باغيءَ کي باغي رهڻ ڏيو
دنيا جي گولي کي ڦيرائي گهيرائي ڏسبو ته سنڌ ساگر ڪناري هڪ ننڍڙو ملڪ سنڌ جي نالي سان ملندو. هتي هڪ قوم رهندي هئي/آهي/سدا رهندي.
هن قوم جا مرد ايڪويهين صديء ۾ به پنهنجي زالن کي پنهنجي اصل نالي يا رشتي سان سڏڻ بجاء “ٻار” سڏيندا هئا/ آهن. مان ٻارن سان آيس پئي/ويس پئي.
هن قوم جون عورتون پنهنجي مڙسن کي اصل نالي ۽ رشتي بجاء “هن“ لفظ سان سڏينديون هيون/آهن. مان هن سان آيس پئي/ويس پئي.
هن قوم جا مرد عورتن کي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ “منتقل“ڪرڻ وقت انهن کي ڪپڙي جي پڃري ۾ بند ڪري انهن جي هٿن پيرن کي جورابا پارائي (جيئن سندن ڪو عضوو ظاهر نه ٿئي)، پوء هتان کان هتي وٺي ويندا هئا/وٺي ويندا آهن.
هن قوم جا ماڻهو پنهنجي صوبي جي گاديء واري شهر ۾ داخل ٿيڻ وقت مٿي تي پيل سڃاڻپ لاهي کيسي ۾ وجهندا هئا/ ڪڏهن ڪڏهن هاڻي به وجهندا آهن.
هن قوم جي ڌرتيء تي سدائين ڌاريا حمله آور ٿيندا رهيا آهن/هاڻي به ٿيندا رهن ٿا. دنيا جي سڀني گهوڙن جي سنبن جا نشان هنن جي سيني تي آهن. گهوڙن کان وڌيڪ نشان گڏهن جي کرن جا آهن جيڪي “پنهنجا“ هئا/آهن.
هن قوم سان وڙهڻ جو سڀ کان سٺو ۽ ڪارگر رستو اهو رهيو آهي ته هن کي پنهنجائپ جو احساس ڏياري پوء ڦرجي.
هن قوم جي سنڌ اڳي ڪشمير تائين پکڙيل هئي، جيڪا ڏينهون ڏينهن سڪڙجندي ويئي، اڃان به سڪڙجندي رهي ٿي.
هن قوم جا ماڻهو پنهنجي نياڻين کي “ڪنهن ڏانهن“ نهارڻ جي ڏوه ۾ ڪارو ڪري ماريندا آهن/ ڪڏهن ڪڏهن اڳي به ماريندا هئا.
دنيا جون سڀ گنديون رسمون آخر ۾ هن قوم وٽ اچي گهر ڪنديون آهن.
“زخم زندگيء ۾ نه ڪنهن کي رسائي، وري پاڻ سو بار ڦٽجي ڏٺو سين” هن هڪ شعر ۾ سمورو تعارف آهي هن قوم جو.
پر..........اڄ کان ٺيڪ ٽي سو اٺاويهه سال اڳ هن قوم هڪ ٻار کي جنم ڏنو هو.
اهو ٻار جنهن گهر ۾ پيدا ٿيو، اهو مرشدي گهراڻو هو.
سماجي سائنس طور تي مرشد به هن معاشري کي غلام رکڻ واري ٽولي جو حصو رهيو آهي. “هي پير وڏيرا مير سڀئي هن فوجي جرنل سان، هن ڪوڙي ڪرنل سان“.
سنڌين جي ڪمائيء جو وڏو حصو مرشدن جي نذر ٿيندو رهيو آهي. مرشدن هن قوم سان ڪيس ڪيا آهن، ويل وهايا آهن. جيڪڏهن هيء قوم اڄ حيران پريشان آهي ته ان ۾ هنن مرشدن/پيرن جو وڏو حصو آهي.
اها پڪ آهي ته هن سائينء پنهنجي مريدن کي پنهنجي وڏن جي چرنن ۾ جهڪندي ڏٺو هوندو.
هن پڪ سان ڏٺو هوندو، عورتن (مريدياڻين) کي انتهائي غلامانه “شڪل“۾.
هن ڏٺو هوندو هاري جي انهن هٿن کي، جيڪي رات ڏينهن جي محنتن ڪري پڪا/سخت، ۽ بدشڪلا/بي ڊولا ٿي ويل هوندا.
هن پڪ اهو تصور ڪيو هوندو ته هي هٿ جيڪو ڪجهه مرشدن کي نذرانو ڪري رهيا آهن انهن نٽهڻ اس ۾ هر ڪاهيا هوندا.
مٿي تان وهي آيل پگهر اکين ۾ پيو هوندو. هنن وري پگهريل ابتن هٿن ۽ ٻانهن سان پنهنجي اکين کان پري ڪيو هوندو اهو وهي آيل پگهر.
هن اهو به تصور ڪيو هوندو ته هنن سياري جي صبح جا سيء زمينن تي ڏڪندڙ لڱن سان گذاريا هوندا.
هن دوست ضرور ڏٺيون هونديون اهي اکيون جيڪي نذرانو کڻي اچڻ باوجود ڊنل ۽ هيسيل هونديون آهن، ڇو ته انهن کي سيکاريو ويندو رهيو آهي ته پنهنجي محنتن عيوض اپايل اناج عاجزانه نموني ڏيڻو آهي. پنهنجا ٻار ٻچا، جوان پوڙها مريد (غلام) بڻائڻا آهن اهو به عاجزانه نموني. ڇو ته ضرور ناهي ته توهان جا آندل سڀ نذرانه قبول پون. اهو مرشد جو اختيار آهي ته انهن کي قبولي يا نه.
هن ڏٺو هوندو ته ڪيئن پوئين سال ڏنل نذرانن جي عيوض صرف پٽ ٿيڻ جي دعا تي هو خوش ٿي موٽيا هئا.
.......... سال کان پوء جڏهن کين ڌيء ڄائي هوندي ته به هنن مرشد کي ڪونه چيو هوندو ته اهو نذرانو جيڪو اوهان کي ڏنو هو، تون اهڙا نذرانه کائي، بنا ڪمائڻ جي صحت مند ٿو نظرجين، پر مون پنهنجي ٻچن کي ڪيترا ڏينهن بکون ڏنيون هيون. هي مکڻ ڪيترا ڏينهن ٻارن جي وات تان لاٿل کير مان نڪتو هو، ان مکڻ تي منهنجي اولاد جو حق وڌيڪ هو پر مون انهن کي نه کارايو. گڏ ڪندو/ ميڙينيدو رهيس، ان مان گهه ڪيو ۽ توڏانهن کڻي آيس. تون وري ڌيء ڏني!!
هنن ته ان کي به مرشد جي رضا سمجهيو هوندو ۽ هِن شاعر ۽ حساس دوست ان تي پنهنجا ڳوڙها ڳاڙيا هوندا.
هن سائين جي ڇا حالت هوندي جنهن سموري عمل مان اهو مطلب ڪڍيو هوندو ته اهو ڪجهه ڪيو وڃي ٿو جو مريد سدائين هيسيل ۽ ڊنل رهن،
انهن ۾ ڪو حوصلو رهي ئي نه.
ڪا زندگيء جي چڻنگ به نه ٻري انهن جي اندر ۾.
هيسيل رهن، ڊنل رهن، ....تان جو ڪنڌ کڻي نه سگهن.
هن ڏٺو هوندو اهو سڀ ڪجهه، ته ڪيئن هڪ اميد ۽ آس جي پورائي لاء آيل انسانيت ذليل ٿيندي رهي ٿي ۽ انهن جي سدا ذليل رهڻ لاء نفسياتي حربا هلايا وڃن ٿا.
.............پوء اهو ٻار وڏو ٿيو، جيئن جيئن عمر وڌندي ويس تيئن تيئن سندس مشاهدي جي گهرائي ويئي وڌندي....
آخر هو “وڏو باغي“ بڻيو........
پوء تمام وڏو شاعر بڻيو.....
باغي نڪري پوي ها شاه عنايت وانگر، جهر جهنگ وڃي صوفيت ۽ انسانيت ۽ ڪميونزم جي پرچار ڪري ها.
ڪري ها هاري ڪٺا، پنهنجي حقن جي حاصلات لاء پر........
(هو جڏهن اٺاويهه اوڻٽيهه سالن جو هو ته............سنڌ ۾ هڪ تحريڪ هلندڙ هئي.
شاه عنايت جي تحريڪ. هي همراه وڏو انصاف پسند هو. حضرت ابوذر غفاريء جي سوچن جي سلسلي جي ڪڙي هو. پاڻ نعرو هڻندو هو “جيڪو کيڙي سو کائي“ يعني بغير محنت جي کائڻ حرام آهي جنهن کي حڪمرانن انتهائي مڪاريء سان قتل ڪيو هو. ان قتل تڙپائي وڌو هوندو هِن سائينء کي.
هن نتيجو ڪڍيو هوندو ته سنڌي سازشن کي سمجهڻ کان قاصر رهندڙ قوم آهي تنهنڪري هن کي ڳڙ جي صورت ۾ زهر ملندي رهي ٿي)
هي باغي سوچيندو رهيو ۽ فيصلو ڪري سموري سنڌ ڌرتيء جي سير لاء نڪري پيو.
.................پر ڇو؟
هن سمجهي ورتو هو ته جيسين پنهنجي قوم جي ڪمزورين، طاقتن، خوبين، خامين کي ويجهو کان نه ڏسندو تيسين انهن جو علاج ممڪن ڪونهي.
ڪمزورين کي طاقت ۾ ڪيئن بدلائجي؟،
هن کي اونو هو ته بس اهو .
ڪيترا ئي ڏينهن راتيون، گهمندو رهيو، غور ڪندو رهيو. هو سدائين ان فڪر ۾ هو ته سنڌي هارائن ڇو ٿا؟
ڪا به قوم جڏهن چاهي، سنڌ تي ڪاهي اچي ٿي،
ٿوري گهڻي ويڙه ٿئي ٿي ۽ بس.
سنڌين کي ويڙه جو ڪهڙو انداز “سوٽ“ ڪندو؟
سڌو تلوارن سان يا گوريلا ويڙه وارو؟........
ماڻهن سان مليو، حال احوال ورتائين.
پنهنجي قوم جي ويڙه ۽ وڙهڻ جي نفسيات کي گهرائيء سان سمجهيائين.......
هي ننڍِڙين ننڍڙين ڳالهين مان وڏا سبق سکڻ وارو هو.
مثال هن کي دوستن صلاح ڏني ته هلي حج جي سعادت ماڻي اچون.
گهران نڪتو،
رستي ۾ ٻڪرين جي پاڻي پيئڻ کان پوء پاڻيء مٿان ئي پيشاب ڪرڻ واري ننڍڙي ڳالهه مان وڏو سبق سکيائين.
ساٿين کي چيائين، هلو موٽي هلون.
مون اها ڳالهه سمجهي ورتي آهي ته دنيا جي وڏي ۾ وڏي طاقت “تڙپ“ آهي جيڪڏهن اها ختم ٿي ته زندگي ختم ٿي ويندي.
پوء مئل ۽ جيئري ۾ ڪو فرق نه رهندو.
آخر هن نتيجي تي پهتو ته “هن قوم جي سوچڻ جو انداز غلط آهي“ هن جي سوچڻ جي انداز کي بدلائڻو پوندو........ فيصلو ڏنائين،
”اک الٽي ڌار، ابتو وه عام کان،
لوڪ لهوارو وهي تون اونچو وهه اوڀار“
(ڏيڍ سو سالن کان پوء ڪارل مارڪس جرمنيء ۾ ويهي چيو ته،
اصل خرابي سوچڻ جي غلط ۽ مدي خارج انداز ۾ آهي تنهنڪري شين کي روايتي انداز سان ڏسڻ بجاء سائنسي انداز سان ڏسڻ سکو).
۽ پوء هڪ وڏو فيصلو ڪيائين ته......
پنهنجي نالي عبدالطيف کي احساس ۾ بدلائڻو آهي.
اهو به لطيف احساس.
جيڪو سنڌين جي نس نس ۾ موجود رهي.
هن قوم جي وڏي ۾ وڏي بيماري اها آهي ته هي سڀني کي پنهنجو دوست سمجهي ٿي. هنن جي ذهنن کي مضبوط ڪرڻو پوندو......پر اها ڳالهه سڌي ڪرڻ بجاء رومال ۾ ڍڪي ڪرڻ جو آخري فيصلو ڪيائين ته “وکر سو وهاء، جو پئي پراڻو نه ٿئي“.
سندس اندر ۾ اهو ئي هو ته
ڪا به لڙائي آخري ڪونهي،
هي سلسلو پيو هلندو.
ان لاء تياري ڪرڻي آهي،
قوم کي تلوار بازي سان گڏ ذهني تربيت جي ضرورت آهي.
هن قوم مان سستي، ڪاهليء جو مرض ڪڍڻو آهي. هن قوم ۾ “تڙپ“ جي ڪمي آهي تنهنڪري اها هن جي ذهنن ۾ ڀرڻي آهي...........
هُن قوم جي هر ايڪشن، ري ايڪشن تي غور و فڪر ڪيو.
خاص ڪري هن باغيء پنهنجي قوم جي سوچڻ جي انداز تي غورويچار ڪيو.
هن قوم جي نفسيات مطابق شاعري جو فيصلو ڪيو.
پوء باغي ٿي، پنهنجي شاعريء جي هر سُر ۾ بغاوت جا سبق ڏنائين.
هن هڪ دفعو چيو ته “زندگيء سان دوستي رکڻ وڏي چُڪ آهي، اها دوستي اوهان لاء رنڊڪون پيدا ڪندي، اچو ته موت جي پٺيان هلون.
هن چيو ته جسماني طاقت ڪنهن به ڪم جي ناهي،
اصل طاقت جذبي جي آهي.
مان پنهوء کان وڌيڪ سسئي کي طاقتور ٿو سمجهان. منهنجو هيرو، منهنجي هيروئن سسئي آهي. هن عورت ۾ جذبي جي اهڙي قوت آهي جيڪا جبل جهاڳي سگهي ٿي. چيائين، “منڌ نه منجهان تن، پسي لڪ لڏن جي.. جا پر کاهوڙين، سا پر سکي سسئي”.
هن چيو، ميهر کي عشق جي خبر ئي ڪونهي،
ميهر ٿڪل ٿڪل آهي، هو درياء ٽپڻ جي سلسلي کي جاري رکي ڪونه سگهندو.
منهنجو هيرو، منهنجي هيروئين سهڻي آهي. ميهر اڪيلائيء ۾ سهڻي کي ياد ڪونه ٿو ڪري، پر سهڻي جي عشق کي ڪو وقفو ڪونهي. پرڻيل آهي ته ڇا ٿي پيو؟
جنهن ڏانهن منهن ڪندي ساهن جي خوشبوء هڪ نه ٿئي ان سان سمهي ڇا ڪبو؟.
درياء جي دهشت آهي ته ڇا ٿيو؟
ميهر جي ياد جون ويرون تاروتار آهن.
هن کي ميهر نه ٿو ملي ته “وڇين سين ويٺي، سوروياڇي سهڻي” ميهر جون وڇيون ئي ميهر آهن. هن عورت ئي عشق کي سمجهو آهي، جيڪا “ڪڍيا جي ڪلال، سي پسي خال خوش ٿئي” دلي تي نڪتل چٽ به هن کي وڻن ٿا.
هن چيو ته عمر بادشاه آهي ته ڇا ٿيو؟
عطر ٿو هڻي ته ڇا ٿيو؟
ست رشيون ٿو کائي ته ڇا ٿيو؟
تلوارون ٿو رکي ته ڇا ٿيو؟
هن هڪ ڳالهه مان اندازو لڳائي ورتو هو ته اهو ڪيترو وڏو ماڻهو هوندو جيڪو محل ڏيکاري هڪ ڇانگ ڇيلن جي چارڻ واريء کان مارن جي ياد کي وساري نه سگهيو؟
اها جيڪا لاک جي لوئيء واري آهي اها هن کان ڏاڍي آهي،
منهنجو هيرو، منهنجي هيروئن هي تڙپندڙ مارئي آهي.
هن باغيء جو نالو ته لطيف هو/آهي/رهندو پر هي خود هاڻي لطيف احساس بڻجي سنڌين جي دلين ۾ رهندو پيو اچي.
هن جي دوستي مظلومن سان هئي/آهي/رهندي.
هن سمجهي ورتو هو ته عورت ڏسڻ ۾ ڀلي نفيس هجي پر پٻ ۽ هاڙهي کي شڪست ڏيندڙ به عورت ئي آهي.
هو سمجهندو هو ته عورت هن ڪائنات جي سونهن آهي.
هو سمجهندو هو ته عورت ئي عاشق آهي،
عاشق فنا ناهن ٿيندا
تڏهن ته هڪ شعر ۾ به نه چيائين ته “ادا عبدالطيف چئي”
“سائين عبدالطيف چئي” پر....
اديون عبدالطيف چئي........
اديون عبدالطيف چئي ڇو؟
ادين کان سواء هيء قوم اڌ آهي،
ڄڻ ڪو ماڻهو اڌ رنگ ۾ ورتل هجي، ان جو هڪ پاسو سڪل هجي،
ان هڪ پاسي کي جيسيتائين لائق نه بڻائبو، تيسيتائين جسم ڪنهن ڪم جو نه هوندو،
ادين کي پنهنجا حق حاصل ڪرڻا آهن،
ادن سان ڪلهو ڪلهي ۾ ملائي جدوجهد ڪرڻي آهي..........
پنهنجو وجود ثابت ڪرڻو آهي.
دنيا لطيف سائينء جي ان ڳالهه کي سچ ثابت ڪيو جڏهن چيني ۽ ويٽنامي عورتن مورچن ۽ ميدانن ۾ ادن جي اڳواڻي ڪئي ۽ اجگر بلا کي شڪست ڏني.
(اهو عبدالطيف پنهنجي اڱڻ ۾ ادين کي وار کولرائي، ڪنڌ جهولائي، لهر ڪرائندي ڏسي سگهندو؟
پاڻ کان پٽ گهرندڙن کي ڇا جواب ڏيندو؟
پنهنجي رسالي / شاعريء سان محبت ڪرڻ کان وڌيڪ پنهنجي قبر سان محبت ڪرڻ کي ڇا سمجهندو؟
اهي سوال ايڪويهين صديء جي سنڌين کان آهن).
روزاني عوامي آواز