انسان جي داخلي ڪيفيتن جي بي ساخته اظهار جو نالو شاعري آهي… مختيار چنو
سوال: نانءُ ولديت سميت؟
مُختيار چَنو: مختيار احمد محمد پريل چنو
سوال: جنم جي تاريخ ۽ جنم جو هنڌ
مُختيار چَنو: پهرين جنوري، تاريخي پس منظر رکندڙ ڳوٺ گڏيجي، ضلعو خيرپور ميرس.
سوال: ادبي نانءُ؟
مُختيار چَنو: مختيار چنو
سوال: تعليم/نوڪري/پيشو؟
مُختيار چَنو: ايم بي اي (مارڪيٽنگ)، ايم اي (سنڌي)، ليڪچرار (ڪامرس).
سوال: لکڻ جي شروعات سال ۽ مهينو؟
مُختيار چَنو: 1992ع ۾، مهينو ياد ناهي.
سوال: ادبي استاد؟
مُختيار چَنو: مطالعو ۽ سنڌي ادبي سنگت جي گڏجاڻين ۾ سکيا ٿي. استاد جي ضرورت اڄ به محسوس ٿئي ٿي.
سوال: ڪنهن کان متاثر ٿي لکڻ شروع ڪيو؟
مُختيار چَنو: هونئن مون ڪتاب پڙهڻ جي شروعات الف ليليٰ، چار درويش، امير حمزو، گل بڪاولي، ممتاز دمشاز قصص الانبياءَ جهڙن ڪتابن سان ڪئي هئي. اڳتي هلي جيڪو پهريون ڪهاڻيڪار منهنجي دل ۽ دماغ تي ڇانئجي ويو، مون کي پنهنجي مضبوط جَڪڙ ۾ آڻي ڇڏيو. اڄ به مون تي ان جو اثر موجود آهي. اهو امرجليل آهي. جنهن جا شاهڪار ڪتاب دل جي دنيا، ٽيون وجود، رني ڪوٽ جو خزانو، سنڌو منهنجي ساھ ۾ ڪتاب پڙهيا. پوءِ اعليٰ پائي جو ناول نيٺ گونگي ڳالهايو پڙهيو. انهن جو سواد ۽ سڳنڍ اڄ به منهنجي ساهن ۾ موجود آهي.
سوال: ڪهڙيون شيون/ڳالھيون اوهان کي لکڻ لاءِ اتساهينديون آهن؟
مُختيار چَنو: ننڍي لاڪون حساس طبيعت هوندو هيس. معاشري ۾ وڌندڙ غربت، بک بدحالي، ڏاڍُ ڏهڪاءُ، اقربا پروڙي، ڪارو ڪاري، بي جوڙ شاديون، بيڊ گورننس، پاڻيءَ جي کوٽ ڏسي دل ٻڏي ويندي هئي. جن اڳتي هلي لکڻ لاءِ اتساهيو.
سوال: پهرين تخليق ڪڏهن ۽ ڪٿي ڇپي؟
مُختيار چَنو: 1992ع ۾، وائي، خادم وطن اخبار ۾ ڇپي هئي.
سوال: ڪھڙين اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپيا/ڇپيون آهيو؟
مُختيار چَنو: عبرت مئگزين، رهاڻ مئگزين، ڪاڪ ڪهاڻي نمبر، هلال پاڪستان، سنڌ ايڪسپريس، ڪاوش ميگزين ٻين مختلف رسالن ۾ شايع ٿيون آهن.
سوال: ڪھڙين صنفن ۾ لکيو اٿو ۽ اوهان جي پسنديده صنف ڪهڙي آهي؟
مُختيار چَنو: لکڻ جي شروعات شاعريء سان ڪئي هئي. جنهن ۾ نظم، غزل، وايون،ٽيڙو لکيا هئا. جيڪي ڪافي اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپيا به هئا. اڳتي هلي مون کي محسوس ٿيو ته مان شاعريءَ جي ڀيٽ ۾ ڪهاڻي بهتر لکي سگهان ٿو. ان ڪري شاعري ڇڏي ڪهاڻي لکڻ شروع ڪئي ۽ جاري آهي. نثري نظم، تحقيقي آرٽيڪل، ڪالم ۽ ڪتابن جا اڀياس به لکندو آهيان.
نثر ۾ مون کي ڪهاڻي پسند آهي.
سوال: ڪھاڻين جو تعداد... ڪيتريون ڇپيل؟
مُختيار چَنو: ٻٽيهه ڪهاڻيون لکيل آهن. شروعاتي 12 کن ڇپيل آهن. باقي هاڻي سستيءَ سبب نه ڇپجي سگهيون آهن. ڪتاب ۾ ڇپرائبيون.
سوال: ڪتاب ۽ انهن جا سال؟
مُختيار چَنو: ڇپيل ڪتاب هڪ به ڇپيل ناهي.
سوال: پھرين تخليق ڇپجڻ تي رشتيدارن جو ردِ عمل ڇا هيو؟
مُختيار چَنو: والدين پڙهيل ڪونه هئا. پوءِ ٻڌي ڏاڍو خوش ٿيا هئا. مون کي انتهائي خوشي ٿِي هئي. خوشي لفظن ۾ بيان ڪرڻ مشڪل آهي.
سوال: ادب ۾ اڳتي وڌڻ لاءِ اوهان جي حوصله افزائي ڪنهن ڪئي؟
مُختيار چَنو: ادبي ڪڻب قبيلي جي دوستن، مٽن مائٽن حوصله افزائي ڪئي، منهنجي لکڻين کي ساراهيو. جنهن سان منهنجي همٿ وڌي. باقاعدي لکڻ شروع ڪيو ۽ اڄ به جاري آهي.
سوال: شاعري اوهان جي نظر ۾؟
مُختيار چَنو: انسان جي داخلي ڪيفيتن جي بي ساخته اظھار جو نالو شاعري آهي. جنهن جي پڙهڻ سان ڇرڪ نڪري وڃن. جيڪا اندر ۾ آنڌِ مانڌِ مچائي ڇڏي.
سوال: محبت اوهان جي نظر ۾ ؟
مُختيار چَنو: محبت ھڪ خوبصورت احساس جو نالو آهي.
سوال: پسنديده شاعر/شاعرائون/اديب/اديبائون؟
مُختيار چَنو: شاعر: شيخ اياز، ايازگل، امر اقبال. شاعرائون: سيما عباسي، خالده منير ، خالده نسرين
سوال: پسنديده شخصيت؟
مُختيار چَنو: ايدوولف هٽلر
سوال: پسنديده ڪتاب/گل/رنگ/موسم/پھر..؟
مُختيار چَنو: ڪتاب؛ قرآن شريف. گل؛ رابيل. رنگ؛ سائو.موسم؛ سيارو. پھر؛ رات جو پويون پهر.
سوال: زندگيءَ جي پهرين مهرباني/خوشي؟
مُختيار چَنو: مان خوش نصيب آهيان. زندگي مون تي تمام گهڻي مهربان رهي آهي. مون کي، منهنجي توقع کان وڌيڪ عزت، دولت ۽ شهرت ڏني آهي. جڏهن ٿڪو آهيان، مايوس ٿيو آهيان. ڀاڪرين ڀري پيار ڏنو آهي. پنهنجائپ ڏني آهي. منهنجا مٿان ڇانورا ڪري بيهي رهي آهي.منھنجو پيدائش جو ڏينهن منهنجي خوشي جو ڏينهن آهي.
سوال: زندگيءَ جو پهريون ڏک/ صدمو.
مُختيار چَنو: زندگي ڏکن سکن جو نانءُ آهي. اگر ڏک نه هجن ها ته خوشي جي خبر ئي نه پوي ها. مان به ڪيترن ڏکن ۽ صدمن مان گذريو آهيان. ڪاميابي سان ٻاهر نڪتو آهيان. سڀ وساري ڇڏيا آهن. اگر ڏکن کي ياد ڪبو ته اڳتي وڌي نه سگهبو.
سوال: اڄ جي عورت ڇا ٿي چاھي؟
مُختيار چَنو: اڄ جي عورت مرد جي برابري چاهي ٿي. معاشري ۾ پنهنجي الڳ سڃاڻپ چاهي ٿي.
سوال: عورت اوهان جي نظر ۾ ؟
مُختيار چَنو: عورت دنيا جي خوبصورت ترين تخليق آهي. عورت ماءُ، ڌيءُ، ڀيڻ، زال جي روپ ۾ اسان جي زندگين ۾ اچي ٿي. عورت جو هر روپ خوبصورت آهي.
سوال: اڄڪلھه جيڪو ادب سرجي پيو ان بابت اوهان جي راءِ ؟
مُختيار چَنو: سٺي ۽ معياري ادب سرجڻ لاءِ مطالعو، مشاهدو ۽ مشق ضروري آهي. جيڪو ادب انھن ٽن مرحلن مان گذري ٿو. يقينن معياري گُهرجُنِ جو پورائو ڪندو. هن وقت سرجندڙ ادب ڪنهن حد تائين معياري آهي. پر ان کي انٽرنيشنل ليول تي ثابت ڪرڻ لاءِ مارڪيٽ ناهي. لکڻين جو معياري ترجمو ٿي ٻين ٻولين جي ماڻهن تائين پهچي سگهي. ٻوليون مارڪيٽن ۾ مرنديون ۽ جنم وٺنديون آهن. اهيو، ان ملڪ جي ايڪسپورٽ تي منحصر هوندي آهي. اها دنيا ۾ ڪيتري اهميت واري آهي. پوءِ ماڻهو، ان ملڪ جون ٻوليون سکندا آهن. دلچسپي به وٺندا آهن.
سوال: سنڌي سماج ۾ ليکڪ/ليکڪائن کي ايتري پذيرائي نه ٿي ملي، جيتري ٻين ٻولين ۾ لکندڙن کي ملي ٿي، ان جو ڇا سبب آهي؟
مُختيار چَنو: اسان جنهن معاشري ۾ رهون ٿا ان معاشري تي نظر وجهنداسين تَه اسان جي آباديءَ جو وڏو حصو غربت جي لڪير کان به هيٺين زندگي گذاري رهيو آهي. انهن ماڻهن جو ادب، ڳڀي جي ڳولها هوندو آهي.
ٻيو اسان وٽ تعليم جي گهٽتائي به وڏو بريڪ ٿرو آهي. جنهن ڪري پڙهندڙ جو تعداد گهٽ آهي.
ٽيون جاچڻو پوندو اسان وٽ سرجندڙ ادب، اتان جي رهندڙ ماڻهن جي ڪيتري نمائندگي ڪري ٿو؟ اتان جي ماڻهن جي ڏکن، دردن، تڪليفن، ريتن رسمن، تاريخ ۽ تهذيب کي پنهنجي ادب جو موضوع بڻايو آهي يا نَه؟
چوٿون انهن اديبن جا پنهنجي پڙهندڙن سان رويا ڪيئن آهن؟ انهن جي عمل ۽ ڪردار ۾ ڪيتري هڪجهڙائي آهي، يڪسانيت آهي.
مٿين ڳالهين کي جاچڻ کان پوءِ ڪو متفقه فيصلو ڪري سگهبو.
سوال: تنقيد ڇا آهي؟ اسان وٽ تنقيد برداشت ڇو نه ٿي ڪئي وڃي؟
مُختيار چَنو: تنقيد لاءِ ضروري آهي ته تخليق جون خوبيون، لياقتون ۽ گُڻ جانچڻ. نقص پاڻھي چٽا ٿي سامهون اچي ويندا آهن.
اسان وٽ هن وقت جيڪا تنقيد ٿي رهي آهي. مان حاجي تون زوار. وھ واھ، تمام سٺو، لاجواب، زبردست، هرٽ ٽچنگ، شاعراڻي رس چس سان ڀرپور، ڪمال جو تخيل آهي............ وغيره
ڪم ياري باشي تي هلي رهيو آهي. جيڪڏهن مخالف يا ناپسند ماڻهو سامهون اچي ويو ته مڏي ڪاتي ٽنبي ڇڏيندس. وڃي عمر ڀر ياد ڪندو رهندو.
تنقيد براءِ تنقيد نه ڪئي وڃي، تنقيد براءِ اصلاح ٿيڻ گهرجي. جيستائين اسان وٽ تنقيد جا معيار نه جڙندا. غير جانبدار نقاد سامھون نه ايندا، اسان پنهنجو پاڻ کي تنقيد کان مٿانهون سمجهنداسين. نه معياري تنقيد لاءِ ماحول جڙندو، نه هي معياري ادب سرجبو. ان لاءِ کلي دل سان تنقيد جي آجيان ڪرڻي پوندي.
سوال: ادبي/سياسي/سماجي تنظيمن سان وابستگي؟
مُختيار چَنو: سنڌي ادبي سنگت سنڌ، سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن سنڌ، گلوبل رورل ڊولپمينٽ آرگنائيزيشن، سڀيتا اڪيڊمي، سنڌ رورل سپورٽ آرگنائيزيشن، ٻين ڪيترين تنظيمن سان وابستگي آهي.
سوال: زندگي اوهان جي نظر ۾؟
مُختيار چَنو: دور هڪ ڍڳي گاڏي، وقت جنهن کي پيو ڪاهي،
زندگي ازل کان ڄڻ کوھ موت جو آهي. (الله بخش آريسر)
سوال: موت اوهان جي نظر ۾ ؟
مُختيار چَنو: موت، محبوب کي ماڻڻ جو نالو آهي. محبوب کي ماڻڻ کان پوءِ، عاشق بي نانءُ ٿي ويندو آهي. اهو ئي سندس موت هوندو آهي.
سوال: نفرت ڇا آهي؟
مُختيار چَنو: نفرت، طاقت کي جنم ڏيندي آهي. نين منزلن جا رستا ظاهر ڪندي آهي. منزل تي رسجڻ کان اڳ ويهڻ ناهي ڏيندي.
انسان سان نفرت ڪندڙن سان نفرت ڪندو آهيان.
سوال: دل اوهان جي نظر ۾ ؟
مُختيار چَنو: دل تو پاگل ہے، دل دیوانا ہے۔
سوال: ايندڙ ڪتاب/سھيڙيل ڪتاب ۽ انهن جا نالا ؟
مُختيار چَنو: ٽي ڪتاب سهيڙيل آهن. ڪھاڻيون، نثري نظم، ڪتابن جا اڀياس ۽ تحقيقي مضمون.
سوال: توهان طبيعتن ڪيئن آهيو؟
مُختيار چَنو: حساس طبيعت ۽ حضور شرم آهيان. سڀ ڪُجهه سمجهندي ۽ محسوس ڪندي به ماڻهن کي محسوس ڪرڻ نه ڏيندو آهيان.
سوال: ڪھڙين ڳالھين تي ڪاوڙ ايندي اٿو؟
مُختيار چَنو: ڪاوڙ ناهي ايندي. سمجهو گهٽ ايندي آهي. مان پاڻ عيبدار گناهگار، ڪنهن تي ڪاوڙ ڪريان؟
سوال: مليل مڃتا/ايوارڊ/شيلڊون/ سرٽيفڪيٽ؟
مُختيار چَنو: نسيم کرل ڪهاڻي ايوارڊ، شاھ، سچل سامي ايوارڊ گلوبل رورل ڊولپمينٽ آرگنائيزيشن سنڌ، سنڌي ادبي سنگت بهترين ڪارڪردگي سرٽيفڪيٽ، سڀيتا اڪيڊمي مڃتا سرٽيفڪيٽ، سنڌ پروفيسرس اينڊ ليڪچرز ايسوسيئيشن سنڌ، بھترين ڪارڪردگي سرٽيفڪيٽ.
سوال: لکڻ وقت اوهان جي ڪيفيت ڇا هوندي آهي؟
مُختيار چَنو: لکڻ وقت ان وقت جا منظر ۽ ڪيفيتون، مون مٿان حاوي ٿي وينديون آهن. مان ڪردارن ۾ سمائجي ويندو آهيان. ڪردارن جو حصو ٿي ويندو آهي.
سوال: درد ڇا آهي؟
مُختيار چَنو: درد، درد آهي، ابتو به لکيم سبتو به لکيم.
سوال: اوهين جيڪو لکو ٿا يا جيڪو ڪُجهه لکيو اٿو انهيءَ مان مطمئن آهيو؟
مُختيار چَنو: مطمئن ٿيڻ ائين آهي. مون کي جيڪو ڪُجهه ڪرڻو هو، ڪري ڇڏيو آهي. پوءِ ته تخليق ڪار جي زنده رهڻ جو جواز ئي ختم ٿي وڃي ٿو. مان سمجهان ٿو مقابلو ختم ٿيڻو ناهي. هر پل اڳتي وڌڻو آهي. ان ڪري مطمئن ناهيان. اڃا وڌيڪ سٺو لکڻ، نوان موضوع ۽ ٿَاٽِ جي تلاش ۾ رهندو آهيان.
سوال: اوهان جي شاعري ڪھڙن فنڪارن/فنڪارائن ڳائي آهي؟
مُختيار چَنو: نثر نويس آهيان.
سوال: ملازمت ڪندڙ عورتن جو الميو ڇا آهي؟ انهن جا مسئلا ڪھڙا آهن؟
مُختيار چَنو: اسان جو مذهب چوي ٿو عورت گهر کان ٻاهر غير محفوظ آهي. عورت کي مرد جي صورت ۾ محافظ جي ضرورت آهي. جڏهن عورت مرد جي برابري چاهي ٿي. ان لاءِ وڙهندي اچي ٿي. عورت نازڪ صنف آهي. هوءَ مرداڻي معاشري ۾ مرد جي وَحشي پڻي کان هر وقت ڊنل رهي ٿي. هوءَ اسڪول، اسپتال، مارڪيٽ، ٽرانسپورٽ کان وٺي آفيسن تائين مرد جي هراسمينٽ جو نشانو ٿئي ٿي.
سوال: مرداڻي معاشري ۾ عورت ليکڪائن کي ڪھڙيون مشڪلاتون پيش اچن ٿيون ۽ انهن جو حل ڇا آهي؟
مُختيار چَنو: اڳ ئي اسان جو معاشرو مذهبي آهي. جتي عورت پردي ۾ رهڻ جي پابند آهي. ان سماج ۾ اٽي ۾ لوڻ جيتريون عورتون معاشري سان بغاوت ڪري ٻاهر نڪري اچن ٿيون. انهن کي مرداڻي معاشري ۾ پاڻ کي سروائيوِ ڪرڻ لاءِ مشڪلاتن سان منهن ڏيڻو پوي ٿو. مرد جي وحشي پڻي کان پاڻ کي محفوظ رکڻ لاءِ احتياط ڪرڻو پوي ٿو. مرد جي بالادستيءَ سان مقابلو ڪرڻو پوي ٿو. جيتوڻيڪ انهن کي عورت هجڻ جو فائدو به ملي ٿو. هوءَ فائدو به وٺي ٿي.
سوال: لکڻ اوهان جو شوق آهي يا مجبوري؟
مُختيار چَنو: لکڻ منهنجو عشق آهي، لکڻ منهنجي عبادت آهي، لکڻ منهنجو جنون آهي.
سوال: شهرت اوهان کي ڪيئن لڳندي آهي؟
مُختيار چَنو: جيتوڻيڪ مان هروڀرو ميڙاڪن ۽ گڏجاڻين کان پري رهي، پاڻ کي پرسڪون محسوس ڪندو آهيان. پوءِ به شهرت ڀلي لڳندي آهي. جڏهن ڪو تعريف ڪندو آهي. دل کِلي پوندي آهي.
سوال: اوهان کي ڪنهن کان ڪا شڪايت؟
مُختيار چَنو: ”هاڻي آءُ نه آءُ، اسان پليو آسرو“
پنهنجن سان شڪايتون ڪھڙيون ڀلا.
**