ڪامريڊ حيدربخش جتوئي کي سلام
ٿئي نابود ۽ برباد
آ تاريخ جو هي آ انجام!
جيئي سنڌ – جيئي سنڌ
شاعري جي روپ ۾ هي لفظ سنڌ جي عظيم پورهيت اڳواڻ ڪامريڊ حيدربخش جتوئي جا آهن. ڪامريڊ 7 آگسٽ 1901 ۾ بکو ديرو ۾ ڄائو. هن ابتدائي تعليم لاڙڪاڻي مان ۽ پوءِ بي اي جي ڊگري ڊي جي ڪاليج ڪراچي مان حاصل ڪئي. هن 1931ع کان نوڪري جي شروعات ڪئي ۽ مختلف شهرن ۾ ڊيوٽي سرانجام ڏني اُن کان پوءِ 1941 ۾ ڊپٽي ڪليڪٽر ٿيو ۽ 1945 ۾ چئن سالن جي مختصر عرصي ۾ استعيفيٰ ڏئي سنڌ هاري ڪميٽي ۾ شامل ٿيو. ياد رهي ته ”سنڌ هاري ڪميٽي جو وجود 1932 ۾ پيو هو. 1948ع ۾ حيدربخش جتوئي سنڌهاري ڪميٽي جو صدر چونڊيو ويو اصل ۾ حيدربخش جتوئي پنهنجي نوڪري واري زماني ۾ جڏهن سنڌ جي مختلف شهرن ۾ رهيو ته هن مسڪين هارين سان ٿيندڙ وڏيرن جون ڏاڍايون پاڻ ڏٺيون ۽ هوريان هوريان کيس سنڌ ۾ وڏيرن جي ظلم ۽ جبر کيس بغاوت تي مجبور ڪيو. 1950 ڌاري هن هاري ڪميٽي پاران سنڌ اسيمبلي جو گهيراءُ ڪرايو جنهن جي نتيجي ۾ ”سنڌ ٽيننسي ايڪٽ“ پاس ڪرايو ويو 1955 ۾ جڏهن حڪمرانن پاڪستان جي صوبن ۽ قومن جي وجود کي مڃڻ کان انڪار ڪندي جبري طور ون يونٽ مڙهيو ته ڪامريڊ حيدربخش ون يونٽ جي خلاف قومي تحريڪ جي ڪارڪنن اديبن ۽ سنڌ جي سڄڻن سان گڏجي بي ڊپائي سان جدوجهد ڪئي. هن ڪيئي ڪتابچا لکيا، پمفليٽ ڇاپي سنڌي ماڻهن کي ون يونٽ جي خلاف اُڀاريو، سنڌين کي قومي جبر خلاف منظم ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، مظاهرا ڪيا ۽ ان ڏوهه جي پاداش ۾ کيس جيل به وڃڻو پيو، پر هن ڪڏهن هڪ لمحي لاءِ به نه پڇتايو ۽ نه ڪيٻايو بلڪ سورهيه اڳواڻن وانگر همتن سان سنڌ جي هاري ۽ مسڪين پورهيتن سان ٿيندڙ ڏاڍاين تي ڄمي مُقابلو ڪندو رهيو.
اُن زماني ۾ سنڌ جو وڏيرو انتهائي طاقتور ۽ ڪروڌي هو. ڪامريڊ مٿان هارين کي وڏيرن خلاف منظم ڪرڻ جي ڏوهه ۾ ڪيئي ڀيرا حملا ٿيا، وڏيرن پاران ڪُتا بڇايا ويا، سندس مٿان تشدد ڪيو ويو پر ڪامريڊ جي حوصلي ۾ تِر برابر به پوئتي هٽڻ جي ڪمي نه ٿي. ڪامريڊ جو فڪر هُيو ته سنڌ ۾ برابري هجي ۽ هو “جو کيڙي سوکائي” واري فلسفي تي يقين رکندو هو.
ڪامريڊ حيدربخش جتوئي سمجهيو پي ته جيسيتائين سنڌي ماڻهن جي شعور ۾ اضافو نه ٿيندو ته هو پنهنجا حق نه وٺي سگهندا. هارين کي سُجاڳ ڪرڻ لاءِ هن هفتيوار ”هاري حقدار“ نالي اخبار ڪڍي جنهن سان سنڌ ۾ وڏي سُجاڳي پئداٿي.
هن اخبار ذريعي سنڌي هارين کي اُهو نياپو پي ڏنو ته جاگيرداري سماج جي خاتمي کانسواءِ هارين جي ترقي ۽ خوشحالي مُمڪن ناهي.
ڪامريڊ زندگي جا سمورا ٺٺ، شان ۽ شوڪت ان ڪري ڇڏيا ته سندس وطن جو غريب هاري بُکون پيو ڪاٽي کين ظلم جو نشانو بڻايو پيو وڃي، هِن ذاتي زندگيءَ جي عياشين کي قربان ڪندي سُٺي سماج اڏڻ لاءِ، سنڌ جي خوشحالي لاءِ، ۽ اڻ برابريءَ جي خاتمي لاءِ پنهنجي ذات جي قرباني ڏني.
هن خوشحال گهراڻي سان تعلق رکندڙ شخصيت هوندي هارين جهڙي مسڪين طبقي جي اڳواڻي قبول ڪئي. هو سنڌ هاري ڪميٽي جو صدر هوندي به هارين سان پٽ تي ويهڻ وارو ماڻهو هوندو هو، هو سياسي زندگي جي 25 سالن ۾ ڪڏهن به مايوس نه ٿيو. هُن زندگي جا اَٺ سال جيل ۾ گهاريا ۽ هُن کي ڪڏهن به پڇتاءُ نه ٿيو هُن، ”جيئي سنڌ، جيئي سنڌ جام محبت پيئي سنڌ“ جهڙي شاندار نظم سميت سوين جذبا ڪندڙ نظم ڏنا ۽ جيستائين حيدر بخش جتوئي سنڌ هاري ڪميٽي جو صدر رهيو تيسين هاري ڪميٽي سياسي ميدان ۾ ۽ هارين جي حقن لاءِ مُکيه ڪردار ادا ڪندي رهي ڪامريڊ 21 مئي 1970 ۾ لاڏاڻو ڪري ويو. هو اڄ اسان ۾ ناهي پر سندس سنڌي قوم لاءِ ڪيل خدمت ۽ سندس تاريخي شاندار ڪردار جي سبب اڄ سنڌ جي قومي تحريڪ جيڪا به ٻه چار وکون اڳتي وڌي آهي اُن ۾ ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي جو پورهيو پگهر ۽ سندس جيل جون راتيون ۽ ڏينهن به شامل آهن. ڪامريڊ جي وڇوڙي کان پوءِ سنڌ هاري ڪميٽي ختم ٿي چڪي آهي. ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته اڄ به جاگيردار جابر آهن. نجي جيل موجود آهن هارين کي محنت جو اُجورو نٿو ملي وڏيرا شاهي جي خاتمي لاءِ سنڌ ۾ هڪ منظم هاري جدوجهد جي ضرورت آهي. هارين جي منظم ٿيڻ, اُنهن جي حقن جي حاصلات لاءِ ويڙهه سان ڪامريڊ جي روح کي آٿت ملندي.
اچو وچن ڪريون ته ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي جي رستي ۾ ڇڏيل مقصد کي منزل تي پهچايون اهڙو نظام قائم ڪريون جو اسان جي سنڌ وطن ۾ ڪو به ڪنهن تي حڪم نه هلائي ۽ هر قسم جي غلامي جو خاتمو هجي.
جون 2008