تاريخ، فلسفو ۽ سياست

نئين سنڌ جو سفر

نظرياتي سياست سان سالن جو ڳانڍاپو هئڻ ڪري علي حسن چانڊيي کي سنڌ جي قومپرست سياست ۾ هڪ خاص مقام حاصل آهي. ھي ڪتاب علي حسن چانڊيي جي  لکيل مختلف ڪالمن ۽ مضمونن جو مجموعو آھي. ھنن ڪالمن ۽ مضمونن ۾ سنڌ سان ٿيندڙ ناانصافين، سازشن، سنڌ جي سياسي مسئلن ۽ انھن جي پائيدار حل لاءِ حڪمت عملين ۽ عملي طريقن جو تفصيل ڏنو ويو آھي. ڪتاب ۾ شامل گهڻا ڪالم سنڌ جي موجودہ سياسي توڙي سماجي صورتحال جو عڪس آهن جيڪي علي حسن پنھنجي سوچ ۽ فڪر جي آڌار تي سڌن ۽ سادن لفظن ۾ ڪاغذ تي چٽيا آهن. هن پنھنجي ڪالمن ۾ نہ رڳو مسئلن جي نشاندهي ڪئي آهي پر گهڻين جاين تي جدوجھد جو گس پڻ ٻڌايو آهي. ھن دور ۾ سندس ھي ڪالم سنڌ ۾ تبديلي لاءِ ٿيندڙ جدوجھد جو ڪارج ۽ سياسي ڪارڪنن ۾ هڪ نئون اتساھہ پيدا ڪرڻ جو ذريعو بڻجندا. 

Title Cover of book نئين سنڌ جو سفر

اچو ته سنڌ بچايون

سنڌ جي ڏاهي امر جليل 25 اپريل 197ع ۾ هڪ مضمون لکيو هو جنهن جو عنون هو ”اچو اچو سنڌ ۾ وسو“ آرٽيڪل جو ڳر آهي ته نيپال مان بنگال ۾ فرار ٿيل. بهارين جو جيڪي غير قانوني طرح سان پاڪستان ۾ اچڻ ۽ اُن کانپوءِ انهن بهارين جو جن جو تعداد هزارن ۾ هو سنڌ ۾ اچن ٿا هو هتي رهن ٿا ۽ هتان ويهي مطالبو ڪن ٿا ته نيپال ۾ رهجي ويل پاڪستاني بهاري به هيڏانهن موڪليا وڃن. 47ع کان لڳاتار اهو سلسلو هڪ گهڙي لاءِ رُڪيو ناهي سائوٿ ايشيا مان مسلمان ڀائر پاڪستان ۾ داخل ٿين ٿا انهن کي ڪا روڪ ٽوڪ ناهي ڇاڪاڻ جو هو نه پنجاب وارن لاءِ مسئلا آهن نه سرحد صوبي لاءِ مشڪلاتون ٿا پيدا ڪن ۽ نه وري بلوچستان لاءِ، انهن جا مٽ مائٽ ۽ راڄ ڀاڳ ماشاءَالله سنڌ ۾ جهجو آهي. انهن کي هتي اچڻ سان ڪابه تڪليف ناهي. ڪجهه ڏينهن اڳ ڪراچي جي انٽرنيشنل ائيرپورٽ تي وڃڻ ٿيو اُتي هڪ همراهه مليو جيڪو اميگريشن جي معاملن ۾ ڪافي ڄاڻ پيو رکي هن جي انفارميشن موجب هر هفتي هڪ يا ٻه فلائيٽس ڍاڪا مان اچن ٿيون ان ۾ گهٽ ۾ گهٽ 200 بنگالي پاڪستان اچن ٿا انهن جو پنج سيڪڙو ڪارو باري ماڻهو هجن ٿا جيڪي واپس وڃن ٿا 95 سيڪڙو ڪراچي ۾ گُم ٿي وڃن ٿا، انهن مان به ڪجهه هتان جو پاسپورٽ ٺهرائي ايران ۽ ترڪي جي رستي يورپ وڃڻ چاهين ٿا پوءِ ڪي ڪامياب ته وري ڪي ناڪام ٿين ٿا. پر 90 سيڪڙو بنگالي سنڌ ۾ رهجي وڃن ٿا اُهي ڪارو بار ڪن ٿا. نوڪريون ڪن ٿا. ووٽ داخل ڪرائي ڪائونسلر، ناظم ۽ ايم پي اي به بنجي وڃن ٿا. سنڌ جي حڪمرانن جي مجال ناهي جو هو ڪنهن به بنگالي کي هٿ وجهي سگهن.
ڇاڪاڻ جو انهن کي تحفظ ڏيڻ لاءِ هڪ منظم تنظيم موجود آهي جنهن غير فطري واڌ ذريعي ڪراچي ۾ سنڌين کي اقليت ۾ تبديل ڪري پنهنجي اڪثريت ٺاهي آهي. اهم ڳالهه وري هي آهي ته جڏهن هي بنگالي ايئرپورٽ تي پهچن ٿا ته ايف آئي اي وارا کين في فرد جي حساب سان 300 سو ڊالر وٺي انهن کي ڪليئرنس ڏين ٿا. اُن کانپوءِ جڏهن رجسٽريشن آفيس ۾ 1500 رپيا ڏئي ڪوڙين ائڊريسن جي تصديق ڪندڙ ۽ پوءِ اُهي غير قانوني آيل بنگالي بهاري برمي هتان جا قانوني دستاويز ٺهرائي سنڌ ڄاوا بنجي وڃن ٿا. هو ڌاري آبادڪاري جو حصو بڻجي انهن جي اڪثريت کي سگهه بخشن ٿا ۽ هو سنڌ جي سمورن وسيلن تي قابض ٿي وڃن ٿا. ڌرتي ڌڻي اقليت ۾ تبديل ٿي ويندا آهن ڇاڪاڻ جو سنڌين جي واڌ صرف فطرت جي مرحلن مان ٿئي ٿي. جيڪا هوريان هوريان وڌي رهي آهي. دنيا مان ڪٿان به سنڌي پناهگير هتي اچي آباد نه پيو ٿئي جو اسان جي غير فطري واڌ ۾ اضافو ٿئي جنهن ڪري سنڌ جي سياست ۾ جيڪي، جمهوريت جا معاملا آهن، قومي ۽ طبقاتي حقن جي صورتحال هجي نسل پرست قوتن جي انهيءَ غير فطري واڌ جي ڪري سمورا مونجهار پيدا ٿيا آهن. دنيا ۾ جتي به ڌاري آبادي جو دٻاءُ وڌي ٿو ته مقامي قوم پنهنجن تاريخي حيثيت وڃائي ويهي ٿي. صرف 62 سال اڳ آيل پناهگير ٽولا هن وطن جو مالڪ بڻجي عالمي فورمن توڙي سنڌ جي اهم ادارن ۽ اسيمبلين ۾ وڏيون دعوائون ڪري رهيا آهن. ۽ چون ٿا ته جئين اسين چاهينداسون تيئن ٿيندو، سنڌ اسمبلي ۾ اڪثريت رکندڙ پيپلز پارٽي جا سربراهه مٿي کي هٿ ڏئي ويٺا آهن پريشان آهن ته جيڪڏهن نسل پرستن جا مطالبا نه مڃيا ويا ته سندن حڪومت جو ڇا ٿيندو؟ سنڌ ۾ امن امان جي صورتحال بگڙجي ويندي. سڄي تاريخ ۾ دهشتگرد فڪر ۽ فلسفي دٻدبي سان اُهي جمهوري فڪر لاءِ مسئلا پيدا ڪيا آهن. ظاهري طرح سان اُهي جمهوريت پسند هجن ٿا پر عملي طرح سان هو ڏاڍا مُڙس ۽ دهشت جي ٻولي ڳالهائين ٿا ۽ پنهنجي مرضي جا نتيجا وٺن ٿا، انهن جي نفسيات مڪمل طرح سان قبضي گيري واري هجي ٿي.
انهي نفسيات ۽ دادا گيري ڪلچر جي ڪري سنڌ کان لکين سنڌي هندستان لڏپلاڻ ڪري ويا ۽ انهن جي مال ملڪيت تي ڪوڙن ڪليمن ذريعي قبضو ڪيو ويو جيڪو سلسلو اڄ به جاري آهي صرف حڪمت عملي تبديل ٿي آهي. مون اڳ به لکيو هو ته دنيا ۾ پناهگير جتي به وڃن ٿا ته هو ڌرتي ڌڻين جي ٻولي ۽ ڪلچر جو حصو بڻجي وڃن ٿا. جيئن سنڌ ۽ بلوچستان ۾ عربن افغانين جي ٻين قومن، نسلن جي ماڻهن پنهنجو پاڻ کي سنڌ ۽ بلوچستان جي سنڌي ۽ بلوچ قوم ۾ ضم ڪري ڇڏيو اُن جو حصو بڻجي ويا.
نسل پرست تنظيم هڪ طرف ڌاري آبادي کي تحفظ ڏئي پنهنجي سگهه کي وڌايو آهي. ٻئي طرف سنڌي قوم ۾ ضم ٿيڻ واري تاريخي عمل کي روڪيو ويو آهي. ته ٽئين پاسي عالمي قوتن آمريڪا، برطانيا جي آشيرواد سان سرڪار مٿان دٻاءُ وجهي ايترو ڪجهه حاصل ڪرڻ جي چڪر ۾ آهن ته جيئن مستقبل ۾ هڪ نئين آزاد رياست جي پيڙهه جو پٿر ثابت ٿئي. مثال طور جنرل مُشرف جي دور ۾ 2001ع واري مڪاني نظام جي سسٽم تحت شهري حڪومت جوڙي سمورا اختيار انهن حوالي ڪيا ويا. جنهن جي ڪري ڌرتي ڌڻين کي وڏا نقصان پهتا انهن گهڻو لوڙيو. ڀوڳيو سنڌي ڪراچي ۾ محتاج بڻجي ويا سموري ترقي ڌارين لاءِ روزگار ڌارين لاءِ تعليم ڌارين لاءِ سنڌي شهرن ۾ ٻئي درجي جا شهري بڻجي ويا. جنهن سبب هنن کي ذلتن کي منهن ڏيڻو ٿو پوي. روز جيئن ٿا روز مرن ٿا. هاڻ اُن تنظيم سنڌ ۽ وفاقي سرڪار کان مطالبو ڪيو آهي ته سٽي حڪومت برقرار رهڻ گهرجي. اُن جو ميمبر سنڌ اسمبلي جو ميمبر سمجهيو وڃي تعليم، صحت، روينيو، پوليس جهڙا اهم کاتا اسان کي ڏنا وڃن ٻي صورت ۾ نظام هلڻ نه ڏيندا سون، حڪومت به هلڻ نه ڏينداسون ۽ سنڌ ويچاري لاچار بڻجي پريشان حال آهي. ڊگهيون ملاقاتون، گڏ جاڻيون بحث مُباحثا جاري آهن. شهري تنظيم پُر اُميد آهي سندن اڳواڻ چئي رهيا آهن ته اسان جا مُطالبا مڃيا ويندا.
اسين صرف ايترو چئون ٿا ته گذريل پنجن سالن ۾ شهري سرڪار کي ڏنل محدود اختيارن سان سنڌين کي فائدو پهتو يا نقصان؟ جواب آهي ته تباهي کانسواءِ ڪجهه به ناهي مليو. ڌرتي ڌڻي جي گهر جو الهه تلهه کڄي ويو آهي. مان اوهان کي ٻڌائيندو هلان ته سٽي حڪومت ڪراچي جي ناظم ويندي ويندي هڪ قانون پاس ڪري ويو ته جن به ماڻهن کي ڪي ڊي اي جا پلاٽ مليا هئا اُهي ڪنهن به سبب حاصل ناهن ڪري سگهيا. هاڻ انهن کي ڪراچي جي ڪنهن به علائقي ۾ صرف 30 هزارن ۾ 120 گز جو پلاٽ ملي ويندو ۽ اهو انگ 5 لک ماڻهن جو آهي مطلب ته پنج لک ڌارين کي شهر جي پسگردائي ۾ سنڌين جون زمينون کسي انهن حوالي ڪيون وينديون اڃان جڏهن سٽي سرڪار کي اختيار گهٽ آهن ۽ هو جتي جتي به پنهنجو اثر رکن ٿا اُتي سنڌين جو نانءَ نشان مٽجي وڃي ٿو. پورٽ قاسم اٿارٽي هنن حوالي آهي. بي ڌڙڪ ٿي سمورا اختيار استعمال ڪندي پنهنجن ماڻهن کي نوڪريون ڏين ٿا ۽ سنڌي در بدر آهن. سائيٽ آفيس ۾ هڪڙي ڏينهن همراهه اٺين گريڊ ۾ ڀرتي ٿئي ٿو. ٽن مهينن ۾ 18 گريڊ ۾ اچي وڃي ٿو. ڪميونٽي پوليس غيرقانوني طورتي جوڙي وئي 16000 ملازمن مان هڪ به سنڌي ناهي جڏهن پوليس جا اختيار هنن کي ملي ويا ته پوءِ انهن جي طاقت ۽ دٻدٻي سان هر غير قانوني ڪم کي قانوني بنائڻ هنن جي کاٻي هٿ جو کيل هوندو. صحت کاتو ڊگهي عرصي کان هنن وٽ آهي پر سنڌي ماڻهو لاءِ سول اسپتال ۽ جناح اسپتال ۾ سهولت ناهي جتي غريب سنڌي ماڻهو پنهنجو علاج ڪرائي سگهن.
نسل پرست تنظيم هڪ رٿا تحت عالمي دَٻاءُ ذريعي ڪراچي کي سنڌ کان الڳ ڪرڻ جا سانباها ڪري رهي آهي. ڪراچي کي سنڌ کان الڳ ڪرڻ جو مطلب آهي سنڌ ٻه ڀاڱا ٿئي ڇا بچندو سنڌين وٽ ڪراچي کانسواءِ؟
ڪراچي سنڌ آهي. ڪراچي کانسواءِ سنڌ اڻپوري آهي. منظور سولنگي چواڻي آهي ته ڪراچي شهر سنڌين جو محبوب شهر آهي ۽ سنڌي محبوب ڏانهن ميري اک ڪڏهن به برداشت نه ڪندا.
نسل پرست تنظيم ۽ سنڌ سرڪار جي وچ۾ مٿين اهم اشوز تي ڳالهيون هلي رهيون آهن ۽ هر دور اقتدار ۾ هلنديون رهن ٿيون، جيڪڏهن پ پ سرڪار بليڪ ميلنگ ۾ اچي مطالبا مڃي ورتا ته سمجهو هڪ الڳ آزاد رياست جي قيام لاءِ پهريون ۽ اهم قدم ثابت ٿيندو. هنن چواڻي ته آمريڪا، برطانيا ۽ آسٽريليا ۾ ائين آهي. ته پوءِ هنن کي هي ڄاڻ هجڻ گهرجي ته آمريڪا جون رياستون آزاد ۽ خودمختيار ٿين ٿيون. ڪراچي کي نسل ۽ ٻولي جي بنياد تي سنڌ کان الڳ ڪرڻ ڪنهن قوم ۽ وطن جي وجود سان جنگ جو اظهار هجي ٿو. سنڌ مان انگريزن جي وڃڻ کانپوءِ جي تاريخ ۾ سنڌ جي حڪمرانن ۽ وڏيرن جي بي حسي، وائڙائپ عروج تي هجڻ ڪري ۽ ڏاهپ نه هئڻ ڪري سنڌين کي ڏکين ڏينهن کي منهن ڏيڻو پوي ٿو. اڄو ڪا ڏکيا ڏينهن سنڌ لاءِ ماضي جي روشن جو نتيجو آهن.
امر جليل جي سنڌ ۾ ڌارين جي اچڻ تي طنز ڀريل مقالي اڄ مزاحمت لاءِ تياري جي ضرورت آهي اچو اچو سنڌ ۾ وسو. هاڻ اچو اچو ته سنڌ کي بچايون جي محاوري تحت ڪراچي کان ڪشمور تائين سياست جي هيرا ڦيري کان بچندي سنڌ وطن کي پنهنجي حيثيت ۾ بچائڻ، ڌارين جي يلغار کي روڪڻ ۽ سنڌين جي حاڪميت لاءِ شعور ۽ عمل ذريعي هر سازش کي منهن ڏئي سگهجي ٿو. سنڌ جي حقيقي ماڻهن ۽ ڌرتي ڌڻين کي عالمي ادارن ۾ پنهنجو ڪيس رکڻ گهرجي، جيئن ته اڄ چالاڪي سان ڌارين ڌرتي ڌڻين کي اقليت ۾ تبديل ڪري، شهرن جا مالڪ بڻجي پنهنجو سگهارو ڳڙ بڻائي ڇڏيو آهي.
هنگامي کان پاسو ڪندي ميچوئر، سمجهدار ليڊر شپ انهي راءِ کي تبديل ڪرڻ لاءِ پنهنجو ڪردار ادا ڪري. ان کانسواءِ جمهوري قوتن کي ڪنهن به بليڪ ميلنگ ۾ اچي مطالبا مڃڻ بجاءِ انهن کي سنڌ سان سنڌ جي عوام سان بيهڻ گهرجي ٻي صورت ۾ غلط فيصلي جي ڪري تاريخ کين ڪڏهن به معاف نه ڪندي. سنڌ واسيو سنڌ بچائڻ پاڻ سمورن جي ذميواري آهي.