محڪوم قومن جا بنيادي حق
سنڌ ترقي پسند پارٽي پاران هن سيمينار گول ميز ڪانفرنس ۾ بحث مباحثي کي خوش آمديد ڪيان ٿو ۽ شڪرگذار آهيان جو هن فورم تي مون کي پنهنجو نقطه نظر پيش ڪرڻ جو موقعو ڏنو ويو آهي. مونکان اڳ سنڌ ۽ بلوچستان سان تعلق رکندڙ دوستن تفصيلي طور ڳالهايو آهي. اهم اشو ۽ وسيلن جي حوالي سان هنن ڪي به رايا ناهن ڏنا ته پاڪستان گهڻ قومي ملڪ آهي ۽ هي گهڻ قومي رياست هجڻ ڪري جيئن اسان جي دوست عبدالخالق جوڻيجو ۽ ابرار قاضي چيو ۽ ڳالهيون ڪيون. انهن ڳالهين تي اتفاق ڪندي مان چوان ٿو ته 57 سال پاڪستان کي ٺهي ٿي چڪا آهن. هن مهل تائين ننڍين قومن يا وحدتن سان جيڪي زيادتيون ٿيون آهن ۽ ظلم ٿيا آهن، اهي لڪل نه آهن. وسيلا فقط اهي ناهن ته قومي مالياتي ڪميشن ايوارڊ ۾ زيادتي ٿي رهي آهي، مان اهوبه چوان ٿوته جيئن ته بلوچستان جي دوستن چيو ته اسان جا وسائل ڦٻايا ويا آهن. بلڪل اهڙي ريت مان چوان ٿو ته ملڪ جي بجيٽ ۾ 70سيڪڙو سنڌ جا وسيلا شامل آهن ۽ جتان به جيترا وسيلا وڃن ٿا. انهن بنيادن کي اين ايف سي ايوارڊ ۾ ورهاست ڪئي وڃي ٿي. هيءَ سنڌ ترقي پسند پارٽي جي حوالي سان ۽ پاڪستان جي سڀ کان وڏي محڪوم ۽ مظلوم قومن جي اتحاد پونم جي طرفان اوپينين آهي ته سڀ کان پهرين اوپينين رکيو وڃي. ان کان علاوه سنڌ ۾ گئس وڏي تعداد جي نڪتي آهي. تيل آهي، ڪوئلو آهي. ان کان علاوه اسان جي پاڻي جو معاملو آهي. Resources جو معاملو آهي. انهن سڀني شين تي صرف اهو ناهي ته هو هتان لٽي پيا وڃن پر ان ۾ حيرت جي ڳالهه اها آهي ته جيڪڏهن تيل ٽنڊو محمد خان مان نڪري ٿو يا ڪاڇي مان نڪري ٿو ته، هجڻ اهو کپندو ته اتي ئي ريفائنري (يعني صفائي) هئڻ کپي. آئل ريفائنري به سنڌ ۾ نه لڳائي وئي آهي. هتان ڪچو تيل ڪڍي لاهور کڻي ويندا آهن اتي ريفائنري ٺاهيل آهي ۽ اهي سڀ فائدا انهن کي ملندا آهن. ٻي ڳالهه ته قدرت سنڌ ۽ بلوچستان کي جيڪي وسائل ڏنا آهن انهن جي لٽ ڦر ڇو ٿي ڪئي وڃي ۽ ڇو ٿي رهي آهي. ٻيو اهو ته 99 سيڪڙو مزدور جنهن ۾ ٽيڪنيڪل، سيڪيورٽي گارڊ يا ٻيو ليبر اچي وڃي ٿو. اهو سمورو ٻاهران اچي ٿو ۽ نتيجي ۾ اهو ٿئي ٿو جو جمهوري سسٽم به پوءِ مسئلو بڻجي وڃي ٿو. آبادي جو توازن بگڙي وڃي ٿو. اسان اهو به چوندا رهيا آهيون ته آبادي جي بگاڙ جي ڪري ۽ ٻاهريان ماڻهو اچڻ جي ڪري، وسيلن تي قابض ٿيڻ جي ڪري هن خطي سنڌ جي جيڪا امن امان جي صورتحال خراب ٿي آهي ان جون ذميوار هتان جون محڪوم قومون ناهن پر آيل غيرقانوني ماڻهو ۽ قومون آهن. مان اهو به دعويٰ سان چوان ٿو ته 11/9 کانپوءِ القاعده ۽ دهستگردي خلاف جيڪا عالمگير جنگ هلي رهي آهي ان جنونيت ۾ هڪ به سنڌي ۽ بلوچ شريڪ ناهي. سوال هي آهي ته اهو سڀ ڪجهه ڪير ڪري رهيو آهي. اسان ۽ توهان سڀ سڃاڻون ٿا ته اهو سڀ ڪير پيو ڪري. سڄي امن امان جي صورتحال بگڙيل آهي. آمدني جا وسيلا هتي پيدا ٿيا، پورٽ ڪراچي ۾ ٺهيو. جڏهن پاڪستان 1947ع ۾ ٺهيو هو ان وقت ڪراچي جي آبادي 4 لک 50 هزار هئي. 1957ع ۾ آبادي 11 لک ٿي. جڏهن ٻاهريان ماڻهو آيا جيڪي غيرقانوني ۽ غيرفطري آيا، 1957 ۾ سڀ سرحدون بند ٿي ويون پاسپورٽ ٺهڻ شروع ٿي ويا، ويزا سسٽم رائج ٿي ويو، سڄو سسٽم ڪنٽرول ۾ رکيو ويو. ان کان پوءِ به اوهان ڏٺو ته هن پورٽ جي ڪري 2004ع تائين سرڪاري انگ ٻڌائين ٿا ته ڪراچي جي آبادي ڏيڍ ڪروڙ جي لڳ ڀڳ آهي. مون کي ڏاڍو ڏک ٿيو آهي ته ۽ معذرت سان رزاق بگٽي جو اهو موقف ٻڌو اٿم جنهن ۾ هن اسٽيبلشمينٽ جو دفاع ڪيو آهي ۽ بلوچستان جي ترقي بابت چوي ٿو ته اسٽيبلشمينٽ بلوچستان جي ترقي ٺيڪ ڪري رهي اهي ۽ سردار اتي رخنو وجهي رهيا آهن. هتان جي ماڻهن جو مسئلو ناهي ان موقف تي ڏاڍو ڏک ٿيو آهي. جو رزاق بگٽي اها ڳالهه ٿو ڪري، ڇو ته هي هڪ وڏو قومپرست رهيو آهي ۽ ڏاڍو سرگرم رهيو آهي. رزاق بگٽي آئيڊيل رهيو آهي. ڪيئن ٿا توهان چئو ته گوادر جي پوزيشن اها نه هوندي جيڪا اڄ ڪراچي ۾ آهي؟ هتي جيڪي سنڌي ۽ بلوچ صدين کان آباد آهن اهي اقليت ۾ اچي ويا آهن هنن جي اڄ هتي ڪا حيثيت ناهي رهي. 40 لک بلوچ آبادي آهي. 50 سالن کان پوءِ جڏهن گوادر پورٽ ٺهي ويندو ۽ ڪا روڪٿام نه هوندي. ڪوئي قانون نه هوندو. ڪوئي سسٽم نه هوندو ته پوءِ بلوچستان جي آبادي ڪٿي وڃي بيهندي، بلوچستان جي آبادي وڃي سوا ڪروڙ، ڏيڍ ڪروڙ تي بيهندي. مان عبدالرزاق بگٽي کان پڇان ٿو ته پوءِ اوهان بلوچ ڪٿي هوندا؟ معاملو فقط سردارن جو ناهي. سردارن جا مفاد ضرور هوندا پر هڪ قومپرست ورڪر هئڻ جي ناتي مان سمجهان ٿو ته سنڌ ۽ بلوچستان ۾ وڌيڪ وسيلا آهن. ڪوئلو آهي، تيل آهي، گئس آهي. اسان وٽ سمنڊ آهي پورٽ آهي. انهن سمورن وسلين تي اڄ قبضو ڪرڻ جي ڪوشش ٿي رهي آهي. اڄ جو موضوع به اهو ئي آهي. هڪ قوم آهي ۽ هڪ قوم هجڻ جي ناتي هو تماشو پيا ڪن مظلومن جي حقن جو محڪومن جي وسيلن جو هو تماشو بڻائي ويٺا آهن، ان لاءِ اسان کي پنهنجن حقن لاءِ وڙهڻ گهرجي، جدوجهد ڪرڻ گهرجي، سياسي ايڪتا قائم ڪرڻ گهرجي. اسان جي ملڪ جي ڳالهه ڪئي وئي ته آئيني طرح معاملا حل ڪيا وڃن پر آئين آهي ڪٿي؟ 73ع جو آئين ڪيترا ڀيرا ڦاڙيو ويو ڪيترائي ڀيرا ان ۾ ترميمون ٿيون آهن. ڪيترائي ڀيرا ان کي جنرلن پنهنجي مرضي سان هلايو آهي ۽ اسان جنرل پرويز مشرف کي معاملا حل ڪرڻ جي گذارش ڪري رهيا آهيون ته حق ڏئي؟ ٽن صوبن جي اسيمبلين متفقه راءِ ڏني ته ڪالاباغ ڊيم نه ٺهڻ کپي، ٿل ڪئنال نه ٺهڻ گهرجي. هيءَ زيادتي هوندي جنهن کي ڪابه اهميت نه ڏني وئي آهي، پر پرو اسٽيبلشمينٽ ۽ جلد بازي ۾ اسلام آباد جي ايوان ۾، سنڌ اسيمبلي ۾ يا ڪنهن ٻئي جڳهه ۾ وردي جي معاملي ۾ راءِ اچي ٿي ته ان کي قبول ڪيو وڃي ٿو ۽ قانون ۽ آئين جو حصو بڻجي وڃي ٿو. پر اسان جو معاملو نظرانداز ڪيو وڃي ٿو. ماڻهو جيڪي احتجاج ڪري رهيا آهن. زيادتين ۽ ظلم جي خلاف آهن انهن سان انصاف نٿو ٿئي. مان چوان ٿو ته ان حساب سان پاڪستان وڌيڪ هلڻ جي قابل ناهي رهيو. بچائڻ جي به ضرورت ناهي. بلوچستان ۾ ڪئمپون آهن يا ناهن، بلوچستان جا مسئلا ڇا آهن اسان سمجهون ٿا ته بلوچستان لاءِ تجربو ڪافي آهي ته سنڌ جيڪو سفر ڪري رهي آهي اهو سفر سڀ کان وڌيڪ ڪيو ويو آهي ۽ اسان خاموش رهياسين. اسان جي قومي جدوجهد سگهاري نه جڙي سگهي ۽ ويڙهه ۾ رهي آهي. اسان نه جهڳڙو ڪري سگهياسين نه نتيجي ۾ اڳتي وڌي سگهياسين. اسان هاڻي گهيري ۾ آهيون اسان جي سنڌ اسيمبلي ۾ 168 ميمبر آهن انهن ۾ گهٽ ۾ گهٽ 68 ميمبر غير سنڌي آهن. اسان جي تهذيب، ثقافت، اسان جي تعمير ۽ رٿابندي، اسان جو ناڻو مطلب ته جيڪي بنيادي وزارتون آهن اهي سنڌين وٽ ناهن. هي ڳالهه مان انهيءَ لاءِ چئي رهيو آهيان ته حق حاڪميت جو سوال هاڻي پيدا ٿيو آهي. سنڌ لاءِ. ۽ اڳتي هلي اهو سنڌين لاءِ وڏو مسئلو بڻجي ويندو ته بلوچستان جو معاملو به اهو ئي آهي. جنهن طريقي سان روڊ ۽ رستا ٺهي رهيا آهن، جنهن طريقي سان بلوچستان ۾ ترقي ٿي رهي آهي، ترقي ڪهڙي قسم جي؟ فوجي ڇانوڻين ۾ ڪنهن ترقي ڪئي آهي. فوجي ڇانوڻيون ٺهڻ گهرجن بارڊر تي ڄامشورو ۾ فوجي ڇانوڻي ٺاهڻ جو ڪهڙو مقصد آهي؟ ڪهڙي اتي سرحد لڳي ٿي؟ خضدار ۾ فوجي ڇانوڻي ٺاهڻ جي ڪهڙي ضرورت آهي؟ جنهن جي اسان جو دوست رازق بگٽي دفاع ڪري رهيو آهي ۽ جتي جتي فوجي ڇانوڻي ٺهي آهي مطلب ته پنو عاقل ۾ فوجي ڇانوڻي ٺهي آهي ته اڄ ڏوهن ۾ اضافو به پنوعاقل ڇانوڻي جي حدن ۾ آهي. بک ۽ بدحالي پنوعاقل ڇانوڻي جي آسپاس آهي ۽ سنڌ جي تباهي ۽ بربادي به پنوعاقل ڇانوڻي جي آس پاس ٿي رهي آهي. ها ڇانوڻين جي ذريعي ترقي ٿي آهي ته انهن ماڻهن جي ٿي آهي جن جو سماج بهتر ٿئي ٿو ۽ انهن جو ئي ڌندو هلي ٿو. اسان سمجهون ٿا ته سنڌ ۽ بلوچستان جي قومي وسيلن جي جيڪا ڦرلٽ ٿي رهي آهي ان جي خلاف سنڌ ۽ بلوچستان جو عوام پنهنجي نفرت جو اظهار ٿو ڪري، جدوجهد ٿو ڪري. انهيءَ ڪري ڇانوڻين جو ڄار وڇايو ٿو وڃي. حڪيم لهري صاحب چيو ته پوري بلوچستان ۾ ڪوئيٽا مان جيڪي روٽ بلوچ آبادين کان گذري رهيا آهن اتي ٽئنڪون ايندي ويندي ملنديون، هي ڇا آهي؟ ڪنهن کي فتح ڪيو پيو وڃي؟ سردار عطاء الله مينگل جي جيڪا آرگنائيزيشن آهي جيڪا مونکي معلومات آهي اها خضدار جي آسپاس آهي، نصيرآباد ۾ ته اهي ناهن. مڪران وغيره ۾ هنن/مينگل جو ايم پي اي به ناهي اتان جا ماڻهو احتجاج ڇو ڪري رهيا آهن يا نصيرآباد جا ماڻهو احتجاج ڇو ڪري رهيا آهن. ڪوهلو ۽ ڊيرا بگٽي ايريا جا ماڻهو ڇو جدوجهد ڪري رهيا آهن ان لاءِ منهنجو خيال آهي ته دوستو اسان جو موقف اهو آهي. اسان مهمانن جو احترام ڪيون ٿا پر اسان سياسي ماڻهو آهيون پنهنجو موقف ضرور رکنداسين ته پاڪستان جا فوجي جنرل پاڪستان ٺهڻ کان اڄ ڏينهن تائين انهن جرنلن جي حڪومت رهي آهي. جمهوري دور به آيا آهن پر اندروني طور غلبو اُنهن فوجي جنرلن جو رهيو آهي. انهن جي مفادن جي جنگ ٿي رهي آهي. ان لاءِ پاڪستان ۾ جيڪي محڪوم قومن سان زيادتيون ٿي رهيون آهن. وسيلا، پاڻي، ناڻي جي حوالي سان زيادتيون ٿي رهيون آهن. پيٽرول، گئس جي حوالي سان زيادتيون ٿي رهيون آهن. اهي وفاق جي ملڪيت ڄاڻائي سڀ پنجاب پيو ڪري پنجاب ۾ چون ٿا ته جر جو پاڻي مٺو آهي. ان لاءِ اسان چئون ٿا ته ان کي به وفاق جي شيئر ۾ آڻيو ته چوندا آهن ته پاڻي ته پنجاب جو آهي. ڪنهن دوست چيو ته هي عالمي مداخلت ٿي رهي آهي. انويسٽمينٽ آهي. ڪي ماڻهو بلوچستان ۽ سنڌ جي قومي تحريڪ ۾ اهڙو ماحول پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪري رهيا آهن. منهنجو خيال اهو آهي ته جيڪو عالمي لابي ٺاهي ٿو اها الڳ ڳالهه آهي. اصل معاملو اهو آهي ته حقن جي لٽ مار ٿي رهي آهي ۽ لٽ مار رهي ته جهڳڙو ٿيندو. جهڳڙو ڪرڻ به گهرجي. مان آخر ۾ اها راءِ ڏيان ٿو ته بلوچستان ۽ سنڌ جي معاملن تي جوائنٽ پوليٽيڪل ۽ سوشل ماڻهن جي هڪ ڪانفرنس ٿيڻ گهرجي ۽ 1940ع جي جيڪا قرارداد پاڪستان آهي حڪمرانن کي ان تي عمل ڪرڻ کپي. ان کان بغير هي معاملا حل نه ٿيندا.