هي ڇا پيو ٿئي؟
پورٽ قاسم اٿارٽي جو ڪنسٽرڪشن ۽ ڪنٽرول ايريا چوڏنهن هزار ايڪڙ تي مشتمل آهي جڏهن ته پورٽ جي دعويٰ موجب ڏنگي، ڀنڊار ٻيٽن سميت پکڙيل زميني، سامونڊي ايريا تقريبا هڪ لک 1،00،000، ايڪڙ آهي. وفاقي سرڪار پاران پورٽ جو ايريا قبضي ۾ وٺڻ کانپوءِ سيڪيورٽي ادارن مقامي سنڌي ماڻهن کي اُتان زبردستي لڏائڻ شروع ڪيو جيڪي صدين کان اُتي آباد هئا. غريب پورهيت ماڻهو، مال چاريندا ۽ مزدوريون ڪندا هئا. پورٽ جي شروعاتي ڪم ڪار ترقياتي ڪمن، سيڪيورٽي نظام لاءِ صرف مقامي سنڌي ماڻهن مان 79 مزدور کنيا ويا جڏهن ته باقي سموري لوڌ ڪراچي شهر ۽ ملڪ جي ٻين علائقن مان گهرائي وئي. 1988 ۾ بي نظير ڀٽو جي اقتدار ۾ اچڻ کانپوءِ عارضي ڀرتي ڪيل سنڌي مزدورن جو چڱو انگ پڪو ڪيو ويو اندازي موجب پهريون ڀيرو 700 ست سئو سنڌي مزدور ڀرتي ڪيا ويا. پر ساڳي وقت ايم ڪيو ايم جي دٻاءُ تحت وفاقي سرڪار سندن تنظيم جا 350 ٽي سئو پنجاهه مزدور پڻ کنيا ويا مطلب ته سنڌين جي پيٽ ۾ اڌو اڌ جڏهن ته ان کان اڳ به ڌاريائي نوڪرين ۾ هئا.
2003ع ۾ هڪ ڀيرو ٻيهر اداري ايڊورٽائيزمنٽ ذريعي نوڪريون ڏيڻ جو اعلان ڪيو هزارين درخواستون جمع ٿيون پر فوري رزلٽ نه ڏني وئي ۽ ٿوري عرصي کانپوءِ نوڪرين جو سلسلو شروع ٿيو تقريبا هن مهل تائين 800 اٺ سئو مزدور ۽ 200 آفيسر ڀرتي ڪيا ويا. 1000 هزار جي انگ ۾ سنڌي ماڻهو اٽي ۾ لوڻ برابر به ناهن سي به لڳي ٿو ته غلطيءَ سان ڀرتي ڪيا ويا. 2002 ع کان جنرل مُشرف جي دور ۾ نسل پرست تنظيم جي ماڻهن وٽ پورٽس ۽ شپنگ واري منسٽري هجڻ ڪري انهن جي ڪوٽاتي صرف ئي صرف پناهگير ڀرتي ڪيا ويا آهن موجوده پ پ جي ٻن سالن واري دور ۾ به وزارت بابر غوري وٽ آهي پر پ پ جي ڪوٽا تي به پنجابي، پٺاڻ ۽ شهري پناهگير ڀرتي ڪيا پيا وڃن تازو پنج انجنيئر ڀرتي ٿيا تنهن مان سنڌي صرف هڪ هو.
ايم ڪيو ايم پنهنجن شهيد ڪارڪنن جي ڪوٽا مقرر ڪئي آهي انهن جي جاءِ سندن تنظيم جا ويڙهاڪ ڀرتي ڪيا ويا آهن جنهن جو وڏو انگ جاب تي به نه ايندو آهي. گهر ويٺي پگهار کڻن ٿا. پورٽ قاسم ۾ ميرٽ جي ۽ مقامي ماڻهن سان طئي ٿيل اصولن جي ڀڃڪڙي ڪندي ڌارين کي نوڪريون ملن پيون جڏهن ته طئي ٿيل فارمولا جي لتاڙ ٿي رهي آهي. جن مقامي ماڻهن پورٽ لاءِ پنهنجا اباڻا ڪک ڇڏيا، قبرستان ڇڏيا، مال جا چراگاهه ڇڏيا تن کي نوڪرين کان بنهه جواب آهي. ٻئي طرف ڊاڪ ليبر جيڪي جيٽين تي ڪم ڪندا آهن. جهازن ۾ مال چاڙهڻ ۽ لاهڻ جو ڪم ڪندا آهن. ٻنهن مزدور ۽ آفيسر مقرر ڪيا ويا آهن.
1700 سترنهن سؤ ليبر ۽ آفيسرن ۾ صرف 50 پنجاهه سنڌي مزدور آهن. جنهن مان به مقامي ماڻهن جو انگ صرف 5 آهي. باقي سموري شهري پٺاڻ ۽ پنجابي هزاريوال ماڻهن جي آهي. هي عالمي اصول هجي ٿو ته جتي به ڪو ڪارخانو لڳي اُتي مقامي پورهيتن کي اهميت ڏني وڃي ٿي پر سنڌ ۾ قصو بنهه اُبتڙ آهي. اسين سوال پڇڻ ۾ حق بجانب آهيون ته جيڪڏهن هي پاڪستان آهي ۽ هر ماڻهو کي ڪٿي به وڃي نوڪري ڪرڻ جو حق آهي ته پوءِ منهنجا سائين ٻڌايو وڃي ته پنجاب جي صنعتي زون ۾ سنڌي ماڻهن جو ڪيترو انگ آهي؟ جواب آهي هڪ به نه؟ ته پوءِ سنڌ جي ماڻهن ڪهڙو ڏوهه ڪيو آهي جو انهن جي روزگار جي وسيلن تي راتاهو هنيون پيو وڃي. ڪراچي ۾ رهندڙ مقامي مسڪين ماڻهو وٽ روزگار جا ٻيا ڪهڙا ذريعا آهن.
ڪراچي جي سرڪاري توڙي ٻين ادارن ۾ سنڌين لاءِ روزگار جا دروازا بند هجڻ ڪري سنڌي معاشي طرح سان تباهه حال آهن.
ان کان پوءِ پورٽ قاسم اٿارٽي پنهنجي زمين سرمائيڪارن کي صنعت ايريا لاءِ وڪرو ڪئي آهي. تقريبن 3600 يونٽ لڳايا ويا آهن.
جنهن مان 400 چار سئو ڪارخانا ڪم ڪري رهيا آهن. ان تيل، گيهه، ڀاڻ، ڪيميڪل جا يونٽ آهن باقي ڪارخانا ٺهڻ جي مرحلي ۾ آهن. پورٽ اٿارٽي انهن سان طئي ڪيو ته گهٽ ۾ گهٽ 5 سيڪڙو مقامي سنڌي رکيا وڃن. انهن ادارن ۾ 40 هزار مزدور ۽ آفيسر ڪم ڪري رهيا آهن سنڌي هڪ سيڪڙو به ناهن. جڏهن 3600 هزار يونٽ لڳندا ته اندازو هڻو لکين ماڻهو نوڪرين ۾ هوندا ۽ سنڌي ماڻهو غائب هوندو. هن کان وڌيڪ زيادتي ڪاٻي ٿي سگهي ٿي.
پورٽ ۾ هن مهل 253 آفيسر آهن ان ۾ سنڌي ناهي.
اسٽاف جي ليول ۾ 1764 ملازم آهن سنڌين جو انگ صرف 600 آهي.
ڊي جي ليول جا آفيسر 5 غير سنڌي آهن.
پورٽ کي هلائيندڙ ٻه اهم پوسٽون (1) ڊائريڪٽر فنانس (2) ڊائريڪٽر هيومن ريسورسز ٻئي آفيسر ڌاريا آهن.
سڄي پورٽ کي هلائڻ لاءِ بورڊ آف ڊائريڪٽر جو ڪم آهي.
جيڪي ٽوٽل 7 آهن. چيئر مين بورڊ ايڊمرل ريٽائرڊ اسد قريشي آهي. جيڪو آمر جنرل مشرف جي ساٿي راشد قريشي جو ڀاءُ آهي ستن ڊائريڪريڪٽرز مان صرف هڪ ٻاهران کنيل سنڌي شير محمد بلوچ ايم اين اي آهي. جنهن جو تعلق پ پ سان آهي. بابر غوري جي چوڻ تي ٻاهرين ڊجنگ ڪمپني کي ڊجنگ لاءِ ڏنو ويو آهي. 14 چوڏنهن ارب رپين جو ٺيڪو ڏنو ويو آهي. وڏي ڪميشن وٺڻ جي ڪري ڊيجنگ ڪمپني سمنڊ جي کوٽائي ٿيل مٽي کي وچ ۽ انهي سمنڊ ۾ ڦٽو ڪرڻ بجاءِ اُتي جو اُتي پاسي ۾ اڇلايو پيو وڃي نتيجي ۾ ڪمپني ته اربين ڊالر ڪمائي ٿي پر سمنڊ جا مينگروز تباهه ٿي رهيا آهي. مڇي، جهينگو، پکي مري رهيا آهن. آلودگي پئدا ٿي رهي آهي. انهن کي ڪوبه چوڻ وارو ناهي کين ڪوبه پڇاڻو نه پيو ڪري. پورٽ جي ستن ڀرتن مان چار ڀرٽ جيٽيون ٻاهرين ڪمپني بي پي ورلڊ دُبئي جي ڪمپني کي ليز تي ڏنو ويو آهي. جنهن جا سمورا اختيار انهن حوالي آهن. انهن جي اختيار ۾ آيل ليبر ۽ آفيسر ڀاڻ، ڪنٽينر، ڪيميڪل، آئل وغيره ايڪسپورٽ ۽ امپورٽ ٿئي ٿو. پورٽ قاسم اٿارٽي تقريبن هڪ لک ايڪڙ زمين جي والار ڪئي آهي. جيڪا قانوني طرح سان سنڌ ۽ سنڌين جي ملڪيت آهي. پورٽ غيرقانوني طرح سان ڪجهه سال اڳ جنرل مُشرف جي دور ۾ نسل پرست شهري تنظيم جي چوڻ تي ڳريون ڪميشن ڪيونس ڏنگي ۽ ڀندار ٻيٽ دُبئي جي ڪمپني کي وڪرو ڪيا هئا. پرسنڌ جي غيرت مند ۽ باشعور عوام اُٿي کڙو ٿيو ٻاهرين ڪمپني کي ڀڄڻو پيو. پورٽ مقامي ماڻهن سان ڪيل واعدا. بينظير ڀٽو دور ۾ ٺهيل ڪميشن کي به مان ناهي ڏنو. سنڌين پنهنجي وڃايل ڳوٺن ۽ زمينن جي عيوض نوان ڳوٺ ٺاهي ڏيڻ انهن جي تعمير لاءِ هڪ لک رپيا في خاندان کي ڏيڻ گهٽ ۾ گهٽ 15 سيڪڙو هر ماڻهن کي روزگار ڏيڻ جا سمورا وعديٰ وفانه ٿيا. اڄ ملڪ ۾ ذوالفقار ڀٽو پارٽي اقتدار ۾ آهي جنهن پورٽ قاسم اٿارٽي جو قيام آندو چونڊيل حڪومت جنهن کي ملير جي ماڻهن چونڊرائي اقتدار ۾ آندو اُهي نوڪرين کان محروم آهن.جنهن جي ڏاڏن جي هڏڙن مٿان بلڊنگون ٺاهي ملڪي ترقي ۾ اضافو ڪيو پيو وڃي اُهي بي وس سنڌي ماڻهو ڏٻرن چهرن سان پنهنجن اباڻن جي ڪکن ڏانهن منهن ڪري روئي رهيا آهن. ملير جي هر طرف صنعتن ترقي ڪئي آهي لکين ماڻهو روزگار سان لڳل آهن پر ڌرتي ڌڻي بي يارو مددگار آهن. حقن لاءِ آواز اُٿارين ٿا ته کين ماريو وڃي ٿو. اهڙي صورت ۾ جمهوريت جي دعويٰ ڪندڙ روٽي ڪپڙا ۽ مڪان جون ڊاڙون هڻندڙ ڪيڏانهن ويا. ڌارين جي لوڌن کي ڪير روڪيندو، جيڪي سياسي، سماجي ۽ معاشي طور تي منظم ۽ سگهارا ٿي سنڌ کي ٽوڙڻ جا سانڀاها ڪري رهيا آهن ته ڪٿي آزاد عدليه جتي سالن کان مقامي ماڻهو پنهنجي حقن لاءِ وڙهي رهيا آهن ۽ عدالتون فيصلا ڏيڻ بجاءِ ٽاري رهيا آهن. سنڌ جا حڪمران گونگا ۽ ٻوڙا آهن، جن کي سنڌين جو آواز ٻڌڻ ۾ نٿو اچي. بقول سماجي اڳواڻ ۽ پورٽ جي حقن حاصل ڪرڻ لاءِ جاکوڙيندڙ سائين خدا ڏنو شاهه جي ته ٿڪجي پيا آهيون سنڌي ننڌڻڪو، اڪيلو ۽ بي وس آهي. سواءِ زبردست قومي، جمهوري جدوجهد جي حق نه ملي سگهندا. سنڌ واسيو سنڌ جي هر اداري جي صورت حال اهڙي آهي. سنڌ کي اصل صورت ۾ آڻڻ لاءِ ڌارين کي روڪڻ لاءِ ۽ پنهنجن بنيادي حقن حاصل ڪرڻ لاءِ شاندار جدوجهد جي تيار ڪرڻ گهرجي.
(انگن اکرن لاءِ خدا ڏنو شاهه جي مضمون مان به مدد ورتي وئي آهي.)