سهڻي-27
اوري ميهاران، منهن مَ پسان ڪو ٻئو.
اي اونداهي، موٽي آءُ،
چانڊوڪي راتيون نه کپن،
ڇو سهڻي!؟
دنيا روشني پسند ڪري،
تون وري اونداهيون!
سهڻي هميشهه وانگر ڳالهائي ٿي
۽...........لاجواب ڪري ڇڏي ٿي.
چانڊوڪيء ۾ هر ڪو نظر اچي ٿو،
روشني آهي. ٻيا چهرا به نظر اچي وڃن ٿا،
نه چاهيندي به،
اونداهي هوندي ته ميهر کي وڃي ويجهو کان ڏسنديس،
۽ ٻين چهرن جي ڏسڻ واري گناه کان بچي وينديس.
اک الٽي ڌار.........
دنيا کان مختلف ٿيء،
روايتي ٿي جيئڻ کان پاسو ڪر،
دنيا ۾ هڪ بڻجي وڃ،
اهڙو جو هر ماڻهو مثال ڏي،
باقي سڀ جهڙو ٿئين ته،
مٽيء سان مٽي ٿي ويندين...
ڪو ڪونه پڇندءِ.
پاڻ ۾ ويٺا آهيون،
اوهان کي پنهنجي پرينء جي چهري کان سواء ٻيو ڪو چهرو، يا گهڻا ڪيئن لڳندا آهن؟
اوهان جي دل ڪونه چوندي آهي ته؛
يا ته اهو هڪ من موهڻو منهن هجي يا
اکيون بند ڪري...........
پرينء جو وري ساڳيو من موهڻو منهن تصور ڪري ويهي رهجي.
يعني،
ميهار کان سواء ڪو ٻيو ڏسڻو نه پوي،
مون جڏهن پهريون دفعو علامه آءِ آءِ قاضيء وارو رسالو، (لطيف سائين) جو ڏٺو ان ۾ هن انوکي نموني سان رسالو ترتيب ڏنو آهي.
گهڻو ڪري رسالو ترتيب ڏيندڙن ساڳيو طريقو اپنايو.
رسالي جا سر اهميت جي حساب سان،
حمد و ثنا واري ترتيب سان،
سرن جي ڳائڻ واري وقت جي حساب سان، (جيڪي سر صبح، منجهند، شام، رات وغيره ۾ ڳايا ويندا آهن)
جذباتي وابستگيء واري حساب سان،
( جيڪي به قلمي نسخا مليا آهن انهن جي شروعات گهڻو ڪري سر سسئيء ۽ ان سان لاڳاپيل سرن جي حساب سان رکي ويئي آهي. سسئي گهڻو ڪري سنڌين جي نفسياتي ڪيفيت مطابق ويجهي سمجهي ويندي آهي....ڇو!!؟؟ .تفصيل سر سسئي ۾ ڏينداسين)
پر علامه صاحب واحد عالم هو جنهن سرن جي ترتيب ڪنهن ٻئي حساب ۾ رکي.
انسان ڄمي ٿو،
وڏو ٿئي ٿو،
نفسياتي ماهر چون ٿا ته سندس سوچن جو تعين يارنهن ٻارنهن سالن ۾ ٿي وڃي ٿو.
جسماني ساخت، هڏن جو وڌڻ ويجهڻ،
به اٽڪل هن عمر ۾ يا اٺارنهن سالن تائين ٿي وڃي ٿو.
جسماني واڌ هاڻي ڪونه ٿيندي،
ماس وڌي سگهي ٿو،
گهٽجي سگهي ٿو،
باقي پڃرو......... اهو اٽڪل ساڳيو رهندو.
زندگي تجربن مان سکڻ ۽ انهن مطابق عمل ڪرڻ جو نالو آهي،
انسان روزانو سکندو رهي ٿو،
هن ڪائنات جي گڏيل محبوب نبي سائين جن جي حديث پاڪ آهي ته؛
علم حاصل ڪريو، پينگهي کان قبر تائين.
وڏي ۾ وڏو سچ به اهو ئي آهي ته انسان پينگهي کان وٺي قبر تائين شاگرد ئي آهي، سکندو رهي ٿو.
جيئن جيئن سکي ٿو تيئن تيئن سندس سوچڻ جو انداز مضبوط ٿئي ٿو،
چوڻ جو مطلب اهو آهي ته جسماني طور تي ته هو اٺارنهن سالن تائين يا اڳي پوء بلوغت کي پهچي ٿو پر ذهني بلوغت چاليهه سالن کان پوء اچي ٿي.
سنڌي ادب جو هڪ وڏو نالو سائين محمد ابراهيم جويو صاحب جو چوڻ آهي ته اسان جڏهن زندگي گزارڻ جو ڍنگ ڄاڻي بيهون ٿا ته موت اچي در کڙڪائي ٿو.
هن جي ذهني بلوغت وڌيڪ مضبوط ٿيندي وڃي ٿي.
علامه صاحب رسالي جي ترتيب به ان طرح رکي جو جيئن جيئن لطيف سائين جي شاعري بلوغت طرف وڌي آهي انهن سرن کي هن پوئتي يعني پوء جو چيل شعر مڃي ان کي اهڙي ترتيب ۾ رکيو.
اهڙيء طرح سر سهڻيء کي لطيف سائين جي ڪمال واري شاعري سڏي آخر ۾ رکيائين.
جيئڻ ڇا کي چئجي؟
ڀرپور جيئڻ ڇاکي ٿو ڪوٺجي؟
ڇا هر ماڻهو دعوى ڪونه ٿو ڪري سگهي ته هو ئي ڀرپور جيئو آهي؟
ها بلڪل..........
هو ڀرپور جيئو آهي.......
پر ڪيئن؟
ها! پنهنجي ذهن جي مضبوطيء جي حساب سان ته هو ڀرپور جيئو آهي.
هڪ ننڍڙو مثال.....
هڪ ماڻهو هڪ هٿ سان ويهه ڪلو وزن کنيو،
ڇا هن پنهنجي طاقت مطابق پورو وزن نه کنيو،
هن جي حساب ۾ اها ئي آخر هئي.....
هڪ ماڻهو هڪ هٿ سان چاليهه ڪلو،
پنجاه ڪلو،
..........................
ڇا انهن جي پنهنجي پنهنجي حساب ۾ آخر ڪونه هئي؟
ڀرپوريت ڪونه هئي؟
ته پوء ڇا هر انسان جي ذهن جي طاقت،
صلاحيت پنهنجي پنهنجي ڪونهي....
ڇا هو جڏهن سوچي ٿو ته هو ڪونه ٿو سمجهي ته اها ئي آخر آهي.
ڀلي ڪيتري به ننڍي کان ننڍي سوچ ڇونه هجي هن جي حساب سان ته اها ئي آخر آهي، اها ئي ڀرپوريت آهي.
هڪ ماڻهوء هڪڙي ڳالهه ڪئي،
ان تي بيهي رهيو،
ڇو؟
ڇو ته هن کي ئي آخر سمجهيائين...
دليل ڏيو،
هو ٻڌي ئي ڪونه ٿو،
ڇو؟
ڇو ته ڳالهه ڪرڻ وقت وٽس جيڪو ذهن هو،
پوء به ته اهو ئي ذهن آهي نه هن وٽ.
اهڙن ذهنن جي واڌ ويجهه ۾ ڪتاب گنجائش پيدا ڪندو آهي.
دليل ٻڌڻ جي اندر ۾ گنجائش پيدا ڪندو آهي.
کيس سيکاريندو آهي ته تون آخري ڪونه آهين،
ٻين جي به ٻڌ،
تون غلط ٿي سگهين ٿو،
عقل ڪل ڪونه آهين......
زندگيء ۾ اوهان ڪيترا ئي اهڙا ڏٺا هوندا جن اڳيان اوهان جا دليل ڪا حيثيت ئي ڪونه رکندا.
ته پوء ذهني صلاحيتن جي به ڪا حد بندي ضرور هوندي،
اچو ان جي ماپ طور وزن جي حساب سان ٿا ڪريون ته هڪ ماڻهو وٽ هڪ سو گرام جيتري سوچ آهي ته ڇا سڀ هڪ سو گرام جيتري سوچ رکندڙ هوندا؟
نه....
ڪو ٻه سو گرام، ڪو پنج سو گرام، ڪو ڪلو گرام ته ڪي وري گلو گرامن کان به وڌيڪ.........
ته پوء سڀني جي زندگيء جو انداز ساڳيو هوندو؟
سوچن جو انداز ساڳيو هوندو؟
انساني ذهن ئي ته ڊرائيور آهي ان کي هلائڻ جو،
اتان ئي ته سڀ حڪم هلايا وڃن ٿا.
هڪ سو گرام وارو ڳالهه جي تهه تائين هڪ سو گرام جي حساب سان ويندو.....
ڪو ٻه سو،
ڪو پنج سو،
ڪو وري گلو گرامن ۾............
ته ڇا زندگيء جو مزو به سڀ هڪ جيترو وٺندا؟
ڇا زندگيء جو مزو گهٽ سوچ ۽ وڏي سوچ وارن جو ساڳيو هوندو....
ڇا سونهن کي ڏسڻ جو انداز سڀني جو هڪ جهڙو هوندو آهي؟
ڇا سونهن کي محسوس ڪرڻ جو انداز سڀني جو هڪ جهڙو هوندو آهي؟
ڇا ڪنهن جون نظرون اندر کي ٽنگ ناهن ڪڍنديون؟
ڇا ڪنهن جون نظرون نظرن مان پار ٿي دل تائين ڪونه پهچنديون آهن؟
جيڪڏهن نه ته؛
ڇا سونهن مان سڀئي هڪ جيترو مزو ماڻيندا آهن؟
موسيقي سڀ ئي ٻڌندا آهن، ڇا سڀني جي ٻڌڻ جو انداز ساڳيو ئي هوندو آهي؟
هڪ نغمو/غزل/وائي ويهه ماڻهو ٻڌن ٿا،
انهن مان گهڻا تڻا صرف سر/لئه ۾ ئي مگن رهندا؟
گهڻن تڻن جي ته مٿي کان گذري ويندو سڀ ڪجهه.
ڪجهه ميوزڪ کي سمجهندا؟
ڪي وري ڳائڻ واري جي آواز جا لاها چاڙها ٻڌندا، سمجهندا.
ڪي ٿورا وري گائيڪيء جي انداز ۾ محو ٿي ويندا.
تمام ٿورا شاعريء کي سمجهندا/ٻڌندا.
اهو سڀ ائين ڇو؟
ڇا اهو سڀ هر انسان جي ذهني ليول جي ڪري ڪونهي؟