اڄ ڪلهه واري تنقيد جي معنيٰ آهي ٻئي جو پٽڪو لاهڻ…… استاد لغاري
سوال: نانءُ ولديت سميت؟
استاد لغاري: لقمان ولد محمد عالم ذات لغاري.
سوال: جنم جي تاريخ ۽ هنڌ؟
استاد لغاري: 21 نومبر 1956ع ڳوٺ مولوي خير محمد لغاري (باکوڙو) تعلقو سانگهڙ.
سوال: تعليم/نوڪري/پيشو؟
استاد لغاري: ايم ايڊ، رٽائرڊ، (ايڇ ايس ٽي) (BPS-18)
سوال: لکڻ جي شروعات سال ۽ مهينو؟
استاد لغاري: ننڍپڻ کان ڪئي. باقائدي 1980ع واري ڏهاڪي کان.
سوال: ادبي استاد؟
استاد لغاري: مطالعو.
سوال: ڪنهن کان متاثر ٿي لکڻ شروع ڪيو؟
استاد لغاري: شيخ اياز امر جليل ۽ نورالهديٰ شاهه کان متاثر ٿي لکڻ شروع ڪيو.
سوال: ڪهڙيون شيون/ڳالهيون اوهان کي لکڻ لاءِ اتساهينديون آهن؟
استاد لغاري: ناانصافيون، پيڙائون، الزام تراشيون ۽ ناحق، نفرتون.
سوال: پهرين تخليق ڪڏهن ۽ ڪٿي ڇپي؟
استاد لغاري: 1980ع واري ڏهاڪي ۾ اخبار ” الفقراءُ“ سانگهڙ ۾.
ان کان پوءِ سواءِ ڪاوش اخبار جي ٻين سمورين سنڌي اخبارن ۽ رسالن ۾ڇپيو آهيان.
سوال: ڪهڙين صنفن ۾ لکيو اٿو ۽ اوهان جي پسنديده صنف ڪهڙي آهي؟
استاد لغاري: شاعريءَ جي سمورين صنفن ۾ لکيو آهي. نثر ۾ مضمون، مقالا، تاثر، لطيف شناسي، ترجما، تحقيق، تاريخ، سفر ناما، ڪهاڻيون، شخصيتون، ماڳ مڪان، تشريح ۽ ترتيب وغيره سفرناما.
سوال: ڪهاڻين جو تعداد، ڪيتريون ڇپيل؟
استاد لغاري: اندازن 20 ڪهاڻيون لکيون، اُهي سڀ جون سڀ شايع ٿيون آهن.
سوال: ڇپيل ڪتاب ۽ انهن جا سال؟
استاد لغاري: 1- پڪار پبليڪيشن 1982ع، 2- شاهه دا رسالا 2010ع، 3- گنج جو رسالو (رنگين قلمي نسخو) لکي مڪمل ڪرڻ جو سال 2011ع، 4- شاهه جو رسالو، 2013ع، 5- شاهه جو رسالو 2011ع، 6- شاهه جو رسالو 2017ع، 7- شاهه جو رسالو 2016ع، 8- شاهه جو رسالو 2018ع، 9- شاهه جو رسالو، ڍاٽڪي 2018ع، 10-شاهه جو رسالو 2019ع، 11-شاهه جو رسالو (الف ب وار) ڇپائي ۾، 12-موکِي متارا 2013ع، 13- ڪُلياتِ ٻاجهي 2017ع، 14-شاهه لطيف جا ڇٽيهه سُر 2018ع، 15- جي ڪنڌيءَ ڪاڪَ ڪَڪوريا 2019ع، 16- لطيفي اسرار 2016ع، 17- شاهه جو رسالو 2018ع.
سوال: پهرين تخليق ڇپجڻ تي رشتيدارن جو رد عمل ڇا هيو؟
استاد لغاري: خوشيءَ جو اظهار ڪيائون.
سوال: ادب ۾ اڳتي وڌڻ لاءِ اوهان جي حوصلا افزائي ڪنهن ڪئي؟
استاد لغاري: سنڌي ادبي سنگت جي پليٽ فارم تان حوصلو مليو.
سوال: شاعري اوهان جي نظر ۾؟
استاد لغاري: جذبن جي اظهار جو بهترين وسيلو.
سوال: محبت اوهان جي نظر ۾؟
استاد لغاري: محبت جي جذبي کان سواءِ، انسان اڻ مڪمل آهي.
سوال: پسنديده شاعر/شاعرائون اديب/اديبائون؟
استاد لغاري: شاهه عبداللطيف ڀٽائي، شيخ اياز ۽ ٻيا مختلف قومي شاعر.
سوال: پسنديده شخصيت؟
استاد لغاري: تمام گهڻيون شخصيتون آهن. ڪنهن به هڪڙي جي چونڊ مشڪل آهي.
سوال: پسنديده ڪتاب/رنگ/موسم/پهر؟
استاد لغاري: شاهه جو رسالو ۽ جي ڪاڪ ڪڪوريا ڪاپڙي.
سوال: زندگيءَ جي پهرين مهرباني/خوشي؟
استاد لغاري: ياد ناهي.
سوال: زندگيءَ جو پهريون ڏک/سڏڪو/صدمو؟
استاد لغاري: پهريون ڏک ياد ناهي. البت ڏُکن، دَردن ۽ سُورن جي سمنڊ ۾ سدائين ٻڏندو ترندو ۽ ترندو وري وري ٻڏندو رهيو آهيان.
سوال: اڄ جي عورت ڇا ٿي چاهي؟
استاد لغاري: قدم قدم تي ڪاميابيون چاهي ٿي.
سوال: عورت اوهان جي نظر ۾؟
استاد لغاري: بهترين جذبن ۽ احساسن سان ڀرپور ڪردار آهي.
سوال: اڄ ڪلهه جيڪو ادب سرجي پيو اُن بابت اوهان جي راءِ؟
استاد لغاري: جيڪو ادب کک ٺوڙها پوڙها پروفيسر ۽ اديب لکن پيا، آئون ڪنهن حد تائين اُن مان مطمئن ناهيان.
سوال: سنڌي سماج ۾ ليکڪ/ليکڪائن کي ايتري پذيرائي نه ٿي ملي، جيتري ٻين ٻولين ۾ لکندڙن کي ملي ٿي، ان جو ڇا سبب آهي؟
استاد لغاري: ان جو مکيه سبب پبلشرز ادارا آهن. اُنهن پنهنجي ترجيحات مقرر ڪري ورتي آهي. اُهي پنهنجي پسند ۽ ناپسند جي آڌار تي ليکڪن کي ڏسن ٿا. پوءِ اُهي سرڪاري ادارا هجن توڙي خانگي. اُهي پبلشرز ادارا ڪِن نااهل اديبن کي آسمان تي کڻي ٿا وڃن ته وري ڪِن اهل، عظيم ۽ انسان دوست اديبن کي نظرنداز ٿا ڪن. اهو ئي سبب آهي جو اهڙن عاليشان اديبن کي پذيرائي نه ٿي ملي.
سوال: تنقيد ڇا آهي؟ اسان وٽ تنقيد برداشت ڇو نه ٿي ڪئي وڃي؟
استاد لغاري: اڄ ڪلهه واري تنقيد جي معني آهي، ”ٻئي جو پٽڪو لاهڻ“. اِن ڪري اُها تنقيد قطعي طور ناقابل قبول آهي. اُصولن تنقيد جي معنيٰ هوندي آهي ته ”خوبين جي تعريف ڪرڻ، خامين جي نشاندهي ڪرڻ ۽ اُن بابت بهترين تجويزون ڏيڻ“ حالانڪ هن وقت ائين ناهي ٿي رهيو. اِن ڪري تنقيد پنهنجي اهميت وڃائي چُڪي آهي.
سوال: ادبي/سياسي/ سماجي تنظيمن سان وابستگي؟
استاد لغاري: سنڌي ادبي سنگت سان گڏ رهيو آهيان.
سوال: زندگي اوهان جي نظر ۾؟
استاد لغاري: خدا تعاليٰ جي طرفان عطا ڪيل عظيم تحفو.
سوال:موت اوهان جي نظر ۾؟
استاد لغاري: هڪ اٽل حقيقت.
سوال: نفرت ڇا آهي؟
استاد لغاري: نفرت هڪ ڪيفيت جو نالو آهي. جيڪا ڪُوڙي، مُنافق ۽ حاسد ماڻهوءَ کان ازخود ٿي ويندي آهي. ها البت ڪا بهتر شئي به ناهي، جيڪا ڪنهن کان به نه ڪرڻ گهرجي.
سوال: دل اوهان جي نظر ۾؟
استاد لغاري: دل درياءَ، مُحبت ٻيڙي، ساڏِي لهران نال لڙائي.
سوال: ايندڙ ڪتاب/سهيڙيل ڪتاب ۽ انهن جا نالا؟
استاد لغاري: پنج نوان ڪتاب تيار آهن. جن جا حتمي نالا ناهن رکيا ويا.
سوال: توهان طبيعتن ڪيئن آهيو؟
استاد لغاري: جذباتي آهيان.
سوال: ڪهڙين ڳالهين تي ڪاوڙ ايندي اٿو؟
استاد لغاري: اجائي الزامن، ناحق نفرتن ۽ هروڀرو واري حسد کان ڪاوڙ ايندي آهي.
سوال: مليل مڃتا/ايوارڊ/شيلڊون/سرٽيفڪيٽ؟
استاد لغاري: ”لطيف ايوارڊ“، ”اڪيڊمي ادبيات پاڪستان ايوارڊ“، ”انجمن ترقي پسند مصنفين ايوارڊ“، ”سنڌ راڻي ايوارڊ“ ۽ ”آئيڊيل پبلڪ اسڪول“، ايوارڊ شامل آهن.
سوال: لکڻ وقت اوهان جي ڪيفيت ڇا هوندي آهي؟
استاد لغاري: تخليقي موقعي تي، جُنون جي ڪيفيت طاري ٿي ويندي آهي . ان وقت پنهنجي آس پاس ڪوئي به انسان نظر ناهي ايندو. تحقيقي موقعي تي، سوين ڪتابن ۾ پُوريو ويٺو هوندو آهيان. اگر ان وقت ٻاهريون دروازو کڙڪندو آهي ته ڪتابن جي صفحن تي نشان ڏيئي هڪ هڪ ڪتاب هٽائي، پاڻ کي آهستي آهستي الڳ ڪري، ٻاهر وڃي ڏسندو آهيان، ته ڪو ٻار ڪاٺين جي ڀَري مٿي تي کنيل چوندو آهي ” چاچا! ڪاٺيون وٺندئو؟“ جواب ۾ اُن وقت جيڪا ڪيفيت ٿي ويندي آهي، اُها بيان ڪرڻ کان ٻاهر آهي.
سوال: درد ڇا آهي؟
استاد لغاري: درد هڪ اهڙي ڪيفيت جو نالو آهي، جنهن جي دوا دلبر کان سواءِ ٻئي ڪنهن وٽ به ناهي هوندي.
سوال: اوهين جيڪو لکو ٿا يا جيڪو ڪجهه لکيو اٿو انهيءَ مان مطمئن آهيو؟
استاد لغاري: اڃا مطمئن ناهيان، سوچيان ٿو، ته اڃا وڌيڪ بهتر لکان.
سوال: اوهان جي شاعري ڪهڙن فنڪارن/فنڪارائن ڳائي آهي؟
استاد لغاري: استاد امداد مڱڻهار بادلاڻي ڳائي (اڙي ڪلال! اڄ ڪو، اهڙو پيار پاڻي، هڪ منٽ ۾ وڃي ٿي، هِن هوش جي پُڄاڻي.)
سوال: ملازمت ڪندڙ عورتن جو الميو ڇا آهي؟ انهن جا مسئلا ڪهڙا آهن؟
استاد لغاري: اُهو الميو اُهي ئي بهتر نموني بيان ڪري سگهن ٿيون.
سوال: مرداڻي معاشري ۾ ليکڪائن کي ڪهڙيون مشڪلاتون پيش اچن ٿيون ۽ انهن جو حل ڇا آهي؟
استاد لغاري: مرداڻي معاشري ۾، ليکڪائن کي همٿائڻ گهرجي.
سوال: لکڻ اوهان جو شوق آهي يا مجبوري؟
استاد لغاري: لکڻ منهنجي مجبوري آهي. پاڻيءَ ۾ رهڻ مڇيءَ جي مجبوري آهي. جڏهن پاڻي سُڪي ويندو آهي، تڏهن مڇي مري ويندي آهي. آئون اُن وقت مري ويندس، جڏهن لکڻ ڇڏي ڏيندس.
سوال: شهرت اوهان کي ڪيئن لڳندي آهي؟
استاد لغاري: ڪُوڙي شهرت تي ڪاوڙ ايندي آهي. حقيقي معنيٰ ۾ اديب جي پذيرائي ٿيڻ گهرجي. اُن جي اوجاڳن جو قدر ڪرڻ گهرجي.
سوال: اوهان کي ڪنهن کان ڪا شڪايت؟
استاد لغاري: هر هڪ انسان کي ڪنهن نه ڪنهن کان شڪايت ضرور هوندي آهي. اسان کي به ڪنهن نه ڪنهن کان شڪايت هوندي. ان جي اظهار لاءِ، هي فورم مناسب ناهي. آئون فقط ايترو چوندس ته:
پی جا ایام کی تلخی کو بھی ہنس کر ناصر،
غم کو سہنے میں بھی قدرت نے مزا رکھا ہے۔
٭٭