سهڻي-1
The Bold and the beautiful
S O H N I
سهڻي ميهار جي قصي تي جيڪا تحقيق ٿي آهي تنهن مطابق سهڻي چناب نديء تي رهندڙ هڪ خوبصورت ڇوڪري هئي.
هن جو پيء ڪنڀر هو.
کيس ٺڪر جي ٿانون جي آوي هئي.
(پراڻي زماني ۾ ڪنهن به پراڊڪٽ جا علحده دڪان ڪونه هوندا هئا، اهي پراڊڪٽس ٺهڻ جي هنڌ تي ئي وڪامبيون هيون. يعني اهي ڪارخانا ۽ دڪان ٻيئي هئا)
هڪ ڏينهن سمرقند بخارا جو هڪ خوبصورت شهزادو، سير سفر کانپوء پنهنجي وطن واپس وڃڻ وقت هنن جي آويء تي ڪجهه ٿانو (سفر جي سوکڙيء طور) وٺڻ آيو.
سهڻي جيڪا پنهنجي پيء جي مددگار هئي تنهن کي جو هن شهزادي ڏٺو ته وڃڻ جا ارادا وڃائي ويٺو ۽ سهڻيء جو ٿي ويو.
جيڪو پهريائين هڪ گراهڪ،
پوء سندن نوڪر ٿيو.
هن قصي کي پنجاب جو قصو چيو ويندو رهيو آهي.............
ٻي روايت اها آهي ته سهڻي ميهار جو قصو اصل ۾ سنڌ جو آهي،
سهڻي ميهار جي قبر شهدادپور ۾ ٻڌائي ويندي آهي................سهڻي ذات جي فلاڻي هئي ۽ ميهار فلاڻو.............
مرحوم قليچ بيگ جو حوالو ڏيندي، گربخشاڻي صاحب ان طرح جو قصو ٻڌايو آهي جنهن جو تعلق ڏاهن جي ڌرتيء يونان سان آهي......................
سهڻي ڪير هئي؟
ميهار ڪير هو؟
اچو ته ان سموري ڳالهه کي قصي واري انداز کان هٽي ڪري لطيفي انداز سان ڏسون ۽ سوچيون.
(لطيف سائين ٻين کان مختلف ٿي سوچڻ سيکاريو آهي ڇو ته هو خود به هڪ يگانو ۽ ٻين کان هٽي ڪري سوچڻ وارو انسان هو.
دنيا ۾ گهڻو ڪري ڪنهن قصي کي بيان ڪرڻ جو رواج داستان گو وارو هو،
قصه گو وارو هو......
اهي قصا گهڻو ڪري رات جو مچ تي بيان ڪبا هئا.
مچ جي چوڌاري ڳوٺاڻا پلال جي موڙين کي کولي، وڇائي، يا وري پلال مان ٺهيل ڦيڙن تي ويهي اهي قصا ٻڌاندا هئا. هر ڳوٺ ۾ اهڙا نظارا شام جو سج لهڻ کان پوء ڏسڻ ۾ ايندا هئا.
(پشاور ۾ اڃان تائين قصه خواني (قصن ٻڌڻ/ٻڌائڻ واري بازار موجود آهي)
ان وقت ڪي سينيمائون، ٽي وي، ريڊيا، ڪمپيوٽر ته ڪونه هئا،.....
ظاهر آهي ته مروج طريقا ئي شاعريء ۾ هلندڙ هوندا هئا).
مثال طور لطيف سائينء جو همعصر شاعر وارث شاه (1722.....1798) جيڪو هير رانجها جو قصو بيان ڪيو آهي اهو بلڪل قصه گوئي طريقي سان ڪيو آهي.
هن قصي ۾ رانجهن (سڀني ڀائرن مان ننڍو، لاڏلو) کي پنهنجي ڀاڄائين پاران اهو مهڻو ته “ جيڪڏهن اسان جو چهرو سهڻو نه آهي ته ڏسنداسين تون جڏهن هير سيالڻ (ذات جي سيال) پرڻجي ايندين“ کان ويندي ان جو ٻيڙي ذريعي درياء پار وڃڻ،
هير جي لاء پيل کٽ (جيڪا ان لاء ان جي پيء هڪ وڏي زمينداريء جي وچ ۾ هڪ باغ ۾ رکرائي ڏني هئي ته جيئن هوء ڪڏهن به هتي آرام جي ضرورت محسوس ڪرڻ وقت آرامي ٿي سگهي)
تي سمهڻ کان وٺي انهن جو نوڪر ٿيڻ،
انهن جون مينهون چارڻ،
هير سان سندس عشق نه لڪي سگهڻ،
ساڙ ۾ ان جي شادي درياء پار ڪرائڻ،
سڀ ڪجهه ٻڌايل آهي.............
(اتفاق جي ڳالهه آهي جو منهنجي نوڪريء جي پهرئين پوسٽنگ ان جڳهه تي ٿي هئي جتان رنگپور (اهو ڳوٺ جتي هير جي شادي ٿي هئي) ڏانهن ويندڙ روڊ گذرندو هو. ان جو نالو ئي رنگپور روڊ هو. مان روزانو شام جومقامي دوستن سان اتي چڪر هڻڻ (واڪ) لاء ويندو هوس ۽ هير جي وڏن وارن مان اٿيل خوشبوء سان واسيل معطر هوا ۾ وڏا وڏا ساه کڻندو هوس)
يعني ا کان ي تائين قصو شاعري رستي بيان ڪيل آهي.
فردوسيء جيڪو لطيف سائين کان اڳي يعني 940 کان 1020 تائين ٿي گذريو آهي.
ان پنهنجي ڌرتيء جي ٻن جوڌن (رستم ۽ سهراب) جو قصو به ا کان ي تائين شاعريء ذريعي بيان ڪيو آهي جنهن جو به قصي گوئيء وارو انداز آهي.
(ان جي مزار جي اندر (عمارت ۾) چوڌاري ڀتين تي ان قصي تي آڌاريل اڇي سنگ مرمر سان بت تراشي ٿيل آهي جيڪا تمام وڻندڙ آهي، ڪڏهن ڪنهن پڙهندڙ کي ايران وڃڻ جو موقعو ملي ته طوس شهر وڃي اهو ضرور ڏسي) (مان سندس عاشق جي حيثيت سان ان وٽان ٿي آيو آهيان، جنهن جي هڪ شعر ( عجم را زنده ڪردم، بزبان فارسي) مونکي ڏاڍو متاثر ڪيو هو ڪنهن دور ۾)
پر لطيف سائين انهن ڳالهين کي اهميت ڏيڻ بجاء ته،
هو/هوء ڪير هو/هئي...........،
ان تي زور ڏنو ته
هو/هوء ڪردار ۾ ڪيئن هو/ هئي؟.........
...............هن ڪهڙيون تڪليفون،
آزمائشون،
عذاب،
ڏکيائون
ڪيئن ۽ ڪهڙيء طرح شڪستون ڏيئي زير ڪيون.
هو/هوء فاتح ڪيئن بڻيو/بڻي،
ان جي حڪمت عملي ڪهڙي هئي.
ان جي ذهني ڪيفيت ڪهڙي هئي ڏکيائن سان جهيڙيندي؟
سو، ............
اسان سهڻي ڪونه ڏٺي هئي،
ميهار به ڪونه.
اسان ڪنڀر جي خوبصورت نياڻي سهڻيء کي ڪونه سڃاڻون،
مان ته اهو به چوندس ته اسين سڃاڻڻ به نه ٿا چاهيون.
اسان ان سهڻيء کي سڃاڻون؛
جنهن کي لطيف سائين پنهنجي شاعريء ۾ ڳائي امر ڪري ڇڏيو آهي.................
.............تنهنڪري اسين سڀ جيڪو هتي پڙهنداسين اهو ان (مٿي بيان ڪيل)سهڻي جي باري ۾ هوندو.
هي قصو مغل شهنشاه شاهجهان جي وقت جو ٻڌايو وڃي ٿو.
لطيف سائين به ان دور جو آهي يعني مغل شهنشاه اورنگزيب جي دور جو.
اورنگزيب شاهجهان جو پٽ هو ۽ سندس (ٻيا ٽي پٽ يعني پنهنجا ڀائر مارائي،
پيء کي جيل ۾ وجهرائي)
سندس جيئري ئي تخت تي ويٺو هو.
سموري ڳالهه ڪرڻ جو مطلب ته هي قصو لطيف سائينء کان ٿورو اڳ ٿي گذريو هوندو/هو.
اچو ڪجهه سوال پنهنجو پاڻ کان ڪريون ته......
ان وقت کليل طور پيار جو اظهار ڪرڻ معاشري ۾ مروج/ رائج هو؟
ان قصي ٻڌڻ ۽ عام ٿيڻ کانپوء ماڻهن ۾
سهڻي لاء،
ميهار لاء،
سٺي (پازيٽو) راء هوندي يا خراب / نيگيٽو؟
اڃان به هيئن ته ماڻهن ان قصي ۾ ڪهڙن ڪردارن تي لعنت ملامت ڪئي هوندي؟
ڪهڙن ڪردارن کي ساراهيو هوندو؟
سهڻي ان لعنت ملامت واري لسٽ ۾ شامل هوندي يا ٻاهر؟
يا سهڻي ساراهيل هوندي؟
هڪ عورت جيڪا عشق ڪري،
اهو عمل مائٽن جي ڪنڌ جهڪڻ جو سبب بڻجي،
جيئن عام طور اسان جي معاشري ۾ رائج آهي/رهندو آيو آهي.
هن عمل ڪري ان جا مائٽ ان کي ناپسند ڪندا هوندا تڏهن ته هن جي زبردستي شادي ڪرائي ويئي هوندي.
ضرور ڪو معاشري ۾ چوٻول هليو هوندي،
تڏهن ته ڏم سان ان جي شادي ڪرائي ويئي هوندي.
هتي اها به پڪ آهي ته ماڻهن جا وات بند ڪرائڻ لاء اها شادي تڙتڪڙ ۾ ڪرائي ويئي هوندي............
...........يعني وَٺ سَٺ وارو ماحول ٺهيو هوندو.
سهڻي جي مائٽن اهو سمجهو هوندو ته شاديء کان پوء پاڻ ئي باز اچي ويندي.
ائين به ٿيندو رهيو آهي ته بک پوري ٿيڻ کانپوء (سيڪس به هڪ بک آهي، پيار جي به بک ٿئي ٿي.....سيگمنڊ فرائيڊ ته اهو به چيو هو ته عشق اصل ۾ جنسي محروميء جو نالو آهي) عشق ماٺو ٿي ويندو آهي،
ڪڏهن ڪڏهن ائين نه به ٿيندو آهي.
پڪ سان اها سين اسان جي ذهنن ۾ اچي ٿي ته سهڻيء نڪاح ۾ نهڪر ڪئي هوندي؟ جيڪڏهن سهڻي مسلمان نه هئي ته پوء به هُن اهڙي قسم جي رشتي جوڙيندڙ (مذهبي) عمل وقت “ها“ ڪونه ڪئي هوندي...........
يا ان کان “ها“ ڪرائي ويئي هوندي؟
ته پوء پاڻ کي اها پڪ ڪرڻ گهرجي ته ان قصي ٻڌڻ کان پوء محڪوم ۽ مفتوح عورتاڻي راڄ ۾ عام ماڻهن سهڻيء جي ڪردار کي سٺو ڪونه ڀانئيو هوندو،
خاص طور ان جي شاديء کانپوء واري ڪردار کي........
اڳتي هلي اهو به چئي سگهجي ٿو ته مردن پنهنجي دماغ جي پري ڪنهن ڪنڊ ۾ پيل،
ان بوء کي سنگهي ورتو هوندو ته متان ٻيون عورتون به هن قسم جي سوچ رکن ۽ ان ڪري به انهن (مردن) پاران سهڻيء تي کلي عام/دٻيل انداز ۾ لعنت ملامت ضرور ڪئي ويئي هوندي.
اها مرد جي قائم ڪيل شهنشاهيت خلاف وڏي ۾ وڏي واردات آهي. مرد عورت کي ذهني طور پنهنجي مفتوحه سمجهندو پئي آيو آهي. رياست ختم ته اقتداراعلى به ختم. هو ڪڏهن به نه چاهيندو ته سندس شهنشاهيت جي ديوار ۾ ڪو کاٽ لڳي. عورت کي پنهنجي پسند جو حق ڏيڻ هن جي هار ۾ شامل رهيو آهي.
تنهن ڪري اها پڪ آهي ته اهو قصو ان وقت تازو هجڻ ڪري هر وات تي هوندو ۽ لطيف سائين کي به ڪنهن نه ڪنهن اهو قصو ٻڌايو هوندو.
اچو! تصور ڪريون ته جڏهن هن جينئس انسان اهو قصو ٻڌو هوندو ته سندس ڪيفيت ڪهڙي هوندي؟.
يا وري جيڪڏهن لطيف سائين ننڍپڻ ۾ اهو قصو ٻڌو هوندو ته سندس ذهن ڪهڙي ولوڙ جو شڪار رهيو هوندو؟
جوانيء ۾ پير وجهڻ تائين اهو قصو هن گلن جهڙي ذهن ۾ واسجي چڪو هوندو ۽ هي گلاب جهڙو ذهن رابيل جهڙي سهڻيء لاء وڪالت جو فيصلو ڪري ئي چڪو هوندو.
............. پوء به فرض ڪريو ته هي قصو لطيف سائين جوانيء واري لُڪ لڳڻ جهڙي عمر ۾ ٻڌو هوندو ۽ هڪ فقير يا ٻئي ڪنهن واتان اهو قصو هيئن ٻڌايو ويو هوندو........
مرشد سائين!
هڪ عورت جنهن جو نالو سهڻي هو،
اها هڪ شهزادي جي عشق ۾ گرفتار ٿي اهڙي ته مست ٿي جو ڳالهه ڪرڻ کان ٻاهر.
......پوء توڙي جو ان جي شادي ڪرائي ويئي هئي ته به هوء ڪونه مڙي ۽ روزانو درياء ٽپي پنهنجي يار سان ملڻ ويندي هئي.
اهو گمان پڪو ڪري سگهجي ٿو ته ٻڌائيندڙ همراه اهو قصو نيگيٽو (منفي) انداز ۾ ٻڌايو هوندو (ڇو ته عام ماڻهوء کي اڄ به اها ڪهاڻي جيئن جو تيئن ٻڌائجي (ان کي ٻڌائجي ته اها ڪهاڻي پرئين / ڀرواري ڳوٺ جي آهي جيڪا ڪجهه وقت اڳ جي آهي جڏهن تون ڄائو به ڪونه هوندئين، ته هو پڪ سان ان عورت تي لعنت ملامت ڪندو، جيڪڏهن لعنت ملامت نه به ڪري ته ان کي غلط ضرور سمجهندو)
ان جو ثبوت اهو آهي ته اڄ به ڪيترائي ماڻهو سوال ڪندا آهن.....
اهڙي قسم جو بحث هلندڙ هوندو آهي ته هڪ اهڙي عورت لاء لطيف سائينء جهڙي وڏي داناء انسان شاعري ڇو ڪئي آهي جيڪا نڪاحي/ قانوني مڙس جي پاسي مان اٿي وڃي يار (غير نڪاحي/غير قانوني) سان ملندي رهي آهي؟.
......................(پر جيڪڏهن غور سان ڏسجي ته هن قصي جي عمر ٿوري ئي هجي ها، عام ماڻهو پنهنجي عورتن اڳيان مڙس کي ڇڏي يار سان نڀائيندڙ جي همت افزائي ته ڪونه ڪن ها پر ٻين ڇوڪرين/عورتن جي همت شڪنيء لاء هن قصي کي نيگيٽو انداز ۾ عام ڪن ها پر وچ ۾ جيئن ته لطيف سائين جهڙي شينهن جي ضمانت اچي ويئي تنهنڪري عام ماڻهن پنهنجي شڪست کي تسليم ڪيو ۽ هن قصي کي پزيرائي ملي)
پر لطيف سائين جيڪو هر ڳالهه کي الٽي اک سان ڏسڻ جو عادي هو/ ماهر هو (اهو گمان نه پر پڪ آهي ته) هُن تنهن وقت ئي سهڻيء جو پاسو کنيو هوندو.
هڪ ٻيو رشتو به هو لطيف سائين جو سهڻيء سان،
اُهو اِهو ته لطيف سائين به عاشق هو،
سهڻي به عاشق،
...................... ته ڇا لطيف سائين جهڙي ماڻهوء اهو رشتو، (ساڳيو ڏک ٻنهي جو، ڏک ڀائي ڪيترو ويجهو ٿئي ٿو اهو ڪڏهن اوهان خود غور ڪجو، وڌيڪ ڪونه ٿا لکون ان تي.) ڪيئن نه نڀائيندو ۽ ڪيئن نه سهڻيء جو طرف کڻي ان کي ساراهيندو!!؟؟.
ته پوء اسين ان سهڻيء کي سڃاڻون جنهن کي لطيف سائين جيئن سمجهو آهي يعني،
THE BOLD AND THE BEAUTIFUL SUHNI
تيئن اسان کي ٻڌايو آهي.
لطيف سائين واري “دي بولڊ اينڊ دي بيوٽيفل سهڻي” ٻي سهڻي آهي.
اها سهڻي پنجاب جي چناب نديء واري سهڻي ڪونهي.
اها سهڻي سنڌو درياء ٽپي پنهنجي سر جي سائين سان ملڻ لاء ويندڙ سهڻي ڪونهي.
اها سهڻي يونان واري ڏند ڪٿائي قصي واري به ڪونهي.
اسان ان سهڻيء کي سڃاڻون/ سڃاڻڻ چاهيون ٿا جيڪا.......
جيڪا هار نه ٿي مڃي،
جيڪا معاشري جون ناجائز پابنديون ڪونه ٿي قبولي.
جيڪا پوئتي هٽڻ بجاء اڳتي وڌي ٿي.
جيڪا سوسائٽيء کي سمجهائي ٿي ته.........
پيار انسان جو بنيادي حق آهي
.......۽ منهنجو به.
”پياري /پياريءَ“ جوانتخاب انسان جو بنيادي حق آهي
........۽ منهنجو به.
پيار ئي ته زندگي آهي
........۽ منهنجي به.
پيار ئي انسان کي امر ڪري ٿو
.......۽ مونکي به.
پيار قيد ناهي ڪري سگهبو
........۽ منهنجو به.
پيار زنجير پائي جي ڪونه سگهندو
.....۽ منهنجو به.
پيار آزاد ٿي جيئندو ۽ جيئڻ جي سگهه ڏيندو
......۽ منهنجو به، ۽ مونکي به.
ته پوء اسان کي سموري ڳالهه سمجهڻ کانپوء اهو فيصلو ڪرڻ گهرجي ته
........هاڻي کان پوء جتي به سهڻيء جو ذڪر اچي ته،
پڙهندڙ دي بولڊ اينڊ دي بيوٽيفل سهڻيء جو من موهيندڙ ، معصوم، سج وانگر جرڪندڙ .....................
۽ جدوجهد جي ميدان ۾ پراعتماد ۽ باوقار چهرو سامهون رکي اڳتي پڙهن.
در عشق غنچه ايم، ڪه لرزد از باد صبح
در ڪارهائي زندگي چون سنگ خار ايم.
(عشق ۾، محبت ۾، اسين اهڙي گل جي مکڙيء وانگر آهيون جنهن کي صبح جي هلڪي هلندڙ هوا به لوڏي وجهندي آهي. زندگيء جي ڪم ڪارين ۾، انقلابن جي جدوجهد جي ميدانن ۾ اسين ان جبل جي پٿر وانگر آهيون جنهن کي دنيا جي ڪابه طاقت لوڏي نه ٿي سگهي پنهنجي جڳهه (مقصد) تان.
اسان وٽ پراڻين ڪهاڻين کي يا وري جن کي شاعرن ڳايو آهي ته ان کي ڪا مافوق الفطرت هستي سمجهي ان کي دين سان ڳنڍي پاڪ سمجهندا آهيون،
اصل ۾ اهي هستيون دين کان ڳنڍڻ کان سواء به ان ڪري پاڪ آهن ته اهي معاشري کان ابتڙ زندگي گذاريندڙ هيون...
باغي شخصيتون،
اک الٽي ڌار...............واريون شخصيتون.