سنڌ جاڳي پئي!
قومون پنهنجي وجود کي بچائڻ لاءِ هر وقت تيار هجن ٿيون، سازشن ۽ حادثن جي ڪري قومون غلام بڻجن ٿيون. پوءِ ڪو هوشو، ڪو هيمون، ڪو دولهه درياخان پئدا ٿين ٿا. جيڪي سِرَ ڏئي ويساهه وٺن ٿا ۽ پنهنجي ايندڙ نسلن لاءِ هڪ انقلابي ۽ غيرت جو پيغام ڇڏين ٿا، رياست ۽ اُن جا اتحادي نت نون طريقن سان قومن کي حقن کان محروم رکن ٿا. اسين اڳ ڪئي ڀيرا بحث ڪري چُڪا آهيون ته انگريزن جي وڃڻ کان پوءِ ٿيڻ ته ائين گهربو هو ته جيئن قومون غلام ٿيون ته انهن کي آزاد ڪيو وڃي ها پر هڪ سازش تحت پاڪستان نالي هڪ (Therocratic state) مذهبي ۽ پاڪستان قوم جي نالي ۾ هڪ ملڪ جو اعلان ڪيو ويو. هنڌستان مان آيل لکين پناهگير ملڪ جا حاڪم بڻجي ويا. 70 سيڪڙو نوڪر شاهي تي پناهگيرن جو قبضو هو. فوج تي پنجاب قبضو ڪيو. رياست جا مضبوط ادارا ڌارين حوالي ٿي ويا. ۽ پوءِ لڳاتار سازشن ۽ ڏاڍ سان سنڌ کي پوئتي ڌڪيو ويو. پر سنڌ هر وقت ڪمزور ئي سهي آواز اُٿاريندي رهي. جڏهن بنگالين جو قتل عام ٿيو تڏهن به سنڌ مان ڪا چڻنگ ٻري هئي. قتل غارت جي مذمت ٿي هئي. سنڌ جي حيثيت ختم ڪري ون يونٽ قائم ڪيو ويو تڏهن به سنڌ جا ساڃاهه وند ماڻهو اُٿي کڙا ٿيا هئا.ڪمزور تحريڪ باوجود سگهارو آواز هو. جنهن ون يونٽ ٽوڙيو. پاڪستان ۾ لڳندڙ هر مارشلا کي سڀ کان وڌيڪ مزاحمت سنڌ ڏني. سنڌ جا ڪئي نوجوان ڦاهي گهاٽ تي پهچايا. جنهن کلندي ڦاهي کي چُمي موت کي قبوليو ۽ اهڙي ريت هڪ طرف رياست جي جبر ۾ اضافو ٿيو آهي ته ٻئي طرف معروضي حالتن جي ڪري سنڌ جي قومي جاڳرتا ۽ قومي تحريڪ ۾ به سگهه پيدا ٿي آهي. جيڪا اڻٿڪ ۽ مستقل مزاجي سان اڳتي وڌي رهي آهي. ايس ٽي پي سنڌ جي اهم معاملن تي گذريل هڪ سال کان عوام سان رابطي ۾ آهي. سنڌ ۾ ڌارين جي آبادڪاري جي خلاف جدوجهد ڪندي ٻن ڪارڪنن جي ريٽي رت کيس سگهه بخشي آهي. ڌارين جي مسلسل اچڻ سان هڪ طرف سنڌي اقليت ۾ تبديل ٿي رهيا آهن ته ٻئي طرف معاشي بدحالي جو شڪار ٿي رهيا آهن ۽ ٽيون خطرو هي موجود آهي ته ڌاريا ڪا طاقت وٺي نئين تهذيب ۽ ٻولي جي بنياد تي هڪ نئون اسرائيل نه جوڙي وٺن جنهن جو سنڌ کي ڪيترو نقصان ٿيندو اُن جو اندازو فلسطين کي ڏسي لڳائي سگهجي ٿو. هڪ نسل پرست تنظيم پنهنجي نظرياتي لائين تي عمل ڪندي عالمي ادارن جي مدد سان پاڻ کي منظم ڪري رهي آهي.
”ڪراچي سنڌ آهي“ جڏهن چئجي ٿو ته ان جو مطلب هي آهي ته ڪراچي سنڌين جو تاريخي شهر آهي، جنهن تي ڌارين قبضو ڪري سمورن وسيلن تي قبضو ڄمايو آهي. هڪ رپورٽ موجب ڪراچي جي سمورن صنعتي ادارن ۾ ڌرتي ڌڻي صرف 2 ٻه سيڪڙو آهن. ڪراچي جي نجي ادارن ۾ سنڌي ماڻهو 5 پنج سيڪڙو آهن. سٽي حڪومت جي ڪميونٽي پوليس جنهن جو تعداد 16000 سورنهن هزار آهي سنڌي هڪ به نه آهي. گذريل پنجن سالن ۾ سٽي حڪومت 400 چار سو ارب رپين مان 10 سيڪڙو به سنڌي ماڻهن تي خرچ نه ڪري سگهيا. دهشت ۽ وحشت جي فضا ۾ سنڌي ماڻهو روز جيئن ٿا ۽ مرن ٿا. ڪراچي جي حق حاڪميت سنڌ وٽ ناهي اُنڪري سنڌ جي تعليم، صحت، ۽ تهذيب ميسارجي رهي آهي ۽ محروم ٿي رهيا آهيون. ڪراچي ۾ نسلي فڪر اهو چوڻ شروع ڪيو آهي ته ڪراچي ۽ سنڌ مطلب ته ڪراچي کي سنڌ کان الڳ ڪيو وڃي ته جيئن سڀاڻ ڪراچي کي الڳ ڪري نئون وطن جوڙڻ ۾ مُشڪل نه ٿئي.
ڊگهي عرصي تائين سنڌ جي قومپرستن ۽ ساڃاهه وندن ڪراچي جي معاملن کان لاتعلقي جو اظهار پي ڪيو آهي. اڄ جڏهن عملي طرح سان ڪراچي کي سنڌ کان الڳ رکيو پيو وڃي ته سنڌ به جاڳي پئي آهي. تن قومپرست پارٽين جي پنهنجي پنهنجي نوعيت جي تاريخي ۽ عظيم ريلين ۽ لانگ مارچن ثابت ڪيو آهي ته “ڪراچي سنڌ آهي” اُن کان لاتعلقي سنڌ کان لاتعلقي برابر آهي. سنڌ جي وڏي پارٽي پ پ آهي. سنڌ جو اڪثريت عوام اڃان سوڌو اُن سان گڏ بيٺو آهي. پر بدقسمتي سان اڪثريت ۾ هوندي اقتدار ۾ هوندي، سنڌ سان ٿيل ويڌن جو ازالو ڪرڻ ۾ ناڪام رهي آهي. ايم ڪيو ايم ڏنڊي جي زور تي ۽ فوجي جنرلن جي حمايت سان ڪراچي ۾ سگهاري پارٽي نظر اچي ٿي، ان جي سگهه ٽن ڏهاڪن کان غير فطري طور تي ثابت ڪئي پئي وڃي ۽ وقت گذرڻ سان هو اهڙا مطالبا ورجائي ٿي، جنهن سان لڳي ٿو ته هو مڪمل طرح سان هڪ الڳ ۽ آزاد رياست ٺاهڻ ڏانهن وڌي رهيا آهن. مثال تازو پ پ ايم ڪيو ايم جي ڪور ڪميٽي اجلاس ۾ گهُر ڪئي وئي ته تعليم روينيو ۽ پوليس جا اختيار به سٽي حڪومت کي ڏنا وڃن. جڏهن ڪميونٽي پوليس ۾ سنڌي نه هجن ته پوءِ باقي زمينن، تعليم ۽ پوليس جا اختيار وٺي هو ڇا ٿا ڪرڻ چاهين. سنڌ جي قومپرست سياست ۽ ساڃاهه وندن ۾ اڃا سوڌو ڪراچي جي معاملي تي وڏا اختلاف موجود آهن. هڪ ڌُر چوي ٿي ته ايم ڪيو ايم دُرست آهي ۽ اُهي سنڌ جي قومپرستن جا فطري اتحادي آهن. هڪ ڌُر وچون رستو اپنائي ٿي. ڪڏهن حامي ته وري ڪڏهن مُخالف. ڪجهه دانشور حلقا به ايم ڪيو ايم جي سگهه کان مُتاثر ٿي، انهن جي حمايت ۾ لکڻ ۽ ڳالهائڻ کان سواءِ رهي نٿا سگهن. سائين جي ايم سيد چئي ويو آهي ته پاڪستان ۾ پنجابي ۽ پناهگير مستقل مفادن جي ڪري سنڌ تباهه ٿي آهي. سنڌ جا وسيلا قبضي هيٺ آهن. جيستائين ڪراچي جي سياست ۾ نسلي مت ڀيد ڪندڙ سياست جو ڇيد نه ٿيندو، سنڌ ڪيئن بچائي سگهبي، تازن انگن اکرن موجب پورٽ ۽ شپنگ جي وزير بابر غوري پورٽ قاسم ۾ Out of turn ڀرتيون ڪيون آهن. سندس ٽن ڀاڻيجن کي 18 گريڊ ۾ نوڪريون مليون آهن. پورٽ قاسم اداري ۾ سنڌي ماڻهن کي اقليت ۾ آندو ويو آهي. جيڪي به وزارتون ڌارين وٽ آهن، اُهي پنهنجن ادارن ۾ هڪ به سنڌي ماڻهو کي روزگار ڏيڻ لاءِ تيار ناهن. مون اڳي لکيو هو ته پناهگيرن کي هميشه ڌرتي ڌڻين جي تهذيب جو حصو ٿيڻو پوي ٿو پر هندستان مان آيل مهاجرن پنهنجي شناخت کي برقرار رکيو، اهوئي بنيادي تضاد بڻجي ٿو، سنڌ وطن جي ماڻهن سان، ٻيو ته ڪراچي جي اردو ڳالهائيندڙ پُرامن شهري الڳ وجود رکن ٿا ۽ نسلي تنظيم جي الڳ فنامنا آهي. نسل پرست تنظيم جي خلاف بيهڻ جو مطلب اردو آبادي خلاف نه وٺڻ گهرجي.
سنڌ جا جيڪي حق صليب ٿيا آهن، اُن ۾ پنجاب ۽ نسلي تنظيم برابر جي شريڪ آهي. اُنڪري قومي حقن جي ويڙهه ٻنهي خلاف ٿيڻ گهرجي. هڪ طرف سنڌ جون ننڍيون توڙي وڏيون قومپرست ڌُريون جاکوڙي رهيون آهن ته ٻئي طرف سنڌ جو عوام منظم ٿي رهيو آهي. ڪلچر ڏينهن تي لکين ماڻهن جو نڪري اچڻ، بينظير ڀٽو جي شهادت تي سنڌي عوام جو مزاحمت ڪرڻ، سنڌو درياهه جو ڏينهن ملهائڻ تي عوام جو مُتحرڪ ٿيڻ ۽ ايس ٽي پي جي “ڪراچي سنڌ آهي” تي سنڌي عوام جو جهومي اُٿڻ، اهو ويساهه ڏيڻ جي برابر آهي ۽ محسوس ڪرايو پيو وڃي ته ڪو اڳواڻي ڪري سنڌي عوام جاڳي پيو هو هر وقت تيار آهي. 2١ جنوري تي ڪراچي شهر ۾ دهشتگردي جي باوجود لکين ماڻهن جي سمنڊ اهو ثابت ڪيو ته ڇا به ٿئي سنڌين کي پنهنجي شناخت ڪرائڻي آهي. ڪراچي جي دهشت ۾ آيل عوام کي نفسياتي دٻاءَ ۾ آڻي ۽ چالاڪيءَ سان انهن جي ووٽ جي طاقت کي عالمي ادارن وٽ پيش ڪرايو پيو وڃي. انڪري جيڪا ڌُر قومي سياست کي نسلي سياست جي تابع ڪرڻ چاهي ٿي، اُها مڪمل طرح سان ڀليل آهي. اُهي ذاتي مفادن جي حاصلات کان سواءِ ڪجهه به نه ڪري رهيا آهن. سنڌ جي اهم قومپرست سياسي پارٽين کي پنهنجو سياسي جائزو وٺڻ جي ضرورت آهي، ايڊهاڪ بنيادن تي نه پر مستقل بنيادن ۽ نظرياتي بنيادن تي لائين جوڙڻ جي ضرورت آهي. قومپرست ڌُرين جي اتحاد جي ضرورت هڪ حدتائين هجي ٿي پر اصل قوت سنڌي عوام آهي، جنهن کي منظم ڪري طاقت ۾ تبديل ڪرڻ جي ضرورت آهي. ڪالاباغ ڊئم جي تحريڪ کان وٺي ڌارين جي آبادڪاري خلاف ۽ سنڌ ۾ حق حاڪميت لاءِ ڪيل جدوجهد هاڻ نئين رنگ ڍنگ سان سامهون اچي رهي آهي. ڀٽو جي ابتدائي دور واري شعور وارا رنگ نظر اچي رهيا آهن. هيٺين سطع تائين عوامي سرگرمين ماڻهن کي منظم ڪيو آهي، شعور ڏنو آهي، جنهن ڪري لکين ماڻهو تحرڪ ۾ اچي رهيا آهن. بُک بدحالي عوام کي پهرين صف ۾ بيهي وڙهڻ لاءِ مجبور ڪري رهي آهي. تاريخ ۾ معروضي حالتن پٽاندڙ عوام وڏا انقلاب برپا ڪيا آهن. پر شرط هجي ٿو انقلابي تنظيم ۽ انقلابي قيادت جو جيڪا همت سان فيصلا ڪري، رياست جي جبر کي منهن ڏئي، عوام جي تربيت ڪري انهن کي منظم ڪري منزل ڏانهن وٺي وڃي. ڇاڪاڻ جو هي طئي آهي ته لکين ماڻهن جا ڇڙواڳ هجوم ڪا تبديلي نه آڻي سگهندا آهن. اڄ جڏهن سنڌ جو عوام جاڳيو آهي. ايس ٽي پي انهن کي منظم ڪري رهي آهي ته پوءِ انهن جي تربيت ۽ شعور جو به بندوبست به ڪيو ويندو. ڪڏهن ڪڏهن شاندار ۽ عظيم ليڊرشپ هجي ۽ تنظيم ڪمزور بي ترتيب ته پوءِ ڪاميابيون ناڪامين ۾ تبديل ٿي وينديون آهن. ان ڪري تاريخ مان سکڻ جي ضرورت آهي. ماڻهن جي ڇڙواڳ هجومن کي منظم ڪري اڳتي وٺي هلجي ۽ اها صلاحيت ايس ٽي پي وٽ موجود آهي ته اها ڪري سگهي ٿي. هڪ نئين دور جي شروعات ٿي رهي آهي. 90ع جي ڏهاڪي وارو اعتماد ۽ ويساهه هڪ ڀيرو ٻيهر واپس اچي رهيو آهي. قومي تحريڪ جي جدت ۾ عوام جي شعور ۽ ويساهه بنا جنگ کٽڻ ڏاڍو مُشڪل آهي تاريخ جي غلطين مان سکندي نئين راهه وٺڻ جي ضرورت آهي زبردست پورهئي ڪرڻ جي ضرورت آهي. ڇاڪاڻ جو سنڌ جو گهيرو ڏاڍو تنگ ڪيو ويو آهي. دشمن قوتون صف بندي ڪري رهيون آهن ته پوءِ سنڌ دوست قوتن کي به نئين صف بندي ڪرڻ جي ضرورت آهي.