدار طبقو ۽ جرائم پيشه منظم گروهه، سندن گروهي ۽ ناجائز مفادن جي نِسبت مُوافق باتِستا سرڪار کي ٽيڪ ڏياريندا رهيا. ڪيوبا جي شهرن تي ضابطو رکڻ ڪارڻ باتِستا سرڪار سدائين جبر ۽ استبداد جي قهري ڪاروائين کي ڪم ۾ آندو. اُنهن عوام دشمن سَفاڪِينِ سرڪار جو اَنتِ آڻڻ لاءِ، فِرينڪ پائيس، راموس لينور، هُبَرِ ميٽوس ۽ ٻين انقلابي عسڪري ساٿين جي مُڙسيءَ واري مدد سان فيڊل ڪاسٽرو جي ڪامل قيادت ۾ 26 جولاءِ واري انقلابي تحريڪ سرڪاري فوج جي ننڍين ٽولين تي هاڻي ڪامياب حملا ڪندي رهي. ان تحريڪ کان سواءِ جڏن سڏن هٿيارن کي ڪم آڻيندڙ غير منظم انقلابي جٿن، جن جون همدرديون مکيه انقلابي 26 جولاءِ واري تحريڪ سان هيون، سرڪاري فوجن تي جبلن جي چوڌاريءَ پيش وٽ، توڙي ميداني علائقن ۾ هر هر شَب خون حملا ڪري ڇرڪائي، بُزد ِل ۽ بتال ڪري وِڌو. انهن انقلاب جي همدردن ڪاسٽرو واري انقلابي فوج جي رسد وارن رستن جي حفاظت ڪرڻ ۽ انقلابي فوج لاءِ گهربل ڳجهي معلومات مهيا ڪرڻ ۽ انقلابي فوج ۾ گهربل حقيقي رابطو بحال ۽ برقرار رکڻ جي صورت ۾ سُوريهائيءَ ۽ انقلاب سان وفاداريءَ وارو ڪرار ادا ڪيو. هٿيار بند مزاحمت فعال بنجڻ سبب، انقلابي مرڪز وارن پهاڙي علائقن تي 26 جولاءِ واري انقلابي تحريڪ جو قبضو مُستحڪم ٿي ويو. انهيءَ سان گڏ عوام جي حمايت حاصل ڪرڻ خاطر انقلابي پروپيگنڊا جي پيماني کي به وڌايو ويو. انهيءَ ڏِس ۾ هڪڙي انقلابي ريڊيو اسٽيشن فيبروري 1958ع ۾ قائم ڪئي وئي، جنهن وسيلي 26 جولاءِ واري انقلابي تحريڪ جي پروپئگنڊا سڄي ُملڪ ۾ نشر ٿيڻ لڳي. انهيءَ ريڊئي جي نشريات کي ممڪن بنائڻ ۾ فيڊل ڪاسٽرو جي پراڻي سنگتي، ڪارلوس فرانِڪُوئي مکيه ڪرار ادا ڪيو، جيڪو پيوئرٽو ريڪو شهر ۾ جلاوطن جي حيثيت ۾ رهندو هو. انهيءَ دؤر تائين فيڊل ڪاسٽرو واري انقلابي فوج لڳ ڀڳ ٻه سؤ مجاهدن تي مشتمل هئي. ان جي ڀيٽ ۾ باتِستا حڪومت وٽ فوج ۽ پوليس جو تعداد ستٽيهن هزارن کان به مٿي هو، جيڪا هر وقت انقلابين سان جنگ ۾ رُڌل رهي، پر نيٺ اها سرڪاري فوج پسپا ٿيڻ لڳي. 14 مارچ 1958ع ۾ آمريڪا ڪيوبا کي فوجي امداد ڏيڻ بند ڪري ڇڏي، جنهن ڪري باتِستا حڪومت جي عسڪري قوت گهٽجي وئي. جنگي جهازن جي مرمت نه ٿيڻ ڪري سرڪاري هوائي فوج به صفا چٽ ٿي وئي، ڇو ته آمريڪا عالمي دٻاء سبب ڪيوبا کي گهربل سموري امداد في الحال مڪمل طور روڪي ڇڏي. هاڻي مدد جون سموريون واٽون بند ڏسي فيڊل ڪاسٽرو واري انقلابي فوج سان هڪ هڪاڻي ڪرڻ لاءِ انقلابي فوج جي ڪنٽرول واري پهاڙي وادِيءَ تي باتِستا سرڪاري فوج جي ٻارهن هزار نفريءَ سان زبردست حملو ڪيو، تنهن فوجي چڙهائيءَ کي سرڪار دهشت گردي ختم ڪرڻ واري ڪارروائي ڪوٺيو، پُرعزم انقلابي گوريلن، سرڪاري فوج طرفان شروعاتي جهڙپن ۾ ئي سرڪاري فوجن کي پسپا ڪري ڇڏيو. پلاٽا واري جنگي ميدان ۾ سرڪاري فوج جي پنج سؤ نفري واري بٽاليئن کي سخت شِڪست ڏني ۽ انهي بٽاليئن جا 240 فوجي به گرفتار ڪري ورتا. اها جنگ 11 جولاءِ کان 21 جولاءِ 1958ع تائين هلي. انهيءَ جنگ ۾ فقط 3 انقلابي گوريلا شهيد ٿيا هئا، پر 29 جولاءِ 1958ع تي سرڪاري فوج جي ڪنئين هزارن تي مشتمل نفريءَ انقلابي فوج جي 300 گوريلن تي چوڌاريءَ حملو ڪري کين تقريباً تباهه ڪري ڇڏيو. تڏهن ڪاسٽرو جنگ بنديءَ جي گهُر ڪئي ۽ پهرين آگسٽ 1958ع ۾ ان تي عمل ٿيو. ايندڙ ستن ڏينهن ۾ امن لاءِ ڳالهيون ٿينديون رهيون، انهيءَ دؤران انقلابي فوج سرڪاري فوج جو گهيرو ٽوڙي نڪري وئي ۽ اٺ آگسٽ تائين پنهنجي جابلو مرڪز ۾ محفوظ ٿي وئي ۽ باتِستا حڪومت جو انقلابي فوج کي نابود ڪرڻ وارو ”آپريشن ويرانو“ ناڪام ٿي ويو. تنهن کان پوءِ 21 آگسٽ 1958ع ۾ فيڊل ڪاسٽرو واري انقلابي گوريلا فوج، انهيءَ وقت سڏجندڙ اوريئنٽ صوبي ۾ يعني اڄوڪي دؤر ۾ سڏجندڙ، سانٽياگو گِرانما، گوآنٽانامو ۽ هولگوئن صوبن ۾ جارهانه ڪارروايون چالو ڪري ڇڏيون. چَئين انقلابي اڳواڻن، فيڊَل ڪاسٽرو، رائول ڪاسٽرو، جُئان لاميڊا ۽ بوسقوء، جا جدا چئين محاذن تي حَملا ڪَرڻَ جي اڳواڻي ڪئي. جولاءِ واري جنگ دؤران سرڪاري فوج کان کسيل هٿيارن ۽ سُمگلِ ڪيل نون هٿيارن سان ليس ٿي، جبلن تان لهي جيڪي سرڪاري فوج جي ٺڪاڻن تي حملا ڪيا، انهن ۾ انقلابي فوج ڪاميابي ماڻي، فيڊل ڪاسٽرو کي گوئيسا وٽ حاصل ٿيل مکيه فتح ۽ مافو ڪنٽراميسٽر ۽ سينٽرل اورئنٽ سَميت ڪيترن اهم شهرن تي انقلابي فوج جي قبضي ۾ اچڻ سان ڪائوٿو وارا ميداني علائقا به فيڊل ڪاسٽرو جي قبضي ۾ اچي ويا. انهيءَ دؤران، چي گوئورا، ڪاميلو سين، فوئيگوس ۽ جيمس ويگا جي اڳواڻيءَ هيٺ ٽن انقلابي فوجي ٽولين وِلاڪِلارا صوبي جي گادي واري شهر سانتا ڪلارا ڏانهن پيش قدمي ڪئي. سرڪاري فوج جيمي ويگا جي ڪمان واري انقلابي فوج تي لِڪي اوچتو حملو ڪري ذري گهٽ تباهه ڪري ڇڏيو، پر انقلابي فوج جون ٻيون ٻه بچيل ٽوليون مرڪزي صوبن ۾ پهچي ويون ۽ اتي موجو ٻين انقلابي ٽولن سان وڃي گڏيون جيڪي فيڊل ڪاسٽرو جي ماتحت ڪو نه هئا. جڏهن چِي گوئيوَرا جي ماتحت انقلابي فوجي ٽولو، لاس ولاس صوبي ۽ خصوصي طور ايسڪامبري جبلن وٽان لانگهائو ٿيو ته اتي سرڪاري فوج سان ڳچ مهينن کان وٺي وِڙهَندَڙ غير ڪميونسٽ انقلابي جيڪي ڪميونسٽ دشمن انقلابي ٽولا جيڪي پاڻ کي 13 مارچ واري تحريڪ سڏائيندا هئا، انهن جو ساڻس اختلاف پيدا ٿي پيو. پر گڏيل انقلابي ٽولا مسلسل پيش قدمي ڪندا آيا ۽ سين فوئيگوس ياگُئاجي واري جنگ ۾ نهايت اهم فتح حاصل ڪئي. اها ڊسمبر جي 30 تاريخ هئي. انهيءَ فتح سبب کيس ”ياگُئاجي جو سورمون“ واري اعزاز سان وڏي عزت ملي. 31 ڊسمبر 1958ع تي ٿيندڙ سانٽاڪلارا واري جنگ ۾ سانٽا ڪلارا وارو سمورو علائقو مختلف انقلابي ٽولن جي گڏيل فوج جي قبضي هيٺ اچي ويو، جن جي اڳواڻي هر هڪ چي گُوئيورا، سين فوئي گوس، ۽ رووليوشلري ڊائريڪٽوريٽ نالي انقلابي ٽولن جي اڳواڻي، رولانڊو ڪيوبيلا، جُئان ايبراهانٽس ۽ وِلِيئم اليگزينڊر مورگن ڪري رهيا هئا. تنهن ڪري سمورين مختلف ۽ مخالف ڌرين لاءِ صورتحال بيحد پيچيده ٿي پئي ۽ صدر باتِستا انهيءَ جنگ ۾ سرڪاري فوج کي مليل شڪست ۽ انقلابي فوجن جو سانٽا ڪلارا تي قبضو ٿيڻ واري خبر ٻُڌي سخت مايوس ٿي، پهرين جنوري 1959ع تي هوائي جهاز ۾ چڙهي ڊومُنيڪَن ريپبلڪ ڏانهن ڀڄي ويو. جڏهن ته ڪميونسٽ مخالف انقلابي ڌُر وارا وليئم اليگزينڊر جي قيادت ۾ ويڙهه جاري رکندا، 2 جنوري 1959ع ۾ سينفيوئگوس شهر تي قابض ٿي ويا. ٻئي طرف باتستا جي ڀڄي وڃڻ واري خبر ٻُڌي، فيڊل ڪاسٽرو سانٽياگو کي پنهنجي حوالي ڪرڻ واسطي، ترت ڳالهيون، شروع ڪري ڏنيون. 2 جنوري تي شهر ۾ سرڪاري فوج جي ڪمانڊر، ڪرنل ريوبيڊو سرڪاري فوج کي لڙائي بند ڪرڻ جو حڪم ڏنو ۽ فيڊل ڪاسٽرو واري انقلابي فوج شهر پنهنجي قبضي هيٺ آندو. چي گوئيورا جي ڪمانڊ تحت انقلابي فوج ۽ سين رفيُوئيگوس جي هٿ هيٺ فوج تقريباً ساڳئي ڏينهن ڪيوبا جي گادي واري شهر هوانا ۾ داخل ٿي. انهن انقلابي فوجن سان سانٽا ڪلارا شهر کان هوانا ڏانهن ويندي رستي ۾ ڪابه مزاحمت يا رڪاوٽ ڪا نه ٿي. فيڊل ڪاسٽرو خود پاڻ هوانا ۾ 8 جنوري 1959ع تي آيو ۽ سندس خواهش موافق صدر جو عهدو سنڀاليو ۽ 13 جنوري 1959ع تي صدر واري آفيس ۾ اچي ويٺو. 15 اپريل 1959ع ۾ آمريڪن سوسائٽي آف نيوز پيپرس ايڊيٽرس جي دعوت تي صدر فيڊل ڪاسٽرو آمريڪا جو 11 ڏينهن تي مشتمل دؤرو ڪيو. انهيءَ دؤري دؤران هن هڪڙو عجيب نقطو بيان ڪيو ته ”مون کي خبر آهي ته دُنيا جي خيال ۾ اسين ڪميونسٽ آهيون، پر مون واضح طور چيو آهي ته حقيقت ۾ اسين اڃا تائين حقيقي ڪميونسٽ ڪو نه آهيون. باتستا جي اقتدار دؤران سندس ڇاڙتن پوليس ۽ فوج جي سپاهين تي جيڪي سَوَن جي تعداد ۾ انساني حقن جي ڀڃڪڙي ڪرڻ، جنگي ڏوهه ڪرڻ قتل ڪرڻ ۽ تشدد ڪرڻ جهڙن ڏوهن ۾ ملوث هئڻ سبب مقدما داخل ڪيا ويا، ڪيترن ئي ڏوهارين کي ڏوهه ثابت ٿيڻ تي انقلابي ٽربيونلن طرفان سزائون ڏنيون ويون. ڪن کي ڦاسي ڏني وئي، ڪن کي گوليءَ سان موت جي سزا ڏني وئي، ته ڪيترن ئي ڏوهارين کي ڊگهي قيد جون سزائون ڏنيون ويون. انقلابي ٽربيونلن جي انصاف جا يادگار مثال سانتياگو شهر تي قبضي ڪرڻ کان پوءِ قائم ڪيا ويا، جتي رائول ڪاسٽرو ستر کان وڌيڪ تعداد ۾ سرڪاري فوج جي جنگي قيدين کي موت جي سزا ڏيڻ لاءِ هدايتون جاري ڪيون. هوانا تي قبضو ڪرڻ لاءِ سندس ڪردار سبب کيس ڪابافِيا قلعي ۾ قائم انقلابي تربيونل جو منهندار مقرر ڪيو ويو. ڪيوبا جي هٿيار بند کاتن، فوج ۽ پوليس کي باتِستا جي حامي افراد کان پاڪ ڪرڻ واري فيڊل ڪاسترو جي ڪيل اصولي فيصلي تي عمل درآمد ڪرڻ لاءِ اهو اوائلي مثال هو، جنهن تحت ڪيترن ئي عوام دشمن ۽ انقلاب دشمن اعليٰ اهلڪارن کي مڙني محڪمن مان ڳولي ٻاهر ڪڍي موت جي سزا ڏني وئي، ته انهن مان ٻين به ڳچ ڪامورن کي سخت پورهئي سان جيل جي سزا ڏني وئي، پر ڪيترن ئي وڏن ڪامورن کي نوڪريءَ مان ڪڍي ڇڏيو ۽ منجهانئن ڪي ته اهڙا به هئا، جن کي ڏيهه نيڪالي ڏني وئي. تقريباً سڀئي دانشور حضرات انهيءَ ڳالهه سان مُتفق آهن ته جن اهلڪارن کي موت جي سزا ڏني وئي، سي ٿي سگهي ٿو ته مُبينه طور تي وطن جا ويري ۽ عوام جا به شمن هُجن، پر انهن جي خلاف داخل ٿيل مُقَدمَن جي گهربل شفاف پيروي ڪا نه ٿي هئي. سندس اقتدار جي پهرئين ڏهاڪي دؤران، فيڊل ڪاسٽرو جي سرڪار، ڪيترن ئي ترقي پسند سماجي سُڌارن کي متعارف ڪرايو. ڪيوبا جي ڪاري نسل وارن ماڻهن لاءِ معاشري ۾ برابريءَ ڏيارڻ وارا نوان قانون ٺاهيا، عورتن کي گهربل وڌيڪ حق ڏيارڻ ڪارڻ، مناسب قانون تشڪيل ڪيا. جڏهن ته اطلاعات جي سڌاري صحت، تعليم ۽ رهائشي سهولتون مهيا ڪرڻ لاءِ به جوڳا قدم کنيا ويا 1960ع واري ڏهاڪي جي خاتمي تائين ڪيوبا جا سمورا ٻار تعليم حاصل ڪري رهيا هئا. ان جي ڀيٽ ۾ 1959ع کان اڳ ۾ شاگردن جو تعاد موجوده تعداد جي اڌ کان به گهڻو گهٽ هو. بيروزگاري ۽ رشوت خوري به گهڻي حد تائين گهٽ ٿي وئي. صحت ۽ صفائي ۾ سُڌارو وڏي پيماني تي آندو ويو.
ڪيوبا جي ڪمانڊنٽ ۽ جاگرافيدان، اينٽونيو نيونيز جمينيز جي بيان موجب، ڪيوبا جي آباديءَ لاءِ بهترين زمين جو 75 سيڪڙو ڌارين ماڻهن ۽ ڌارين ڪمپنين جي ملڪيت هئي. نئين قائم ٿيل انقلابي حڪومت مُلڪ ۾ سماجي، معاشي ۽ ثقافتي سڌارا آڻڻ واسطي جوڙيل پاليسيءَ مطابق سڀ کان پهرين تعليم ۽ زراعت بابت سڌاراآندا. سموري وڏي زمينداري ختم ڪري مُلڪ ۾ گڏيل فارم قائم ڪيا ويا، انهن جو انتظام هاري طبقي تي مشتمل امداد باهمي تنظيم جي حوالي ڪيو ويو. زرعي سڌارن لاءِ نئين پاليسيءَ کي عملي جامون پهرائڻ واسطي سوري مارِن کي مقرر ڪيو ويو، سو هن قسم جي انقلابي سڌارن جي مخالفت ڪندي ملڪ مان فرار ٿي ويو ۽ ٻاهر وڃي هٿيار ۽ بارود گڏ ڪري، فيڊل ڪاسٽرو واري انقلابي حڪومت جو تختو اونڌو ڪرڻ جي اِرادي سان هٿيارن ۽ بم بارود سميت لڪ چوري ڪيوبا ۾ موٽي اچي انقلاب دشمن سِٽون سِٽڻ لڳو، پر ترت گرفتار ٿيو ۽ ماريو ويو. اهڙا ڪيترائي غير مارڪسي ۽ باتِستا مخالف سرڪرده ماڻهو انقلابي صفن ۾ لڪل هئا. انهن مان ڪيترن ئي عوام دشمن ماڻهن کي ڏيهه نيڪالي ڏني وئي، ڪن کي موت جي سزا ڏني وئي ۽ ٻٽن ڀائرن، مينيوئل ۽ سِپريانو جهڙن، انقلابي حڪومت جي خلاف هَٿياربندِ حملا ڪَندَڙ ٽولن کي ويڙهه دؤران ملياميٽ ڪيو ويو. اقتدار ۾ اچڻ کان ترت پوءِ فيڊل ڪاسٽرو پنهنجي انقلابي فوج ۾ توسيع آندي ته جيئن اڳوڻن مخالف ٽولن تي ضابطو آڻجي ۽ عوام جي حمايت حاصل ڪجي. انقلاب جي بچاء ۽ حفاظت خاطر انقلاب دوست ماڻهن تي مشتمل خبررسان ڪاميٽيون جوڙيون ويون. انهن پهري سُجاڳ ڪاميٽين کي انقلاب دشمن سرگرمين تي ڪرڙي نظر رکڻ، پنهنجي آسپاس جي رهاڪن جي ڪمن ڪارين، ڌنڌن ڌاڙين، وِندرن، پسند ۽ ناپسند، خصلتن، خوبين ۽ خامين، مطلب ته ماڻهن جي سمورن عملن ۽ آرڪاڻن جو مڪمل ۽ مفصل رڪارڊ تيار ڪري سرڪار کي پيش ڪرڻ واريون تمام وڏيون ذميواريون سونپيون ويون. فيبروري سن 1959ع ۾ ناجائز ۽ غير قانوني طور تي ڦٻايل ملڪيت ۽ جائداد واپس وَٺڻ لاءِ هڪڙي وزارت تشڪيل ڏني وئي. 17 مئي 1959ع ۾ تشڪيل ڪيل زرعي سڌارن واري قانون تحت ڪيوبا جي انقلابي حڪومت اهي ناجائز طرح هٿ ڪيل ۽ ڦٻايل زرعي زمينون ۽ خانگي جائداد ضبط ڪئي. جاگيرن ۽ وڏي زمينداري کي سرڪار رد ڪري ڇڏيو. زمين، واپاري ڪارٽيل ۽ ڪيوبا جي امير طبقي ۽ مٿئين وچئين طبقي جي واپاري مرڪزن تجارتي ادارن، ڪمپنين کي قومي ملڪيت ۾ شامل ڪري ڇڏيو. ضبط ڪيل زرعي زمينن ۾ فيڊل ڪاسٽرو جي خاندان جون زمينون پڻ شامل هيون. سن 1960ع جي پڇاڙيءَ ۾ ڪيوبا جي انقلابي سرڪار 25 ارب ڊالرن جي برابر خانگي مليڪت کي قومي ملڪيت ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. 6 آگسٽ 1960ع ۾ ڪيوبا جي انقلابي حڪومت، ڌارين ملڪن ۽ خصوصاً آمريڪي مليڪت قومي ملڪيت ۾ شامل ڪرڻ جو اعلان ڪيو. انقلابي حڪومت سن 1961ع ۾ مذهبي تنظيمن ۽ ادارن جي سموري جائداد قومي مِلڪِيت ۾ شامل ڪرڻ جو اعلان ڪيو. انهن مذهبي ادارن ۾ وقت جو مکيه مَذهبِي فرقو، رومن ڪيٿولڪ چرچ به شامل هو. ڪيوبا جي نئين انقلابي حڪومت پاڻ ؛کي غير مذهبي حڪومت جتائڻ بعد، بِشپ (يعني عيسائي مذهب جي رومن ڪيٿولڪ فرقي ۾ ڪنهن به غير رومي ملڪ ۾ وڏي ۾ وڏو مذهبي پيشوا) سميت سمورن مُلن کي ڪيوبا جي قوم مان نيڪالي ڏئي ڇڏي. تعليم جي نظام ۾ پڻ خاطرخواهه تبيلي آڻيندي، سمورن خانگي تعليمي ادارن تي بندش وجهي ڇڏي ۽ ڪيوبا جي سمورن ٻارن جي تعليم جي ذميواري کڻندي سڄي ملڪ ۾ تعليمي ادارن کي سڌاريو ۽ تعليم جو معيار وڌائڻ لاءِ گهربل سڀئي اپاء ورتا. جولاءِ 1961ع ۾ فيدل ڪاسٽرو جي زير قيادت 26 جولاءِ واري تحريڪ، بِلاس روڪا جي اڳواڻيءَ هيٺ، پيپلس سوشلسٽ پارٽي ۽ فائوري چومون جي رهبريءَ هيٺ 13 واري تحريڪ رِووليوُشنري ڊائريڪٽوريٽ، ٽنهي انقلابي پارٽين پاڻ ۾ ملي هڪڙي پارٽي تشڪيل ڪئي تنهن جو نالو ”انٽيگريٽيڊ رِووليوشنري آرگنائيزيشن“ ”آءِ آءِ او“ رکيو ويو. آر آر او، 26 مارچ 1962ع ۾ يونائيڊ پارٽي آف ڪيوبن سوشلسٽ رووليوشن سڏجڻ لڳي ۽ ساڳي يونائيٽيڊ پارٽي 3 آڪٽوبر 1965ع ۾ پاڻ تي ”ڪميونسٽ پارٽي آف ڪيوبا“ نالو رکيو ۽ فيڊل ڪاسٽرو ان جو فرسٽ سيڪريٽري مقرر ٿيو. ڪاسٽرو پهرين وزير اعظم طور ۽ 1976ع کان فيبروري 2008ع تائين ڪيوبا جو حڪمران ٿي رهيو. پوءِ پاڻ سندس صدارتي عهدي تان خوشيءَ سان دستبردار ٿيو ۽ ساڳئي مهيني ۾ سندس ڀاءُ رائول ڪاسٽرو ڪيوبا جو صدر مقرر ڪيو ويو. ڪيوبا وارو انقلاب، ڪيوبا ۽ امريڪا جي وچ ۾ سمورن سياسي، معاشي ۽ معاشرتي لاڳاپن جي نسبت سان فيصله ڪُن موڙ ثابت ٿيو. شروعاتي دؤر ۾ آمريڪي حڪومت ڪاسٽرو جي قيادت ۾ ڪيوبا جي نئين انقلابي حڪومت کي تسليم ڪرڻ جي خواهان هئي، پر ترت ئي کيس لاطيني آمريڪا جي ملڪن ۾ ڪميونسٽن جون انقلابي سرگرميون وڌڻ ۽ پکڙجڻ واري خدشي کان سراپجي وئي ۽ انقلابي سرڪار کي تسليم نه ڪيو. فيڊل ڪاسٽرو، انقلابي جدوجهد کي ختم ڪرڻ لاءِ آمريڪا طرفان باتِستا حڪومت کي فوجي مدد ڏيڻ سبب، آمريڪا تي سخت تنقيد ڪندو رهيو ۽ سندس انقلابي حڪومت جڏهن ڪيوبا ۾ آمريڪا جي ڪمپنين کي قومي ملڪيت ۾ شامل ڪري ڇڏيو ته انهيءَ جي رد عمل طور آمريڪا جي آئزن هاور سرڪار، آمريڪا ۾ ڪيوبا جا سمورا اساسا منجمد ڪري، ڪيوبا سان تجارتي لاڳاپا توڙي هر قسم جا سفارتي ناتا ختم ڪري ڇڏيا ۽ پنهنجي اتحادين تي به ڪيوبا سان تعلقات ختم ڪرڻ لاءِ زور ڀريو. سن 1961ع ۾ فيڊل ڪاسٽرو جي حڪومت جو تختو اونڌو ڪرڻ جي مقصد لاءِ انقلاب دشمن هٿياربند ٽولي جي آمريڪا ڀرپور مدد ڪئي، پر بي آف ڀنگس نالي اپسمنڊ وٽ انقلاب دشمن آمريڪا جي حمايت يافته حملو ڪندڙ ٽولي کي ڪيوبا جي انقلابي فوج ترت ئي سخت شڪست ڏني. ڪيوبا جي خلاف آمريڪا طرفان لڳل بندش، آمريڪا طرفان ڪنهن هڪ ملڪ جي خلاف لڳل بندش، امريڪا جي تاريخ ۾ طويل ترين بندش آهي جيڪا جزوي طور اڃا تائين يعني 2016ع ۾ به برقرار آهي. آمريڪا ڪيوبا سان پنهنجا لاڳاپا بحال ڪرڻ لاءِ 2010ع ۾ ڪوشش چالو ڪئي ۽ سن 2015ع ۾ يعني اڌ صدي کان به وڌيڪ عرصي کان پوءِ رسمي طور پنهنجو سفارتخانو وري کوليو. فيدل ڪاسٽرو جي انقلابي فتح ۽ انهيءَ کان پوءِ اختيار ڪيل پرڏيهي پاليسيءَ جو رد عمل عالمي سطح تي مرتب ٿيو. روس ۾ برپا ٿيل 1917ع واري سماجوادي انقلاب جي استحڪام ۽ اوڀر يورپ ۾ توسيع کان متاثر ٿيندي فيڊل ڪاسٽرو سندس انقلاب کي به ٻين ملڪن ۾ انقلاب کي ڪامياب ڪرڻ خاطر ڪتب آڻڻ جو پڪو پهه ڪيو ۽ ڪيريبئن ۽ انهيءَ کان به اڳتي الجزائر جي انقلابي تحريڪ کي 1960ع ۾ هٿيارن جي مدد ڪئي، تنهن کان سواءِ انگولا، يمن، نڪارا گُئا، گهانا ۽ ٻين ڪيترن ئي ملڪن ۾ هلندڙ آزادي ۽ انقلاب لاءِ جدوجهد ڪندڙ تنظيمن جي هر قسم جي مدد ڪئي.



تاريخ، فلسفو ۽ سياست

واقعاتِ عالم