سنڌي ٻولي گهرن مان گم ٿيندي پئي وڃي ….. ڊاڪٽر هوند راج بلواڻي
سوال: نانءُ ولديت سميت؟
ڊاڪٽر هوند راج: ڊاڪٽر هوند راج، ڪشنچند بلواڻي.
سوال: جنم جو تاريخ ۽ جنم جو هنڌ؟
ڊاڪٽر هوند راج: نائين جنوري 1946ع لاڙڪاڻو سنڌ
سوال: ادبي نانءُ؟
ڊاڪٽر هوند راج: هوندراج بلواڻي.
سوال: تعليم/نوڪري/پيشو؟
ڊاڪٽر هوند راج: ايم اي، پي ايڇ ڊي، بي ايڊ، ڊپلوما ان جرنلزم، ايڊووڪيشنل ٽي وي اِسڪرپٽ رائيٽنگ سرٽيفڪيٽ. نوڪري پهرين پرائمري ٽيچر، پوءِ هاير سيڪنڊري ٽيچر (درجي 11 ۽ 12جي ڪلاسن لاءِ) پوءِ گجرات انسٽيٽيوٽ بورڊ آف اسڪول ٽيڪسٽ بوڪس ۾ ائڪيڊمڪ سيڪريٽري (جنهن بورڊ جي طرفان درجي 1 کان 12 تائين درسي ڪتاب تيار ڪرايا ويا آهن). چيئرمين گجرات سنڌي ساهتيه اڪادمي.
سوال: لکڻ جي شروعات سال ۽ مهينو؟
ڊاڪٽر هوند راج: درجي اٺين ۾ پڙهندو هوس تڏهن هڪ گيت لکيو هوم جيڪو ڦلواڙي رسالي ۾ ڇپيو هو. سال گهڻو ڪري 1961ع، ادبي اُستاد ڪو به نه. اتساهه ڏياريندڙ استاد مسٽر هيمنداس هنچنديا ۽ مسٽر رام ڀاڳچنداڻي گيان.
سوال: ڪنهن کان متاثر ٿي لکڻ شروع ڪيو؟
ڊاڪٽر هوند راج: بس ائين ئي ڪتاب پڙهندي پڙهندي شوق جاڳيو.
سوال:ڪهڙيون شيون/ڳالهيون لکڻ لاءِ اتساهينديون آهن.؟
ڊاڪٽر هوند راج: سماج ۾ نوان نوان مسئلا، نيون روايتون، ماڻهن جي خوبصورتي ۽ لهندڙ چڙهندڙ چهرا مون کي لکڻ لاءِ قلم کڻڻ لاءِ اُتساهه ڏيندا رهندا آهن.
سوال:پهرين تخليق ڪڏهن ۽ ڪٿي ڇپي؟
ڊاڪٽر هوند راج: درجي اٺين ۾ پڙهندو هوس تڏهن هڪ گيت لکيو هوم جيڪو ڦلواڙي رسالي ۾ ڇپيو هو.
سوال: ڪهڙين اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپيا آهيو؟
ڊاڪٽر هوند راج: سنڌيءَ ۾ نڪرندڙ مشڪل سان اهڙي ڪا اخبار ۽ مخزن هوندي، جنهن ۾ مان نه ڇپيو هجان.
سوال: ڪهڙين صنفن ۾ لکيو اٿو ۽ پسنديده صنف ڪهڙي آهي؟
ڊاڪٽر هوند راج: ڪهاڻي، ڪوتا، مضمون، تنقيد، ناٽڪ، فلم اسڪرپٽ، مني ڪهاڻي ۽ ٻاراڻو ادب گڏوگڏ ترجما به ڪيا آهن. پسنديده صنف مني ڪهاڻي ۽ ٻاراڻو ادب- ڪهاڻيون.
سوال: ڪهاڻين جو تعداد، ڪيتريون ڇپيل آهن؟
ڊاڪٽر هوند راج: اٽڪل ڏيڍ سئو کان ٻه سئو تائين ڪهاڻيون لکيل. سڀ جون سڀ مخزن ۽ ڪتابن ۾ ڇپيل.
سوال: ڇپيل ڪتاب ۽ انهن جا سال؟
ڊاڪٽر هوند راج: تمام ڏکيو ڪم: ڏيڍ سئو کن ڪتاب سنڌيءَ ۾ اصلوڪا ۽ ترجما ڇپيل هوندا. هندي ۽ گجراتي ٻولين ۾ ڇپيل ڪتابن سميت ٽوٽل سوا ٻه سئو کن ڪتاب ڇپيل. ڪي نالا. ڪهاڻي مجموعا: ديش پڪاري ٿو (1966ع)، هڪ مُرڪ ٻه لڙڪ (1967ع)، ڇتو ماڻهو (1980ع)، ۽ هوءَ روئي ويٺي (1966ع)، قيد ٿيل روشنيءَ جا ٽڪرا (1980ع)، گرم ماس جا سوداگر (1952ع)، درٻاري (1987ع) ساڳيو شهر (1999ع)، ارادن جي آڏو (2009ع)، پرزو (2018ع). مني ڪهاڻي مجموعا: اِرد گرد (2013ع)، اکر ڀُوري (2003ع). تنقيد: ادبي جائزو (1987ع)، تڪ تور (2017ع). مضمون: دريءَ مان (1987ع)، ٻج، سلا ۽ ٻوٽا (2019ع). ناٽڪ: جهنگل (1999ع)، پيريءَ ۾ (2012ع). ريڊيو رويڪ: زمانو بدليو آ (2015ع). ٻاراڻو ادب: جادونگري (1967ع)، پپوءَ جو پيارو موتي (1970ع)، پاليش وارو (1971ع)، چوٿون باندر (1983ع) نئين ناني (1999ع)، ٽنگ جيڏو ڇوڪر (1996ع)، ڇُو منتر (1995ع)، ايسرداس جو اسڪوٽر (2010ع)، آکاڻين جو دڪاندار (2012ع)، پنڪيءَ جو خزانو (2017ع)، پئسن جو وڻ (2020ع)، ”اِهي سڀ ٻال ڪهاڻين جا مجموعا“: هڪڙو هو راجنهار ”ٻارن لاءِ ناول 1968 ۽ 1977ع“، ڪوئي لڌي هڻڊ ڳڙي ”پهاڪن تي آکاڻيون 1985ع“، گوپو ۽ ٽوپوءَ جي جوڙي ”ٻن هوشيار ٻارن جون آکاڻيون 2008ع“، سياڻا سمجهو ٻارڙا ”سائنسي سوجُهه بُوجهه وارن ٻارن جون آکاڻيون 1994ع“، کٽمٺڙا (1977ع)، بنسري (1967ع)، هيرا موتي (1967ع)، گول مٽول (2002ع ۽ 2003ع) ”اِهي چار ئي ڪتاب ٻارن لاءِ شاعري“. (لسٽ تمام وڏي آهي)
سوال: پهرين تخليق ڇپجڻ تي رشتيارن جو رد عمل ڇا هيو؟
ڊاڪٽر هوند راج: رشتيدارن ته اڄ تائين منهنجي ليکڪ هئڻ تي ڪو رد عمل نه ڏنو آهي. ها، باقي اسڪول ۾ گڏ پڙهندڙ ڪيترن دوستن، هم ڪلاسن کي منهنجي ليکڪ هئڻ تي فخر ٿيو ۽ هنن مان ڪن مون کي وڌيڪ اُتساهه ڏرياريو.
سوال: ادب ۾ اڳتي وڌڻ لاءِ اوهان جي حوصلا افزائي ڪنهن ڪئي؟
ڊاڪٽر هوند راج: سڀني ساٿين ۽ گهڻ گهرن جو ساٿ ملندو رهيو.
سوال: شاعري اوهان جي نظر ۾؟
ڊاڪٽر هوند راج: آتما جي خوراڪ.
سوال: محبت اوهان جي نظر ۾؟
ڊاڪٽر هوند راج: محبت نه جن جي من، تن جي مٽي اڻاسي.
سوال:پسنديده شاعر/شاعرائون-اديب اديبائون؟
ڊاڪٽر هوند راج: نارايڻ شيام، گوورڌن ڀارتي، اندر پوڄواڻي، هري دلگير وغيره (شاعر) ڪلا پرڪاش، سندري اُتمچنداڻي، ايشور چندر، موهن ڪلپنا، گوبند مالهي وغيره (اديب) سنڌ جا: شيخ اياز، ادل سومرو، اياز گل، ماهتاب محبوب وغيره. پرديس جا: چيخوف، هيمنگوي، سامر سيٽ مام وغيره.
سوال: پسنديده شخصيت؟
ڊاڪٽر هوند راج: جن به شخصن جي من ۾ ڪو وير، ورڌ، حسد، جلن نه هجي، اُهي سڀ باشندا مون کي وڻندا آهن.
سوال: پسنديده ڪتاب/گل/رنگ/موسم/ پهر؟
ڊاڪٽر هوند راج: ڪتاب ( سُور جون سئو صورتون ناول) گوورڌن ڀارتي، (ميرا ياگنڪ جي ڊائري گجراتي ناول) ليکڪا: بندو ڀٽ. گل: سورج مکي. رنگ: بلئڪ اينڊ وائيٽ. موسم: رم جهم ڪي تراني ليڪي آئي برسات. پهر صبح جو پهريون پهر.
سوال: زندگيءَ جي پهرين مهرباني/خوشي؟
ڊاڪٽر هوند راج: گجراتي ٻوليءَ ۾ ڇپيل منهنجي هڪ ڪتاب (چين چين) جون 40 هزار ڪاپيون، گجرات صوبي جي پرائمري اسڪولن جي لئبريرين کي موڪلڻ لاءِ خريد ڪيون ويون. سنڌيءَ ۾ اهڙا امڪان تمام گهٽ آهن. ڪنهن به سنڌي ليکڪ کي ايڏو مانُ نه مليو آهي.
سوال: زندگيءَ جو پهريون ڏک/سڏڪو/صدمو؟
ڊاڪٽر هوند راج: زندگيءَ ڏاڍا ڏک ڏنا آهن ادا. دوست جو روسامو به ڏاڍو ڏکائيندو آهي ننڍي ڀيڻ جو ڪئنسر جي بيماريءَ ۾ هليو وڃڻ ۽ جوان ناٺيءَ جو اچانڪ وڇوڙو وڏا صدما آهن مون لاءِ.
سوال: اڄ جي عورت ڇا ٿي چاهي؟
ڊاڪٽر هوند راج: ڪجهه ڪري ڏيکارڻ جا وجهه ملن، کيس مان ۽ عزت سان ڏٺو وڃي، گهر ۾ ۽ ٻاهر کين آدر ملي ۽ مردن جيان کيس برابريءَ جا حق ملن.
سوال: عورت اوهان جي نظر ۾؟
ڊاڪٽر هوند راج: هڪ وڏي شڪتي، جا جيڪي ڪجهه چاهي ڪري سگهي ٿي.
سوال: اڄ ڪلهه جيڪو ادب سرجي پيو ان بابت راءِ؟
ڊاڪٽر هوند راج: سٺو ته لکجي پيو ٿو. وقت انوسار موضوعن ۽ پيشڪشن ۾ نواڻ به ايندي ٿي وڃي تنهن هوندي به سٺي ۽ معياري ساهتيه ۾ ڪمي پيئي ايندي وڃي. گهڻو ڪجهه سطحي به پيو لکجي ۽ ڇپجي. ٻوليءَ جون چُڪون به اڪيچاريون ڪيون وڃن. لکڻ لاءِ جيڪا گدڀيرنا گهربل آهي) سا اڄ ڪلهه جي اديبن ۾ گهٽ ٿي ڏسڻ ۾ اچي.
سوال: سنڌي سماج ۾ ليکڪ/ ليکڪائن کي ايتري پذيرائي نه ٿي ملي جيتري ٻين ٻولين ۾ لکندڙن کي ملي ٿي. ان جو ڇا سبب آهي؟
ڊاڪٽر هوند راج: سنڌي ٻولي گهر مان گم ٿيندي ٿي وڃي، سنڌين جو پنهنجي مادري ٻوليءَ سان لڳاءُ به گهٽجندو ٿو وڃي. ساهتيه خريد ڪري پڙهڻ جي عادت به تمام گهٽ آهي، سڀن لکڻين جي ڪوتاهي آهي، جيڪي ڪجهه سٺو لکيو وڃي ٿو، اهو ٻين ٻولين ۾ ترجمو ٿي نه ٿو پهچي، ان ڪري اسان جن اديبن کي ايتري پذيرائي ۽ شهرت نه ٿي ملي.
سوال: تنقيد ڇا آهي؟ اسان وٽ تنقيد برداشت ڇو نه ٿي ڪئي وڃي؟
ڊاڪٽر هوند راج: تنقيد هڪ عينڪ آهي، جيڪا ڪنهن به رچنا کي ڏسڻ جو هڪ سٺو ساڌن/ماپو هئڻ گهرجي پر ان ذريعي ليکڪ جون جيڪي خاصيون ڪڍي ٻاهر ڪجن ٿيون، جيڪي سچيون هوندي به سچ سهڻ جي قابليت نه هئڻ سبب، ليکڪ اها برداشت نه ٿو ڪري ڇاڪاڻ ته سچ هميشه ڏکوئيندڙ ئي محسوس ٿيندو آهي. ان جو ٻيو پاسو وري اهو آهي ته تنقيد ڪرڻ وارو نقاد به بنا پاسخاطري ۽ پوري ايمانداريءَ سان پنهنجو فرض نڀائيندو نظر نه ايندو آهي.
سوال: ادبي/سياسي/سماجي تنطيمن سان وابستگي؟
ڊاڪٽر هوند راج: فقط ۽ فقط ادبي تنظيمن سان وابستگي رهي آهي. جهڙوڪ: گجرات سنڌي ساهتيه اڪادميءَ ۾ صدر طور، مرڪزي سرڪاري واري ساهتيه اڪادميءَ جي ايڊوائيزري بورڊ جو ميمبر، احمد آباد دور درشن جي صلاحڪار بورڊ جو ميمبر، سيڪنڊري، هائر سيڪنڊري اسڪول بورڊ جي سليبس ڪاميٽيءَ جو ميمبر، گجرات يونيورسٽيءَ جي اڀياس ڪرم بورڊ جو ميمبر، سنڌي رائيٽرس گلڊ جو صدر ۽ پوءِ جنرل سيڪريٽري، گجرات سنڌي پترڪار پريشد جو جنرل سيڪريٽري، گجرات پاٺيه پستڪ بورڊ آفيسرس ائسوسيئيشن جو سيڪريٽري ۽ اهڙا ٻيا ڪي عهدا. پر ڪنهن به سياسي پارٽيءَ سان ڪا به وابستگي بلڪل نه.
سوال: زندگي اوهان جي نظر ۾؟
ڊاڪٽر هوند راج: پنهنجي ئي هڪ گيت جون هي سٽون:
زندگي آ زندگي، هيءَ زندگي آ زندگي،
ڪجهه کَٽي آ، ڪجهه ڪَساري، ڪجهه مٺي آ زندگي.
سوال: موت اوهان جي نظر ۾؟
ڊاڪٽر هوند راج: هڪ حقيقت.
سوال: نفرت ڇا آهي؟
ڊاڪٽر هوند راج: هڪ آگ، هڪ شعلو آهي، جيڪو وسامڻ کان پوءِ رک جو روح وٺندو آهي.
سوال: دل اوهان جي نظر ۾؟
ڊاڪٽر هوند راج: دل هڪ ترڪڻي چيز.
سوال: ايندڙ ڪتاب/سهيڙيل ڪتاب ۽ انهن جا نالا؟
ڊاڪٽر هوند راج: گهڻيون کوجنائون آهن جهڙوڪ: سنڌ جا پراڻا ٻاراڻا گيت، هند ۽ سنڌ ۾ ڇپيل ٻاراڻي، ادب جي ڪتابن جي انگريزيءَ ۾ ببليوگرافي، ڪي ٻال ناٽڪ، ڪوتا سنگرهه آٽوگراف وغيره.
سوال: توهان طبيعتن ڪيئن آهيو؟
ڊاڪٽر هوند راج: ان جو جواب ٻين کان پڇو. ٻئي طرف ڪوڙ کان پري ڀڄندڙ، ڪنهن سان به انياءُ ٿيندو ڏسي سهي نه سگهندڙ، پنهنجي ڪم ۾ ايمانداريءَ سان رُچي رکندڙ- سڀاءَ جو ماٺيڻو.
سوال: ڪهڙين ڳالهين تي ڪاوڙ ايندي اَٿَو؟
ڊاڪٽر هوند راج: ڪوڙ، بي ايماني، نا انصافيءَ تي پر ڪري ڪجهه به نه سگهندو آهيان.
سوال: مليل مڃتا/ايوارڊ/شيلڊون/ سرٽيفڪيٽ؟
ڊاڪٽر هوند راج: ادا لسٽ وڌي وئي آهي، فقط ايوارڊن جي ڳالهه ڪجي ته 3 ڪتاب اين سي اي آرمٽي (ڀارت سرڪار) جا، چئن ڪتابن تي ڊائڪٽوري آف اڊلٽ ايڊيوڪيشن (پاران سرڪار) جا انعام، ٻن ڪتابن تي نئشنل ڪائونسل فار پروموشن آف سنڌي لئنگويج جا انعام، ٻن ڪتابن تي مرڪزي ساهتيه اڪادَميءَ جا انعام، گجرات جي سنڌي، هندي اڪادَمين جا ڊزن کن انعام وغيره. شيلڊون سرٽيفڪيٽ ڪٻٽن ۾ بند آهن.
سوال: لکڻ وقت ڪيفيت؟
ڊاڪٽر هوند راج: شانتي هجي اهڙو ماحول جيڪر ملي سگهي.
سوال: درد ڇا آهي؟
ڊاڪٽر هوند راج: درد وارن کان پڇو، هر ڪنهن جو جواب جدا جدا هوندو.
سوال: جيڪو لکو ٿا انهيءَ مان مطمئن آهيو؟
ڊاڪٽر هوند راج: گهڻي حد تائين مطمئن آهيان.
سوال: شاعري ڪهڙن فنڪارن/فنڪارائن ڳائي آهي؟
ڊاڪٽر هوند راج: پون ڪمار ماٽا، پوجا وزيراڻي، ارچنا گوسوامي، جگديش منگتاڻي، راجيدي وليڇا، ريچا ڌنواڻي، هيمراج پنجابي ميوزيڪل پارٽي وغيره.
سوال: ملازمت ڪندڙ عورتن جا مسئلا؟
ڊاڪٽر هوند راج: هنن جي هر لحاظ کان ”سيفٽي“ نظام ضروري آهي.
سوال: عورت ليکڪائن کي ڪهڙيون مشڪلاتون پيش اچن ٿيون؟
ڊاڪٽر هوند راج: منهنجي خيال ۾ هنن آڏو خاص ڪي مشڪلاتون ڪين آهن. کين همٿايو وڃي ٿو، وجهه ڏنا وڃن ٿا.
سوال: لکڻ اوهان جو شوق آهي يا مجبوري؟
ڊاڪٽر هوند راج: فقط شوق. مجبوري ڪا به ڪانهي.
سوال: اوهان کي ڪنهن کان ڪا شڪايت؟
ڊاڪٽر هوند راج: ها، شڪايتون گهڻيون آهن، ادب ۾ پوليوشن وڌندو پيو وڃي. ادبي آتنڪ دهشتگردي به ڪنهن حد تائين آهي. اديب واڙا ٺاهي ويٺا آهن. ادبي تنظيمن تي غير ادبي ماڻهن جي ڀرمار آهي.
**