وسڪاري کانپوءِ!
پر جڏهن ڏڪار ٿئي ٿو ۽ اڪثر ٿئي ٿو، ڪڏهن ڪڏهن ٿر جي ماڻهن کان مينهن رسي ويندا آهن ۽ پوءِ هر طرف بي وسي لاچاري نظر ايندي آهي ٿر جي 13 لک آبادي جو تقريبن 45 سيڪڙو آبادي لڏ پلاڻ ڪندي آهي جو انهن کي سنڌ ڏانهن لڏ پلاڻ جو نالو ڏين ٿا اها لڏ پلاڻ به آءِ پي پي ايس وارن اصولن ۾ اچي ٿي. ڇاڪاڻ قدرتي آفتن يا ڪي هٿرادو معاملن جي ڪري لڏ پلاڻ ٿيڻ جي ڪري رياست جي حڪمرانن جي ذميواري هجي ٿي ته هو انهن جي مدد ڪن، ٿر وارن جو چوڻ آهي ته هڪ طرف آفت جي ڪري مال مريو وڃي ٿو جنهن تي روزگار ٿئي ٿو ٻيو ٿر ۾ ڪوبه وسيلو نه هئڻ ڪري ماڻهو بکن ۾ تباهه ٿين ٿا. بيمارين ۾ مبتلا ٿين ٿا ۽ سرڪار طرفان ڪابه سهائتا نه هئڻ ڪري لڏ پلاڻ کانسواءِ ڪوبه ٻيو چارو ناهي، ٿر پارڪر 21 هزار چورس ڪلو ميٽر جو علائقو آهي ان بر ۾ ساڍا 9 هزار چورس ڪلوميٽرن ۾ ڪوئلو دفن آهي، جنهن جي مٿان صرف 123 ميٽر واري جو تهه آهي ان کان پوءِ ڪوئلو جيڪو بجلي پئدا ڪري سڄي سنڌ ۽ پاڪستان جي 50 سالن کان به مٿي انرجي جا معاملا حل ڪري سگهي ٿو. دنيا جي مختلف ملڪن ۾ ٿر جي ڪوئلي کان به گهٽ ڪوالٽي وارو ڪوئلو نڪري ٿو اهو پنهنجي ملڪي معيشت ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو پر ٿر جي پيٽ ۾ پيل هي ڪارو سون جيڪو ٿرين جي ائين تقدير تبديل ڪري سگهي ٿو، جيئن سعودي عرب ۾ يو اي اِي دبئي جي بکايل غريبن جي جيڪي پڻ تيل جي پئداوار کان اڳ سنڌ جي ٿرين کان مختلف نه هئا. بلڪل ائين چوڻ غلط نه ٿيندو ته ٿرين تي وري رب رحمان ٿيندو هو جو وسڪارو ٿرين کي ساهه وجهي ڇڏيندو هو، پر مٿين عرب ملڪن ۾ مينهن نالي ڪا شيءِ نه هوندي آهي سالن پٺيان مڙئي ڪو ڪارو ڪڪر ڀلجي وسڪارو ڪري وري اڳتي وڌي ويندو آهي. اقتصادي ماهرن جي راءِ موجب ڪوئلي، گرينائيٽ پٿر ۽ ٻين ذخيرن جي نڪرڻ سان ٿر ۽ سنڌ دنيا جي امير ترين ملڪن ۾ شمار ٿيندا. افسوس هي آهي ته وقت جا حاڪم مسڪين ڏتڙيل ماڻهن جي زندگي ۾ ڪابه تبديلي نٿا آڻڻ چاهين.
ڄاڻي واڻي ٿر جي ماڻهن کي پوئتي رکيو پيو وڃي. ٿر مان اعليٰ ڪوالٽي جي چائنا ڪلي نڪري ٿي پر پنجاب جا صنعتڪار 75 سيڪڙو ٻاهران گهرائن ٿا، جيڪڏهن هو ٿر جي چائنا ڪلي کي اهميت ڏين هڪ ته کين سستي پوندي ٻيو ته ٿر جي خوشحالي ڏانهن هڪ قدم هوندو. ٿر گهڻو وقت تاريخي ڪردارن ڀالوا جي ماروي جيڪا عمر بادشاهه جي لالچن کي قبول نه ڪرڻ مزاحمت ڪرڻ جو بنيادي ڪارڻ ڪنهن دوست چواڻي ته اهڙي خوبصورت وطن ۽ نينهن جن ماروئڙن جي محبت ۽ آزاد هوائن کي ڀلا هو ڪيئن ڇڏي سگهي ٿي. روپلو ڪولهي جيڪو ڪارونجهر جي جيلن کي مورچو بنائي دشمن جي لاءِ للڪار بنجي ويو ۽ وطن تان قربان ٿي ويو، سامي ديري ڳوٺ جو مسڪين جهان خان کوسو جنهن پنهنجي زندگي جو سمورو وقت ٿري ماڻهن جي حقن لاءِ وڙهندي گذاريو پر سندس خاندان بکون پيو ڪاٽي پاڻ ساهه ڏئي ويساهه پئدا ڪري ويو پر هن جا پويان ڪهڙي حالتن ۾ آهن ڪنهن کي ڪا به خبر ناهي، پر خير دنيا جا سمورا عظيم ماڻهو پنهنجو رت ست ڏئي پاڻ ملهائي ويا ۽ امر ڪردار بنجي ويا. اُهو ٿر جتي وک وک تي ڳجهن ادارن جا ماڻهو گهمن ٿا. ڇاڪاڻ جو پاڙي ۾ اهڙو ملڪ آهي جيڪو شايد سڀ کان وڏو دشمن هجي اها ٻي ڳالهه آهي ته محمود غزنوي ننگر ڀرسان ڀوڏيسر ۾ جين مذهب جو تاريخي مندر ڊاهي مسجد جوڙائي. هن پار ۽ هن پار جا ماڻهو ۽ جانور صدين کان هيڏانهن هوڏانهن ايندا رهيا آهن. ڇاڪاڻ جو وطن ساڳيو هو. ساڳي ٻولي، ساڳي تهذيب، مور هن پار به ٽهڪي ٿو ۽ آزاد هيو ۽ هن پار به ساڳي ٽهڪ ڏئي ٿو، بس فرق اچي ويو ته مذهب ۽ سياست وطن کي ورهائي تارن جا لوڙها لڳائي ڇڏيا آهن.
ٿر جي هر ماڻهو جي چرپر تي ائين نظر رکي وڃي ٿي جيئن باز پري کان پنهنجي خوراڪ تي نظر رکي ٿو، قاصبو ۾ تاريخي مندر ڏسڻ وقت نابين يوسف ۽ سندس ساٿين جو راڳ ٻڌوسين، مائي ڀاڳي جا ٻول ٻڌي ٿر سان انسيت ۽ محبت ۾ اضافو ٿيو.
رات به مينهڙا اُٺا
۽ کڙي نيم ڪي نيچي مين تو هيڪلي.
واپسي تي ڪارونجهر جي ڪور مٿان ڌاٻو ڪيو سين، نابين يوسف جي پٽ جمال سان ملاقات ٿي ان ٻڌايو ته هتان کان صرف ٽن ڪلو ميٽرن تي ساڳيو ئي ٿر آهي پر اتي پاڻي هر وقت موجود آهي، سموريون ميداني زمينون سرسبز آهن ۽ اتان جا ماڻهو خوشحال آهن. هن چيو ته ميٽرڪ ۾ پڙهان ٿو پر بابا سان ڍولڪ به وڄايان ٿو، ڇو جو اسان مڱڻهارن جو واحد ذريعو راڳ آهي. ماڻهن کي خوش رکون ٿا ۽ پنهنجي پيٽ جي بک اجهايون ٿا. مٺي پريس ڪلب ۾ صحافي دوست کاٽائو جاني سان ڪچهري ٿي، هو لاجواب آهي کلي کيڪاريائين دل سان ويهاري حال اوريائين ٿر متعلق کوڙ ساري معلومات ڏنائين. هن جي خيال ۾ ٿر جي مسڪين ماڻهن سان سياستدانن سميت سماجي اڳواڻن ۽ ٿر ۾ اين جي اوز جا ڄار وڇايل آهن ۽ ٿرين جي نالي تي ڪروڙين روپيا حاصل ڪن ٿا پر ٿرين جي تقدير ۾ تبديلي اڃان اچڻ جو نالو ئي نه ٿي وٺي...! مطلب ته ٿر وسيلن ۾ مالا مال آهي. 175 ارب ٽن ڪوئلو آهي. چائنا ڪلي جا اڻ کٽ ذخيرا آهن. دنيا جو مڃيل گرينائيٽ ۽ ٻيا قيمتي پٿر موجود آهن. ٿر جي جاگرافي جي لحاظ سان ننڍن وڏن پهاڙن ۽ واري جي دَڙن ۽ ميداني علائقن ۾ مينهن وسڻ کان پوءِ ان جي سونهن يورپ جي لنڊن کان مانچسٽر وڃڻ وقت وارن نظارن ۽ سوئيزر لينڊ کان ڪنهن به طريقي سان گهٽ ناهن جتي دنيا مان لکين ماڻهو سياحت لاءِ وڃن ٿا پر هتي ڪو به بندوبست نه هئڻ ڪري ٿر کي پوئتي رکيو ويو آهي. ٿر جو 85 سيڪڙو پاڻي زهريلو آهي، جيڪو پيئڻ لاءِ منع آهي، جنهن سان ڳوٺاڻن ۾ بيماريون جنم وٺن ٿيون. ننگرپارڪر جي نياڻين جو اسڪول جيڪو 13 سالن کان بند پيل آهي. ٿرپارڪر ۾ ٻه سيڪڙو مشڪل سان نياڻيون تعليم حاصل ڪن ٿيون. ٿرپارڪر جا 23 سئو ڳوٺ آهن، 95 سيڪڙو آبادي ٻهراڙي ۾ رهي ٿي. مونکي حيرت ٿي ته خوشحال ٿر جا ماڻهو روڊن تي ٻيهر نه رڳو کنڀيون ۽ سبزيون وڪڻي رهيا هئا. پر ماڻهو پنندي به ڏٺاسين. سندن منهن تي مرڪون نظر نه ٿي آيون هن ٿر مان ڪيئي ماڻهو وزيراعليٰ ۽ وزيراعظم بڻيا. ٿر جي ماڻهن پنهنجي ووٽ جي طاقت سان ماڻهن کي ته سگهه بخشي پر پنهنجي آئيندي لاءِ ڪجهه به نه ڪيو. قدرت ٿر تي ڪڏهن ڪڏهن مهربان ته ٿئي ٿي پر ٿر جي وسيلن جو تڪڙو استعمال ڪري صدين جي بک ۽ اڃ ختم ڪئي وڃي. ماروي جي هن ديس جي ماڻهن کي محبت جي ضرورت آهي. غير معمولي معاشي استحڪام لاءِ ڪوششون وٺي هر سال ٿيندڙ لڏ پلاڻ کي روڪيو وڃي. بک ۽ بدحالي جي باوجود ٿرين جي محبت نه وساري سگهبي. وسڪاري کانپوءِ ۽ ٿرين لاءِ روحاني خوشي نظر آئي پر سندن ٻار بکايل ڏٺم حقيقي خوشين کان محروم نظر آيا. شال ٿري ٿر ۾ هميشه آباد رهن پنهنجن وسيلن جا مالڪ بڻجن.(آمين)