سو ڳالهه جي هڪ ڳالهه
هن ڪائنات جي وسعت جيڪا اڄ تائين تحقيق ٿي آهي ان مطابق سڀني ساهوارن ۾ حضرت انسان سڀ کان وڌيڪ عقل وارو آهي. اڳتي هلي ڪنهن ٻئي سَياري تي ڪا ٻي مخلوق ظاهر ٿئي، ان تي تحقيق ٿئي ان جي فهم جي خبر پوي، اها ڳالهه ٻي آهي.
انسان کي اشرف المخلوقات چيو ويو آهي ۽ هن اهو ثابت به ڪيو آهي. انسان پنهنجي عقل ۽ فهم سان ڪيتريون ڪاميابيون حاصل ڪيون آهن. ڪاميابيون ڏسي عقل دنگ رهجي وڃي ٿو. شايد ان ئي ڪيفيت ۾ ته مهان قوي شيخ اياز چيو هو،
“جا خدا کان نه ٿي، جا نه امڪان ۾،
ڳالهه آهي اها اڄ جي انسان ۾”
پر هن اشرف المخلوقات جو اهو هڪ پاسو آهي. ٻيو پاسو وري ايترو ئي ڀيانڪ آهي هن جي ڪردار جو. دنيا ۾ موجود ڪا به مخلوق پنهنجي ذات جي ايتري دشمن ناهي جيترو هي.
ڪنهن هرڻيء کي اوهان ڏٺو آهي، اوهان ٻڌو آهي ڪڏهن، ته ان هڪ لشڪر ٺاهي هرڻين جي لشڪر تي حملو ڪيو، انهن کي قتل ڪيو، انهن مان نر هرڻن کي ماري، ٻارڙن/ٻچن کي غلام بڻائي بازارين ۾ وڪيو؟ عورتن (مادي هرڻين) کي سونهن جي بنياد تي پنهنجي لشڪر ۾ طاقتور/عهدن جي بنياد تي ورهايو؟ جيترو وڏو عهدو ايتروئي هو بڻيو سهڻي هرڻيء جو لائق!!
هرڻي، ٻڪري، رڍ، مينهون، ڳئون ته تمام ٿڌي طبيعت وارا جانور آهن، انهن ته ڪونه ڪيو پر بگهڙ جيڪو پنهنجي ذات جي حساب ۾ تمام گهڻو ايگريسوِ آهي، ويڙهو آهي، انهن لاء اوهان ٻڌو آهي ته انهن اهو سڀ ڪيو آهي جيڪو هن اشرف المخلوقات ڪيو آهي؟
هڪ اندازو آهي ته جڏهن کان وٺي هيء دنيا ٺهي آهي تڏهن کان اٽڪل پنڌرنهن هزار جنگيون ٿيون آهن جن ۾ اٽڪل چار ارب ماڻهو ماريا ويا آهن. اهي انگ اکر انساني تاريخ جيڪا لکت واري دور کان پوء جي آهي، ان جا آهن. ان کان اڳ ڇا ٿيو آهي ان جي ڪا خبر ڪونهي.
انڊيا جي فلم انڊسٽريء ۾ هڪ فلم ٺهيو هو مدر انڊيا. هن فلم ۾ خوبصورتيء جي ماڊل نرگس (فلم جي هيروئن) هڪ ڊائلاگ چيو هو جيڪو تمام گهڻو مشهور ٿيو هو. اهو ڊائلاگ هو “اي ڀڳوان! تون هيء خوبصورت دنيا ته ٺاهي سگهين ٿو، جنهن ۾ سڀ رنگ هجن پر تون هن ۾ انسان ٿي رهي ڏيکار ته خبر پئجي وڃي توکي“
لبن يعني کير جهڙي ملڪ لبنان جي کير جهڙي اڇي خليل جبران چيو هو ته جيڪڏهن تون جيئڻ جو فن سکي ورتو ته پڪ ڄاڻ تون دنيا جو سڀ کان وڏو فن سکي ورتو آهي.
هرڻيء جهڙي نماڻي ملڪ سنڌ جي لطيف سائين چيو هو ته
”جيئڻ ڪارڻ جيڏيون، وڏا وس ڪيام“
...........سو جيئڻ ڪا مزاق ڪونهي،
آتي جاتي سانس ڪا عالم نه پوڇ،
جس طرح دهري ڌار ڪا خنجر چلي،
زندگي هي يا ڪوئي طوفان هي،
هم تو اس جيني ڪي هاٿون مر چلي.
مرڻ لاء ته هڪ دفعو زهر پيئڻي ٿي پوي پر زنده رهڻ لاء روزانو، وک وک تي زهر پيئڻي پوي ٿي.
زندگيء کي ايترو پر تشدد ۽ زهر بڻائڻ به هن حضرت انسان جو ڪارنامو آهي. هن جي ڪردار ئي پنهنجي لاء يعني ٻئي انسان لاء جيئڻ جا سڀ رستا بند ڪيا آهن يا ايترا تنگ ڪيا آهن جو اتان گذرڻ ڏاڍو ڏکيو آهي.
ڪو به ظلم جو طريقو ڪونه بچو آهي جيڪو هن ٻئي انسان تي نه آزمايو آهي. هي صرف انسانن لاء نه پر دنيا ۾ موجود هر ساهواري ۽ غير ساهواري لاء به عذاب جو سبب بڻيو آهي.
هن جا ظلم ئي آهن جو اڄ ڪيترا ئي جيوَ ناپيد ٿي چڪا آهن.
ڪيترا ناپيد ٿيڻ وارا آهن.
هن جبلن جا جبل اُکوڙي ڪائنات جي بيلنسنگ کي آئوٽ ڪيو آهي.
هن ٻيلن جا ٻيلا وڍي ميدان بڻائي ڇڏيا آهن.
هن جي ڪردار جي منفي ۽ مثبت پاسن تي تمام گهڻا ڪتاب لکيا ويا آهن، مزي جي ڳالهه اها ته اهي به هن پاڻ (انسان) ئي لکيا آهن.
انسان ۾ جتي منفي/نيگيٽو خيال پنهنجو وٿاڻ ٺاهيو ويٺا آهن اتي هن ۾ مثبت/پازيٽو خيال به هن کي هر وقت ٿڌو، عقل کان ڪم وٺندڙ، ٻئي جي جيئڻ جا رستا کوليندڙ پڻ موجود آهن. سڀ انسان منفي/نيگيٽو سوچ وارا آهن، ائين به ڪونهي.
سڀ مثبت/پازيٽو سوچ وارا آهن ائين به ڪونهي.
جن انسانن هن جي منفي پاسي کي ماٺو ڪرڻ/مثبت ڪرڻ لاء پاڻ پتوڙيو آهي انهن ۾ اديب شاعر اهم آهن. اديب شاعر ڇاکي چئجي ٿو، اهي ڪير هوندا آهن، ان لاء ته هڪ ٻيو ڪتاب لکجي ته به ٿورو، بس ٿورن لفظن ۾، جيڪي شيخ اياز جا آهن،
...... جي ڪنهن وقت به ڪنهن جو طوق ٽٽو،
مون سمجهيو ڄڻ منهنجي گردن هلڪي ٿي.
يعني اهو انسان جيڪو ڪنهن ٻئي انسان جي گردن مان طوق ٽٽڻ کي پنهنجي گردن هلڪي محسوس ڪري ان کي ئي عرف عام ۾ اديب سمجهيو ويندو آهي. پرايو ڏک پنهنجو سمجهندڙ ئي هن عظيم رتبي کي ماڻي وٺندو آهي.
اسان جي هن سنڌ ڌرتيء جو سڀ کان وڏو انسان يعني شاه لطيف هن رتبي جو سڀ کان لائق انسان آهي. هي پرائي ڳچيء ۾ پيل طوق کي پنهنجي ڳچيء جو بار سمجهندڙ مهان شاعر آهي. هن جي وڏي سوچ ويچار جو وڏو مجموعو آهي هن جي شاعريء جو ڪتاب “شاه جو رسالو“.
هن همراه وڏي سوچ ويچار کان پوء،
انساني ذهن ۽ ان جي سوچ جو مطالعو ڪرڻ کان پوء
هن ڌرتيء جي سڀني عذابن جو سبب معلوم ڪيو، عذابن جون ايڪسري رپورٽون جاچي ڏٺيون ۽ هڪ نسخو لکيو ته،
نه ڪا جهل نه پل، سڀڪو پسي پرينء کي.
هن ڳالهه تي غور تمام ضروري آهي ته لطيف سائينء کي هن دنيا جي سڀني دردن جو دارون ان ۾ نظر آيو ته پيار آزاد هجي،
پيار آزاد،
سڀ مسئلا حل.
پيار غلام
مسئلا ئي مسئلا.