بي حسي.....!
رياست جا سمورا طاقتور ٿنڀا پنهنجن خصيص مفادن لاءِ هڪ ٻئي کي هڪ عرصي تائين ٽيڪ ڏين ٿا طبقاتي سماج جا سگهارا ماڻهو اُن حڪمراني ذريعي لاپرواهي جو سبب بڻجن ٿا ۽ پرورپئگنڊا جي مشينري ذريعي ۽ کاٽائو پٽن ذريعي عوام تائين رسائي ڪري چيو وڃي ٿو ته سڀ ٺيڪ آهي جمهوريت حاصل ٿئي اڃان ٿورو عرصو ٿيو آهي. وقت ڏيو ته کير ۽ ماکي جون نديون وهائينداسين، جڏهن اڪثريتي عوام اِنفرادي ۽ اجتماعي طور دانهون ڪرڻ شروع ڪري ته سمجهي وٺو ته عوام دُرست آهي. ڇاڪاڻ جو تاريخ ۾ عوام جي اڪثريت ڪڏهن غلط ثابت ناهي ٿيندي. تاريخ عوام جي اڪثريت جي فيصلن کي مان ڏنو آهي ۽ دُرست قرار ڏنو آهي. هو نئن ته پاڪستان جو عوام سڄي ڪريٽ حڪمرانن جي ظلم ۽ جبر جو شڪار آهي. ڏاڍ ۽ ظلم خلاف ملڪ ۾ ڪيئي قومي ۽ جمهوري تحريڪون به هلي چُڪيون آهن. جيڪي اڄ به مختلف شڪلين ۾ جاري آهن. هڪ طرف 1950ع جي ڏهاڪي ۾ سول ۽ ملٽري بيورو ڪريسي ۽ حڪمران طبقو پاڻ ۾ هم آهنگ ٿيا ٽڪراءُ کان پوءِ جيڪي اڄ سوڌو اها ڪوليشن (اتحاد) جاري آهي ته ٻئي طرف جمهوري قوتون کاٻي ڌُر، قومپرستن جو وڏو حصو ان اتحاد جا مُخالف رهيا آهن ۽ سماج جي سموري خراب صورتحال جا ذميدار انهن کي ئي قرار ڏنو پيو وڃي.
سنڌ جي ڊگهي عرصي کان قومي، طبقاتي ۽ جمهوري حقن لاءِ مختلف ڌُريون سياسي جدوجهد ڪري رهيون آهن، سندن خيال ۾ طبقاتي سماج کي هڪ نئون سماج اڏڻ جي ضرورت آهي. قومي غلامي مان ڇوٽڪارو حاصل ڪرڻو آهي ۽ حقيقي جمهورت لاءِ جاکوڙ جي ضرورت آهي. اڄ سماج ۾ انتها درجي بي حسي نظر اچي رهي آهي 1985ع ۾ جڏهن اٽو صرف اٺ آنا قيمت وڌائي وئي ته کاٻي ڌُر جي ڪارڪنن زبردست مُظاهرا ڪيا. احتجاج ڪيو عوام طرفان کين پذيرائي ٿي. 1985 ڌاري آمريڪي ٻيڙو ڪراچي بندرگاهه تي اچي رهيو هو ته آمريڪي سامراج جي مداخلت جي خلاف ساڳي طبقاتي جدوجهد ڪندڙ ماڻهو ميدان تي نڪتا. تمام ڪمزور آواز هئڻ جي باوجود سماج ۾ اهڙي عمل جي ساراهه ٿي. اڄ کنڊ اڻلڀ آهي جيڪا 40 رپيا ڪلو ملڻ گهرجي اُها 100 رپين ۾ به نٿي ملي. اٽو اڻ لڀ ٿي ويو. اٽي ۽ کنڊ جي حاصلات لاءِ ڪراچي ۾ 18 غريب عورتون چيڀاٽجيچڪيون آهن. سڄي سنڌ جي واهڻ وستين ۾ ڏتڙيل ماڻهن پيٽ جي بک اُجهائڻ لاءِ لٺيون کاڌيون. تشدد سٺو، لکين ماڻهو اڄ به اٽي ۽ کنڊ، جي لاءِ سخت پريشان آهن. روز اخبارن ۾ پڙهون ٿا ته ڪنهن ماءَ پنهنجي جگر جي ٽڪرن کي ماني ڳڀي لاءِ بازار ۾ وڪڻڻ جا هوڪا ڏنا. ڪنهن ٻه ويلا ماني نصيب نه ٿيڻ تي ڳچي ۾ ڦاهوکائي پنهنجي جان آجي ڪئي. ڪنهن وري پنهنجن گلڙن جهڙن معصوم ٻارن کي پاڻ سان گڏ زهر پياري هميشه لاءِ ماني ڳڀي جي پريشاني کان آجو ڪري ڇڏيو.
سنڌ ۾ غربت ڏينهون ڏينهن وڌي رهي آهي. نتيجي ۾ ڏوهه وڌڻ لڳا آهن. ٻن پئسن لاءِ ماڻهو مارڻ کاٻي هٿ جو کيل ٿي ويو آهي. جنهن ڌرتي تي ماڻهو مارڻ عيب رهيو هجي. اُن پُرامن ڌرتي تي روز رت جا ريلا وهن ٿا. پوءِ به حڪمران چون ٿا ته اٽو ناهي ته چانور کائو. جمهوري ملڪن ۽ انسان دوست رياستن ۾ صورتحال بنهه مختلف هجي ٿي. هندستان ۾ ڪرپشن جي الزام تي وزير استعيفائون ڏين ٿا. ڪنهن حادثي ۾ ماڻهن جي مرڻ سان وزير نوڪري ڇڏيو ڏين. سنڌ ۾ اٽي ۽ کنڊ جو شديد هٿرادو بُحران ٿيو، چيو وڃي ٿو ته 70 شگر ملن مان 58 حڪمرانن جون آهن، سڄو بُحران وڌيڪ رقم ڪمائڻ خاطر آهي. 20 کان مٿي معصوم ماڻهن جي اٽي لپ لاءِ موت تي اسان جي حڪمرانن کي ڪوبه لهس نه آيو ڪنهن ۾ به ايتري جرئت ۽ غيرت نه هئي جو اهڙي انڌوهناڪ حادثي تي وزارت کان الڳ ٿي وڃي. ٻئي طرف اڪثريت عوام جي بنيادي مسئلن جي حل لاءِ مونکي هڪ به اهڙو مظاهرو نظر نٿو اچي ته اٽو ڇو مهانگوآهي کنڊ ڇو گدامن ۾ رکي وئي آهي ڪنهن سيٺ جي ڪارخاني کي باهه نه ڏني وئي آهي، بقول علامه اقبال جي
جس کيت سي دهڪان ڪو مُيسرنه هوروٽي.
اُس کيت ڪه هر خوشه گندم ڪو جلادو.
ٿيڻ ته هيئن گهربو هو ته سنڌ جي سماجي ۽ معاشي بدحالي، طبقاتي سماج جي انتهائي بري شڪل جڏهن سامهون هجي، عوام حڪمرانن کان بيزار هجن، پاڻمرادو احتجاج ٿيندا هجن، معروضي حالتن جي نشاندهي ٿئي ٿي ته انقلاب اچڻ گهرجي. انقلابي قوتون عوام جي اڪثريت هاري ۽ مزدورن سان ٿيل ڏاڍاين کي بنياد بنائي عوامي هلچل هلائين ٿيون.
انقلابي قوتون عوام جي بنيادي مسئلن جيڪي انهن جي روز مره جي زندگي ۾ اچن ٿا ان تي ايجنڊا جوڙين ٿيون ۽ پوءِ انهيءَ هاري مزدور جي طاقت سان سماج ۾ وڏي تبديلي رونما ٿئي ٿي.
اڄ سنڌ ۾ هڪ طرف حاڪميت جو سوال آهي، سنڌ جي غلامي جو سوال آهي؟ سنڌ جي وڏيرا شاهي جي جبر جو سوال آهي، هڪ طرف نسلي ۽ مذهبي ڪٽر پڻي ۽ جارحيت جو سوال آهي جنهن تي سنڌ جون قومپرست ۽ ترقي پسند ڌريون جو يڪراءِآهن.
پر ڪو سبب آهي جو ساڍا چار ڪروڙ عوام جي اڪثريت قومي حقن جي جدوجهد ڪندڙ ڌرين کان پاسيرو بيٺل آهن،
”ڪامريڊ لينن چيو آهي ته جيسين اوهين ماڻهن جي ٻولي، نه سمجهندا انهن جي مسئلن تي ويچار نه ڪندا هو ڇا ٿا چاهين ته اوهان کي ڪاميابي نه ملندي“ سنڌ جي اڪثريت عوام جو فوري مسئلو بُک جو خاتموآهي، کين امن گهرجي جيڪو يقينن انقلاب ۽ آزادي سان ممڪن آهي پر جيسين انقلابي ڌُريون عوام جي مسئلن کي ويجهي کان نه ڏسنديون، انهن جي ننڍي کان ننڍي مسئلي تي ويڙهه نه ڪنديون ته عوام انهن سان گڏ نه بيهندو.
فلسطين جي آزادي پسند پارٽين 1948ع کان اڄ تائين جارحيت ۽ غلامي خلاف وڙهندا رهيا آهن، جن وڏيون قربانيون ڏنيون سڄي دنيا ۾ پاپولر قومي تحريڪ طور سڃاتي وڃي ٿي. پر 1987ع ۾ حماس فلسطينين عوام جي مشڪلاتن انهن بنيادي کان بنيادي مسئلن لاءِ عملي ڪوششتون ڪندا رهيا نتيجي ۾ 2006ع ۾ حماس سڄي علائقي جي سياست ۾ ڇائنجي وئي غزا جي فلسطينين ، ڪئمپن ۾ رهندڙ فلسطينن حماس لاءِ خودڪش ماڻهو پئدا ڪيا. جڏهن اوهين عوام جي مسئلن سان پاڻ کي ڳنڍي بيهاريو ٿا ته عوام آخري حد تائين ساٿ ڏيڻ لاءِ تيار هجي ٿو. انگريزن جي سڌي غلامي کان پوءِ هاڻ وري آمريڪن جي سڌي غلامي جو شڪار ٿيڻ وارا آهيون قوم ۽ عوام کي پنهنجي پيرن تي بيهارڻ بجاءِ بينظير سپورٽ پروگرام ذريعي هڪ هزار مهيني ۾ ڏئي لکين پيناڪ پئدا ڪيا پيا وڃن اُن ۾ به ڪرپشن جا سمورا ليڪا لتاڙيا ويا آهن ٻئي طرف مجموعي طرح سان عوام جي بي حسي نظر اچي ٿي ته انفرادي طرح سان ريل هيٺان خودڪشي ڪرڻ ڦاهو کائي مرڻ، زهر جا ڍُڪ پي رت جا ڍُڪَ اوَڳاڇي مرڻ لاءِ ته تيار آهي پر اجتماعي طرح سان زبردست عوامي مزاحمت ڪرڻ لاءِ تيار ناهي. ٽئين طرف ان سڄي صورتحال مان عوام کي ٻاهر ڪڍڻ لاءِ انتهائي ڏاهپ ڀري، ليڊر شپ ۽ تنظيم جي وڏي کوٽ نظر اچي ٿي. جيڪا تنظيم حڪمرانن جي بي حسي ۽ عوام مٿان ڪيل جبر جو فائدو وٺندي گهر گهر وڃي عوام کي سجاڳ ڪرڻ، انهن کي بي حس ٿي خاموش زندگي گذارڻ، هميشه الله جي رضا تي راضي رهڻ خود ڪشيون ڪرڻ کان روڪين، انهن ۾ هڪ نئون ويساهه پئدا ڪن، اميد جي چڻنگ پئدا ڪن، گهٽ ۽ ٻوسٽ جي ماحول مان ٻاهر ڪڍي اچن، هارين جون مظبوط ۽ منظم تنظيمون جوڙين پورهيتن جون تنظيمون جوڙين، انهن جي هر مُشڪل ۾ گڏ بيهن انهن جي مرڻي پرڻي ۾ گڏ هجن، وڏيرن جي اوطاقن تي ٻانهون ٻڌي بيهڻ وارن لاءِ سهارو بڻجن، جڏهن 18 عورتون ڪراچي ۾ ۽ سنڌ جي ٻهراڙي ۾ مسڪين ماڻهو اٽي جي لپ لاءِ پنهنجون جا نيون وڃائي ويٺا ته سنڌ جي طبقاتي جدوجهد ڪندڙ ۽ سرمائيدارانه، جاگيردانه سماج جي باغين کي زبردست تحريڪ هلائڻ گهرجي، هر هنڌ ماتم لاءِ تڏا وڇائجن ها. انهن ماڻهن لاءِ تحريڪ ايتري شدت اختيار ڪري ها جو لاڳاپيل وزير مشير گهر ڀيڙا ٿين. پر منهنجي خيال ۾ مرڻ وارن جا نالا ڪنهن به انقلابي پارٽين کي ياد نه هوندا انهن جي گهرن ۾ وڃي سندن پونئيرن سان تعزيت به نه ڪئي، انهن جي لڙڪن ۾ ٻه لڙڪ به نه هاري سگهيا ته پوءِ ڪيئن سنڌ جو اڪثريتي عوام ان بي حسي تي ساٿ ڏيندو. باقي گهر ويٺي هر ماڻهو ڏک جو اظهار ڪيو.
هڪ ڀيرو ٻيهر اقتدار کان ٻاهر ويٺل جاگيردار سياست ڪندڙ ڌُريون ان سڄي صورتحال مان فائدو وٺندي اقتدار ۾ ايندا ۽ عوام کي يقين ڏياريندا ته اسين اوهان جي ڏکن جي خاتمي جو سبب بنياسين.
سنڌ واسيو! سنڌ ۾ غير يقيني واري صورتحال ٽٽڻ گهرجي، سنڌ جي ماڻهن جي مشڪلاتن کي ختم ڪرڻ لاءِ اڻٿڪ گهڻ رخي ۽ ڏاهپ ڀري تحريڪ جي ضرورت آهي. سنڌ جا وڏا قومي مسئلا يقينن انقلاب ۽ آزادي جا گهُر جائو آهن، جيسين انقلابي تنظيمون ان معيار جون ٿين تيسين سنڌين کي اٽو لپ وٺي ڏيو، ڊسپرين گوري وٺي ڏيو، غريبن جي ٻارن کي تعليم ۽حق وٺي ڏيو، سنڌي ماڻهن جڏهن غربت ۽ افلاس خلاف خودڪشيون ڪرڻ بند ڪيو ته سمجهنداسين ته سنڌي عوام انقلابي پارٽين تي ويساهه ڪرڻ لڳو آهي ۽ هن ڏاڍ ۽ جبر واري طبقاتي رياست خلاف ڏتڙيل ماڻهو اجتماعي ويڙهه کي اهميت ڏئي ٿو اُن ۾ هو پنهنجو ڇوٽڪارو سمجهي ٿو، بي حسي واري صورتحال رڳو سنڌ کي نصيب ۾ ناهي ملي پر دنيا جي تمام گهڻن ملڪن ۾ اهڙي ڪيفيت رهي آهي عقل مند ماڻهن اُن جو گس ڳوليو شعور کي هٿيار بنايو ماڻهن ۾ همت ۽ حوصلو پئدا ڪيو ڏکين گهڙين ۾ وقت وڃائڻ کانسواءِ عوام سان ڏکن ۾ ڀرجهلو ٿي بيٺا سنڌ جي موجوده معروضي ڪيفيت انقلاب جو مطالبو ڪري ٿي. اسان کي تاريخ جي انقلابي ڪردارن ۽ پارٽين ڏانهن رجوح ڪرڻ جي ضرورت آهي.