پرائو ڏک به پنهنجو لڳندو اٿم …. جعفر شاهاڻي
سوال: توهان جو تعارف؟
جعفر: جعفر علي ولد يار محمد شاهاڻي.
سوال: جنم جو هنڌ؟
جعفر: ڳوٺ ساڏُورِي.
سوال: ادبي نانءُ؟
جعفر: جعفر شاهاڻي
سوال: ڄم جي تاريخ؟
جعفر: پنجين فيبروري 1986ع
سوال: تعلقو ۽ ضلعو؟
جعفر: عمر ڪوٽ
سوال: تعليم نوڪري ۽ پيشو؟
جعفر: انٽر، گورنمنٽ ملازم ۽ ادبي لک پڙهه.
سوال: لکڻ جي شروعات؟
جعفر: 2000ع کان ريڊيو پاڪستان حيدرآباد جي پروگرام سڳنڌ ۾ لکڻ جو آغاز ڪيم، جنهن بعد 2003ع ۾ رسالن ڏي لکڻ جي شروعات ڪيم.
سوال: ادبي استاد؟
جعفر: سائين آسي زميني.
سوال: ڪنهن کان متاثر ٿي لکڻ شروع ڪيو؟
جعفر: جنم ڀُومي ڳوٺ ساڏوري جي ادبي دوستن عاشق حسين زندپور، پريتم چيتن ڪمار ڀيل ۽ محسن شاهاڻي کان متاثر لکڻ شروع ڪيو.
سوال: ڪهڙيون ڳالهيون اوهان کي لکڻ لاءِ اتساهينديون آهن؟
جعفر: دوستن جو پيار ۽ محبتون لکن لاءِ اتساهينديون آهن.
سوال: پهرين تخليق ڪڏهن ۽ ڪٿي ڇپي؟
جعفر: پهرين تحرير عبرت مئگزين ۾ 2003ع ۾ شايع ٿي.
سوال: ڪهڙين اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپيا آهيو؟
جعفر: ماهوار هزار داستان ڊائجسٽ، سنسار، عبرت مئگزين، سنڌو ڊائجسٽ، لوڪ، سڦلتا، پنکڙيون ۽ ٻين رسالن ۾ شايع ٿيو آهيان.
سوال: ڪهڙين صنفن ۾ لکيو اَٿَو ۽ توهان جي پسنديده صنف ڪهڙي آهي؟
جعفر: شروعات ۾ شاعري ڏي گهڻي توجهه رهي، جنهن ۾ غزل، نظم، بيت، هائيڪا ۽ ٽيڙو به لکيم پر، جيئن ادبي دنيا ۾ هوش سنڀاليم ته نثر ۾ ليکڪن کي گهٽتائي محسوس ڪندي باقائدي ڪهاڻيون لکڻ شروع ڪيم ۽ منهنجي پسنديده صنف به ڪهاڻي آهي.
سوال: ڪهاڻين جو ڪل تعداد ۽ انهن مان ڪيتريون ڇپيل آهن؟
جعفر: تقريبن پنجاهه جي الڳ ڀڳ ڪهاڻيون لکيون اٿم، جن مان پنجٽيهه کن ڇپجي چُڪيون آهن.
سوال: ڇپيل ڪتاب ۽ انهن جا نالا؟
جعفر: ڪهاڻين جو هڪ مجموعو ”اذيتن جي اُسَ“ جيڪو فيبروري 2016ع ۾ ۽ بيو ڪائنات جو موت (ڪهاڻيون) 2019ع ۾ پڌرو ٿيو.
سوال: پهرين تخليق ڇپجڻ تي رشتيدارن جو رد عمل ڇا هُيو؟
جعفر: نه اتساهه، نه محبت پر معاشري طنز ضرور ڪئي توڙي جو جڏهن بابا سائين کي خبر پئي ته محسوس ڪيم گهٽ ۾ گهٽ ناراض ناهي.
سوال: ادب ۾ اڳتي وڌڻ لاءِ توهان جي حوصلا افزائي ڪنهن ڪئي؟
جعفر: محترم آسي زميني، ماهوار، هزار داستان جي ايڊيٽر محترم مجيب ناريجو، اڳوڻي اسسٽنٽ ايڊيٽر پياري الطاف ملڪاڻي ۽ ڀائرن جهڙو دوست عاشق حسين زندپور منهنجي حوصلا افزائي نه ڪن ها ته اڄ ڪهاڻيڪار نه هُجان ها.
سوال: شاعري اوهان جي نظر ۾؟
جعفر: ڪوزي ۾ دريا کي بند ڪرڻ کي شاعري چئبو آهي، جنهن جي گهرائي سمنڊ جيڏي آهي، شاعري دل جو آواز ۽ درد جي دوا پڻ آهي.
سوال: محبت اوهان جي نظر ۾؟
جعفر: جڏهن ڪنهن جون شعور واريون اکيون کلنديون آهن ته ماڻهو جي دل ۾ ٻن احساسن جو جنم ٿيندو آهي، انهيءَ مان هڪ کي محبت چئبو آهي ته ٻئي کي نفرت اڄ جي دور ۾ صرف ”حاصلات“ کي محبت چيو ويندو آهي ۽ حقيقي محبت جو مفهوم گهڻو تبديل ٿي چُڪو آهي. محبت جنهن جو ٻيو نانءُ قرباني آهي ۽ بقول بابا ڀٽائي جنهن جي گواهي هن ريت ڏني آهي ته:
ڳوليان ڳوليان مَ، لهان شال مَ مِلان هوت،
من اندر جي لوچ، ملڻ سان ماٺِي ٿئي. (بابا ڀٽائي)
سوال:پسنديده شاعر ۽ شاعرائون؟
جعفر: تمام گهڻيون شاعرائون ۽ شاعر سُٺو لکن پيا پر انهن جو تعداد گهڻائي ۾ هجڻ ڪري نالا نه لکندس.
سوال: پسنديده شخصيت؟
جعفر: حضرت عمر فاروق رضه ۽ بابا ڀٽائي.
سوال: پسنديده ڪتاب؟
جعفر: قرآن پاڪ (بامعنيٰ) ۽ شاهه جو رسالو.
سوال: پسنديده رنگ؟
جعفر: آسماني ۽ اڇو.
سوال:پسنديده موسم؟
جعفر: جهڙالي موسم.
سوال:پسنديده پهر؟
جعفر: صبح جو پهر.
سوال: زندگي جي پهرين خوشي؟
جعفر:بي شعور غلام معاشري ۾ ڪتاب پڌرو ٿيڻ جي تمام گهڻي خوشي ٿي.
سوال: زندگي جو پهريون ڏک؟
جعفر:بابا سائين جو وڇوڙو جنهن جو خال اڄ تائين ڪو به ڀري ناهي سگهيو ڇو ته بابا منهنجو هڪ گهاٽو دوست به هو ۽ ان جي پيار جي ڪمي بار بار محسوس ٿيندي اٿم.
سوال: عورت اوهان جي نظر ۾؟
جعفر: ڪنهن رومانوي ليکڪ چيو هو ته ”عورت اُهو سراب آهي، جتي نِگاهن جا قافلا پنهنجو رستو ڀلجو وڃن.“ عورت زمين تي خدا جي هڪ شاهڪار تخليق آهي، هو هر روپ ۾ عظيم تر آهي ۽ دنيا ۾ جيڪڏهن ڌيان جي اک سان ڏٺو وڃي ته سڄي زمين جو ڪينواس عورت جي خوشبوءَ سان معطر آهي.
سوال: اڄ ڪلهه جيڪو سنڌي ادب سرجي پيو، ان بابت اوهان جي راءِ؟
جعفر: اڄ ڪلهه جيڪو سنڌي ۾ ادب سرجي پيو، ان کي ڏسندي اسان هن صدي کي شعور جي صدي چئي سگهون ٿا، پر ضرورت مطالعي، مشاهدي، فڪر ۽ فن جي به آهي. تڪڙي شهرت ۽ جاندار تنقيد براءِ اصلاح جي کوٽ قابليت کي گهڻا هاڃا به پهچايا آهن، پر پوءِ به اسان وٽ اڀرندڙ سج جيئن ڪيترا ئي روشن نالا آهن، جيڪا ڳالهه اسان جي خوشي جو باعث آهي. اسان وٽ اڪثريت ۾ سينيئر جونيئرن کي پڙهن ئي نه ٿا پر غلطي سان جيڪڏهن پڙهن به ته راءِ بلڪل ناهن ڏيندا، اها ڳالهه يقينن هر نوجوان لاءِ اڻ وڻندڙ آهي ۽ جيڪڏهن اها روايت رهي ته سينيئر پنهنجي ساک وڃائي ويهندا ڇو ته سنڌي ادب تيزي سان جدت سان ڏانهن وڌي رهيو آهي ۽ اُن پنڌ جو هر سچو پانڌيئڙو ٿاٻا کائيندي منزل تي دير، سوير ضرور پهچندو پر تنهن باوجود به آئون جونيئرن کي صلاح ڏيندس ته انهن جو احترام ڪن ۽ پاڻ ۾ برداشت ڪري پنهنجي ڀرپاسي ۾ سينيئر اديبن سان لهه وچڙ ۾ رهي سکندا رهن.
سوال: سنڌي ادب ۾ ليکڪن کي ايتري پذيرائي نه پئي ملي، ان جو سبب ڇا آهي.؟
جعفر: اسان وٽ ليکڪن جو تعداد گهڻائي ۾ هوندي به ٻڌي نه آهي ۽ اسان جو اديب لاوارث آهي، جنهن ڪري اسان جو اديب احساس ڪمتريءَ ۾ رهي ٿو، گڏوگڏ اسان جو تعليمي معيار به گهڻو پوئتي آهي، جيسين تعليمي معيار ۽ شعور هڪ ئي ٻيڙي جا مسافر نه ٿيندا، تيسين اِن سوال جو بار بار ورجاءِ ٿيندو رهندو.
سوال: تنقيد ڇا آهي ۽ اسان وٽ تنقيد برداشت ڇو نه ٿي ڪئي وڃي؟
جعفر: تنقيد گهڻ رُخو نڪته چيني جو اهو گس آهي، جنهن جو تعلق صرفُ سُڌاري سان آهي پر افسوس سان چوڻو ٿو پوي تنقيد براءِ اصلاح بجاءِ اسان وٽ ذاتيات واي تنقيد تي زور آهي، جنهن ڪارڻ برداشت به گهٽجي وئي آهي، ڇو ته جيڪڏهن ڪو سکيا جي مرحلي ۾ هوندو آهي ته ان وقت سکڻي ساراهه، لائيڪس ۽ ڪمينٽس جي واه واه ويتر برداشت جو هاضمو خراب ڪري گروپ بندين ۾ واڌارو ڪيو آهي، جنهن ڪارڻ جيڪڏهن ڪو تنقيد براءِ اصلاح ڪرڻ به چاهي ته نه ٿو ڪري سگهي. تڪڙي شهرت، مطالعي، مشاهدي فڪر ۽ فن جي ڄاڻ بِنا جڏهن شهرت ملي ته پوءِ ڪنهن جي مٿي ۾ سُور به ڪهڙو آهي جو ايڏي محنت ڪري پنهنجو رت ساڙي. اڄ ڪلهه نوجوان معياري رسالن ڏي لکڻ بجاءِ نوجوان سوشل ميڊيا کي وڌيڪ ترجيح ڏئي ٿو، جتي سکيا گهٽ ۽ گروپ بندين جا ڍنگ نوجوان وڌيڪ سکي ٿو ته اُن ۾ ڪجهه سينيئر اهڙا به آهن، جيڪي پنهنجو اصلاحي فرض نڀائڻ بجاءِ نوجوانن جي قابليت برباد ڪري رهيا آهن. اهو عمل ڏاڍو هاڃيڪار آهي، ان فضول تنقيد ۽ بحث سڌاري بجاءِ گهڻو نقصان پهچايو آهي. جيڪا ڳالهه اڄ جي نوجوان اديب لاءِ ڏاڍي هاڃيڪار آهي.
سوال: ادبي، سياسي يا سماجي تنظيمن سان وابستگي؟
جعفر:اُن پاسي دلچسپي به ناهي ۽ ايتري ڪڏهن فرصت ئي نه ملي آهي جو اُن پاسي ٽائيم ڏيان.
سوال: زندگي اوهان جي نظر ۾؟
جعفر: يگاني شاعر ساغر صديقي چيو هو ته:
زندگی جبر مسلسل کی طرح کاٹی ہے،
جانے کس جرم کی پائی سزا یاد نہیں۔
زندگي پنهنجي پيدائش وقت اوڇنگار کان شروع ٿئي ٿي ۽ مرڻ وقت ٻئي جي ڳوڙهن سان پڄاڻي ڪري ٿي. هُن جي وچ وارو عرصو ماڻهو لاءِ عجيب امتحان گاهه آهي، تنهن ڪري هميشه ڪوشش ڪجي حوصلن جي هڙ جون ڳنڍيون مضبوط ڪري زندگي مسڪرائي گذارجي ڇو ته زندگي ڏکن جو بي ترتيب مجموعو آهي.
سوال: موت اوهان جي نظر ۾؟
جعفر: زندگي جي لڇ پڇ کي خاموش ڪندڙ موت جو ڪو به ٽائيم ٽاڻو ناهي پر ڪنهن جو جوڀن ۾ موت ٿيندو آهي ته اُن جي تلخي ڪنهن ٻئي ماڻهو کي آخري هڏڪي تائين ستائيندي آهي ۽ موت درحقيقت دنياوي جهنجهٽ کان نجات جو ابدي ذريعو آهي.
سوال: نفرت ڇا آهي؟
جعفر: اصل ۾ نفرت يا محبت هڪ ٻئي سان ڪيل سُلوڪ جا نالا آهن. ڄائي ڄم کان توهان ڪنهن سان محبت نه ٿا ڪري سگهو، اهي احساس ماڻهو جي رويي جا عملي نتيجا آهن، توهان جو ريوو سُٺو هوندو ته موٽ ۾ محبت ملندي پر جيڪڏهن توهان جو رويو بُرو هوندو ته موٽ ۾ نفرت پلئهِ پوندي، ان ڪري رويا بهتر ڪرڻ سان نفرت کي مات ڏئي محبت جا گلشن پيدا ڪري سگهجن ٿا.
سوال: دل اوهان جي نظر ۾؟
جعفر: فطرت جي طرفان انسان کي عطا ڪيل دل در حقيقت ماڻهو جي پنهنجي سيني ۾ هجڻ کان پوءِ به پرائي هوندي آهي ۽ ڪڏهن ڪڏهن دل اهو چاهيندي آهي، جيڪو عام طور تي ماڻهو کي ميسر ناهي هوندو، محبتن جي پرچار ڪندڙ ماڻهو اڪثر دل جا پوئلڳ هوندا آهن، جيتوڻيڪ دل جي پٺيان هلڻ سان انهن کي انيڪ نقصان ڏسڻا ٿا پون پر پوءِ به اُهي ماڻهو زندگي جي هر موڙ تي محبتن جا نغما چوندا رهندا آهن ۽ هئڻ به ائين گهرجي ڇو ته دل مقدس گهر مثل آهي، جنهن ۾ نفرتون پالڻ سان محبتن جا پکي خالي آشيانا ڇڏي روانا ٿي ويندا آهن.
سوال: ايندڙ ڪتاب ۽ انهن جا نالا؟
جعفر: ڪهاڻين جي هڪ ٻئي ڪتاب جيترو مواد موجود آهي پر اڃا اُن کي سهيڙيو نه اٿم.
سوال: توهان طبيعتن ڪيئن آهيو؟
جعفر: اڪثر خاموش ۽ ماٺ ۾ ئي رهڻ جي ڪوشش ڪندو آهيان. پرائو ڏک به پنهنجو لڳندو اٿم، خدا جي ذات تي وڏو ڀروسو اٿم.
سوال: ڪهڙين ڳالهين تي ڪاوڙ ايندي اَٿَوَ؟
جعفر: ڪوڙ ڳالهائيندڙن ۽ پاڻ واتان پنهنجي واکاڻ وارن تي ڪاوڙ ايندي اٿم.
سوال: مليل مڃيا ايوارڊ؟
جعفر: ڪو به نه.
سوال: لکڻ وقت اوهان جي ڪيفيت ڇا هوندي آهي؟
جعفر: ڪيفيتون انتهائي دُکدائڪ هونديون آهن پر انهن کي دماغ تي حاوي ٿيڻ ناهيان ڏيندو ۽ جڏهن ڪو موضوع ذهن جي در جو ڪڙو کڙڪائيندو آهي ته پنهنجا غم وساري ڪا ڪهاڻي لکڻ لڳندو آهيان، ڪهاڻي لکڻ کان پوءِ ڪي پل سُڪون جا گذرندا آهن.
سوال:درد ڇا آهي؟
جعفر: سُو رائِتي سَڏ، ڪري سڏ سُورَن کي،
سُورن ڀَڳيس هَڏ، سي پڻ سيڪي سورن سين. (بابا ڀٽائي)
جڏهن ڀٽائي گهوٽ اها گواهي ڏئي ته، سورائتي سورن کي سڏ ڪري ٿي توڙي جو سندس هڏ سورن اڳي ئي ڀڃي ڇڏيا آهن، سي به سورن سان سيڪڻ جي خواهش ڏيکاري ٿي ته اُن مان پتو پوي ٿو ته درد جو زندگي سان ابدي رشتو آهي ۽ زندگي جو ٻيو نانءُ درد آهي، تنهن ڪري درد کان ڪڏهن به مايوس نه ٿجي ڇو ته، مايوسي موت ڏانهن ڌڪي ٿي.
سوال: اوهان جيڪي ڪجهه لکو ٿا يا جيڪي ڪجهه لکيو اَٿَوَ، انهي مان مطمئن آهيون؟
جعفر:اُن خوشفهميءَ ۾ مبتلا ٿي خود کي ڪڏهن دوکيءَ ۾ نه رکيو اٿم، نه ئي رکڻ چاهيان ٿو. مون کي صرف اها سُڌ آهي، ادب جي وسيع دنيا ۾ ڪوشش ڪري سچ جو دامن نه ڇڏيو اٿم، باقي فيصلو پڙهندڙ ڪندا.
سوال: اوهان جي شاعري ڪهڙن فنڪارن ڳائي آهي؟
جعفر: منهنجو هڪ ئي غزل ماسٽر راحيل جوکيو جي آواز ۾ ريڪارڊ ٿيل آهي.
سوال: لکڻ اوهان جو شوق آهي يا مجبوري؟
جعفر: لکڻ هڪ خدا داد صلاحيت آهي پر آئون اُن کي شوق يا مجبوري نه پر پنهنجو پهريون ۽ آخري عشق سمجهندو آهيان.
سوال:شهرت اوهان کي ڪيئن لڳندي آهي؟
جعفر: جيڪڏهن ڪو مانائتي موٽ ڏيندو آهي ته بهتر لڳندو آهي.
سوال: اوهان کي ڪنهن کان شڪايت؟
جعفر: ڪنهن کان شڪايتون اُهي ڪندا آهن، جن جو حوصلو ۽ ايمان ڪمزور هوندو آهي. بس! الله پاڪ جنهن مقام تي رکيو آهي، اُهي اُن جا اڻ ڳڻيا احسان آهن. ماڪ جا ڏونگر هميشه ناهن رهڻا هوندا، پوءِ ڪنهن سان شڪايت فضول آهي.
**