سنڌين جو مستقبل ڇا ٿيندو؟
ميرن پنهنجي دور ۾ ڪراچي جي ڳڻپ ڪرائي هئي. هنري پوٽنجر واري 1809ع ۾ ڪرايل ڳڻپ مطابق ڪراچي جي آبادي 5600 هئي. اُن کانپوءِ ٻي ڳڻپ 1813ع ۾ ٿي ۽ اُن وقت گهر شماري پڻ ڪئي وئي، اُن مطابق آبادي 13000 هئي ۽ 250 گهر هُئا. انهن ڏينهن ۾ شهر کان ٻاهر ٻهراڙيون الڳ هيون ۽ انهن جي الڳ سڃاڻپ هئي. ڪئپٽن هارٽ موجب 1839ع ۾ ڪراچي جي آبادي 13850 هئي.
انگريزن جي قبضي وقت ڪراچي جي آبادي 14000 هئي. انگريزن 1856ع ۾ ڳڻپ ڪرائي، اُن مطابق 48421 هئي. جنهن ۾ ڪراچي ڪوٽ کان ٻاهرين علائقن کي به شامل ڪيو ويو هو، صرف انگريزن جي قبضي دوران ڪراچي شهر جيڪو صرف 33 ايڪڙ تي مشتمل هو سو 1861ع ۾ 14 ملين تي ڦهلجي ويو. ان دوران ايران جا بلوچ مزدوري لاءِ ڪراچي ڏانهن آيا جيڪي لياري ۾ اچي آباد ٿيا. 1872ع ۾ شهر جي آبادي 56753 هئي. 1881ع ۾ ڪراچي جي آبادي 73560 هئي ڏهن سالن کانپوءِ 1891ع ۾ ڪراچي جي آبادي جي ڳڻپ موجب 736297 هئي. 1920ع ۾ ڪراچي جي آبادي 244192 هئي. 1941ع موجب 386655 آبادي هئي. 1931ع کان 41ع تائين ڪراچي جي آباديءَ ۾ 44.9 سيڪڙو واڌ ٿي.
ورهاڱي وقت ڪراچي جي آبادي 436887 هئي. شهر جي پکيڙ 233 چورس ڪلوميٽر هئي. اردو ۽ هندي ڳالهائڻ وارن جو تناسب 6.3 هو. ورهاڱي کانپوءِ 1951ع ڌاري ڪراچي جي ڪُل آبادي 1086590 هئي. ياد رهي ته ورهاڱي وقت ڪراچي جي اڌ آبادي ٻه لک جي لڳ ڀڳ سنڌي هندو لڏپلاڻ ڪري هندستان هليا ويا. هندستاني پناهگيرن جي ڪٽڪن جي ڪري ڪراچي جي آبادي ۾ زبردست واڌا ٿي 1959ع ۾ هي شهر 3000 چورس ڪلوميٽرن تي پکڙجي وئي.
1957ع ۾ ڪراچي ڊولپمنٽ اٿارٽي قائم ڪئي. جنهن ترقي جي نالي ۾ ڪراچي جي اصلوڪن ماڻهن جي ڳوٺن جي تباهي ڪري ڇڏي، جيڪو سلسلو اڄ تائين جاري آهي. هن اداري جي ٺهڻ سان ئي غير قانوني آيل پناهگيرن کي منظم طريقي سان آباد ڪيو ۽ انهن کي سموريون بنيادي سهولتون فراهم ڪيون.
1972ع ۾ ڪراچي جي آبادي ۾ 15 لکن جو واڌارو ٿيو. هن واڌاري جو ڪارڻ بنگلاديش مان بهارين جي وڏي تعداد ۾ اچڻ، جنهن ڪري ايشيا جي سڀ کان وڏي غير قانوني ڪچي آبادي به هتي ٺهي. ٻيو سبب ون يونٽ دوران پنجاب ۽ سرحد مان به لڏپلاڻ ٿي.
1951ع ۽ 1972ع دوران ڪراچي جي واڌ ۾ 217% واڌارو ٿيو.
1998ع جي ڳڻپ موجب ڪراچي جي آبادي 9802134 ٿي وئي. سيپٽمبر 2004ع ۾ سنڌ اسيمبلي جي اجلاس ۾ ايم ڪيو ايم هڪ قرارداد ذريعي سمورن غيرقانوني طور آيل پناهگيرن کي شناختي ڪارڊ ڏيڻ لاءِ بل پاس ڪيو، جنهن جي ايم ايم اي ۽ ق ليگ جي سنڌي ميمبرن پڻ حمايت ڪئي، نتيجي طور لکين غيرقانوني ڌاريا شناختي ڪارڊ ملڻ سان ڪراچيءَ جا بنيادي شهري ٿي ويا، ان ۾ بهاري، بنگالي، انڊيا مان آيل پناهگير ۽ افغانين وڏي انگ ۾ فائدو حاصل ڪيو ۽ ڪراچي جي شهريت جا حق حاصل ڪرڻ کانسواءِ روزگار جي وسيلن کان وٺي سياسي، سماجي معاملن تي به حاوي ٿي ويا ۽ سنڌي جيڪي ورهاڱي تائين مڪمل اڪثريت رکندڙ هئا. سي ڌارين جي لوڌن ڪري اقليت ۾ تبديل ٿي ويا. (ياد رهي ته کوکراپار مونابائو ٽرين جي اڪثر قومپرستن حمايت ڪئي هئي سواءِ ڊاڪٽر قادر مگسي ترقي پسند پارٽي جي) 2006ع دوران انڊيا مان آيل ان ٽرين ذريعي اڪثر هندستاني ڪراچيءَ ۾ ترسي پيا. اها سرڪاري پڌرائي هئي. صرف 59 سالن ۾ سنڌي ماڻهن جي مرضي ۽ منشا خلاف رٿابندي ۽ ڏاڍ مُڙسي سان ڪراچي جي آبادي ۾ ڏيڍ ڪروڙ ماڻهن جو اضافو ٿيو آهي. امن جو شهر جنهن جا رستا، روزانو پاڻي سان ڌوپيا هجن اتي انهن غيرقانوني ماڻهن جي اچڻ سان گهٽي گهٽي مقتل گاهه بڻيل آهي. هر ماڻهو هر گهر هيسيل، دٻيل رهي ٿو، روڊ ۽ رستا اڄ به ڌوپجن ٿا پر بيگناهه انسانن جي رت سان.
جنرل مُشرف جي اقتدار ۾ اچڻ ڪري بلدياتي نظام ۾ تبديلي آندي وئي، ان نئين نظام مطابق هيٺين سطح تي اختيار ڏيڻ جي ڳالهه ڪئي وئي، جنهن مطابق ناظم سسٽم متعارف ڪرائي وڏين آبادين کي ورهائي ماڻهن کي گهرجي دروازي تائين انصاف پهچائڻ جي ڳالهه ڪئي وئي. سڄي سنڌ ۾ ته ضلعا ٽوڙي تعلقا وغيره ٺاهيا ويا، پر ڏيڍ ڪروڙ جي شهر ڪراچي کي سٽي حڪومت نالي ۾ ٺاهيو ويو، جنهن ڪراچي جي پکيڙ وڏي هئڻ ڪري پري ماڻهن تائين رسائي نه هئڻ ڪري حصن ۾ ورهائڻ بجاءِ اُن کي سٽي حڪومت ۾ تبديل ڪيو ويو. مُشرف پنهنجي اتحادي تنظيم کي تحفي ۾ سڄو شهر حوالي ڪري ڇڏيو. پنجن ضلعن ۾ ورهايل ڪراچي کي هڪ ڪيو ويو. ان جا جيڪي منفي نتيجا سامهون آيا، اَن تي اڳتي هلي بحث ڪريون ٿا ته سٽي حڪومت جي نالي ۾ ڪراچي جي ترقي جي نالي ۾ سنڌي ماڻهن جي مرضي ۽ مَنشا کانسواءِ انهن جي زمينن، ڳوٺن ۽ وسيلن تي ڪيئن راتاها لڳا آهن.
هاڻ اچون ٿا ڪراچي جي اسٽريٽجڪ پلان تي هنن جي چوڻ موجب 2005ع تائين جي آدمشماري 15.1 ملين آهي، يعني ڏيڍ ڪروڙ کان به ڪجهه سُرس جيڪا 2020ع تائين 27.55 ملين ٿي ويندو يعني ٻه ڪروڙ 75 لک جي لڳ ڀڳ مطلب ته ايندڙ ڏهن سالن ۾ سوا ڪروڙ جو اضافو ٿيندو ۽ اُهي ماڻهو ڪٿان ايندا اهو طئي آهي ته هندستان، افغانستان، بنگلاديش، مطلب ته سڄي سائوٿ ايشيا مان لڏپلاڻ ڪري ڪراچي ايندا ۽ اهو انگ وڌي به سگهي ٿو، ورهاڱي کان وٺي ڌارين جي اچڻ جو سلسلو هڪ لمحي لاءِ به بند ناهي ٿيو، نتيجي طور جڏهن ڏيڍ ڪروڙ جي آبادي ۾ صرف 18 ٽائونن ۾ ٽن ٽائونن جا ناظم مقامي ماڻهو آهن ته پوءِ جڏهن سوا ڪروڙ جو اضافو ٿيندو ته پوءِ ڇا ٿيندو، اهو طئي آهي ته اهڙي صورتحال ۾ آئينده هڪ به مقامي ماڻهو نه ناظم ٿي سگهندو ۽ نه وري ايم پي اي يا ايم اين اي ۽ نتيجي طور هتان جا نج مقامي ادارن جا ڪرتا ڌرتا اُهي ٻاهران ايندڙ ڌاريا ئي بڻجي ويندا، جيڪي فاتحن وانگر فيصلا مڙهي سگهندا.
ڪراچي سٽي سرڪار جو چوڻ آهي ته جمشيد ٽائون، لياقت آباد ٽائون ۾ ماڻهن جي اڪثريت رهي ٿي، اُتي گنجان آبادي آهي، جنهن ڪري انهن کي به اُتان ٻئي هنڌ شفٽ ڪيو ويندو. جن لاءِ 2 ملين يعني 20 لک گهر به ٺاهيا ويندا. جيڪي سستي اگهه تي غريبن کي ڏنا ويندا، ان کان علاوه شهر جي ڪاروباري حلقن جي شڪايتن سمورن هول سيلرن کي شهر مان ٻاهر شفت ڪيو ويندو.
ڪراچي جي آبادي جي واڌ جي ڪري ڪراچي جي پکيڙ ۾ به اضافو ڪيو ويندو ۽ ان لاءِ ڪراچي جي پسگردائي ۾ مقامي ماڻهن جي سروي زمينن تي غيرقانوني قبضو ڪيو پيو وڃي. ڳوٺاڻن کي ايم ڊي اي ذريعي هيسائي دٻائي زمينون خالي ڪرايون پيون وڃن ته جيئن 2020 ويزن لاءِ ڌارين جي آبادي کي محفوظ ڪرڻ ۽ ڪراچي جي پسگردائي ۾ سنڌين جي افرادي قوت کي اقليت ۾ تبديل ڪرڻ غيرقانوني طور آيل سمورن پناهگيرن کي ڪنهن مخصوص جڳهه تي رهائي ووٽ جي طاقت ۽ اڪثريتي تناسب سان سنڌين کي ڪراچي ۾ هميشه لاءِ اقليت ۾ تبديل ڪري سگهجي.
ان لاءِ رهائشي اسڪيمن لاءِ بن قاسم ٽائون، گڏاپ ٽائون، ڪياماڙي ٽائون ۽ ڪورنگي ٽائون جي آبادي ۾ اضافو ٿيندو، انهن چئني ٽائونن ۾ سنڌي اڪثريت ۾ رهن ٿا، انهن جي اڪثريت ٽوڙڻ لاءِ اسڪيمون جوڙيون پيون وڃن. مثال طور (1) بن قاسم ٽائون جي موجوده آبادي 480854 آهي، جيڪي ڏهن سالن ۾ وڌي 2153553 ٿي ويندي. اها تقريبا 348% سو سيڪڙو واڌ هوندي. (2) گڏاپ 439674 مان وڌي 77718 ٿي ويندي. يعني 600% واڌارو. (3) ڪياماڙي 583640 جيڪا 1923912 ٿي ويندي، 230% جي واڌ سان. (4) ڪورنگي 829813 مان وڌي 1825489 ٿي ويندي. يعني 120% واڌ سان. مطلب ته صرف سنڌين جي اڪثريتي علائقن ۾ 6646791 ماڻهن جو اضافو ٿيندو. جيڪا 100% ڌارين جي آبادي هوندي. ان وڌندڙ آبادي جو دٻاءُ صرف سنڌي Area Based ڏانهن آهي، مختلف اسڪيمون جوڙي ان ۾ ماڻهن کي آباد ڪيو ويندو.
(1) تائيسر ٽائون (2) هلڪاڻي اسڪيم، (3) هاڪس بي اسڪيم، (4) اسڪيم 33، (5) ايم ڊي اي اسڪيم گهگهر ڦاٽڪ، (6) شاهه لطيف ٽائون، (7) اسڪيم 42، (8) اسڪيم 25-A، (9) اسڪيم 43، (10) اسڪيم 45.
مٿين اسڪيمن ذريعي سموري غيرقانوني آبادي کي رهايو ويندو، اُن لاءِ مٿين اسڪيمن جي ڪجهه علائقن ۾ شاندار انفرا اسٽرڪچر جوڙيو ويو آهي، انهن اسڪيمن لاءِ تقريبا هڪ لک ايڪڙ زمين جي والار ڪئي پئي وڃي. ان کان سواءِ گڏاپ ٽائون ۾ 7000 ايڪڙن تي مشتمل ٻه نوان ايئرپورٽ ٺاهيا پيا وڃن. انهي کان علاوه 9000 ايڪڙ زمين ڪراچي جي ڪاروباري ماڻهن کي ڏيڻ لاءِ هول سيل مارڪيٽ کي ٻاهر ڪڍڻ جي رٿابندي ٿي آهي. 9000 هزار ايڪڙ زمين ٽرانسپورٽ اڏن، ڪارخانا، ڪٻاڙخانه، سلاٽر هائوس، سمال انڊسٽري، فنانس ادارا وغيره لاءِ ڦٻائڻ جي رٿا آهي.
ايجوڪيشن سٽي جي نالي ۾ 9000 ايڪڙ زمين ديهه چوهڙ ۾ پلان ڪئي وئي آهي، جيڪا پرائيويٽ ادارن ۽ سرڪار جي گڏيل سهڪار سان جوڙي ويندي. ياد رهي ته ڪراچي جي سمورن پروفيشنل ڪاليجن ۾ سنڌي شاگردن جي داخلا تي بندش مڙهيل اهي ۽ انهن کي صلاح ٿي ڏني وڃي ته اوهين پنهنجن علائقن ۾ داخلا وٺو. ان ڪري اها ڳالهه بلڪل چٽي آهي، ايجوڪيشن سٽي صرف ڌاري آبادي لاءِ جوڙي پئي وڃي. تقريبا 29800 ايڪڙ زمين ڪراچي شهر مان هول سيل مارڪيٽون شفٽ ڪرڻ ۽ شهرين لاءِ وڌيڪ قبرستان جوڙڻ لاءِ حاصل ڪئي پئي وڃي. ان زمين جو اڪثر حصو گڏاپ ٽائون، بن قاسم، ڪياماڙي ٽائون، ڪورنگي ٽائون ۽ لانڍي ٽائون جي 48 ديهن ۾ آهي، سڄي ساري زمين سنڌي ماڻهن جي مالڪاڻي زمين آهي. ان کان علاوه ديهه کديجي ۾ 9000 ايڪڙ زمين ڊفينس هائوسنگ اسڪيم کي سستي اگهه تي ڏني وئي آهي. سٽي ڊسٽرڪٽ حڪومت ڪراچي اهو طئي ڪيو آهي ته هر سال هڪ لک گهر ٺاهي بي پهچ ماڻهن کي ڏنا ويندا. جنهن مطابق 75% غريب ۽ وچولي طبقي کي فراهم ڪبا، جڏهن ته 25% سيڪڙو خوشحال ماڻهن کي وڏي رقم تي ڪمرشل پلاٽ ڏنا ويندا.
جيئن ته پاڻ مٿي ذڪر ڪري آيا آهيون ته 1957ع ۾ KDA جي وجود ۾ اچڻ سان سنڌين جي زمينن تي قبضا ڪيا ويا. سنڌين جا ڳوٺ ڊاهي ۽ اُن جي برعڪس ڌارين جون آباديون ٺهيون، انهن کي پڪو ڪيو ويو، کين سموريون بنيادي سهولتون فراهم ٿيون.
اهڙي ريت پ پ جي دور ۾ ايم ڊي اي ٺهي ته جيئن ضلعي ملير کي ترقي ڏياري سگهجي، سنڌي ڳوٺن کي ليز ڪري بنيادي سهولتون فراهم ڪجن پر مُشرف سرڪار ملير ضلعي کي ختم ڪيو، ڇاڪاڻ جو اهو سندن مفادن وٽان نه هو. جتي سڄي نمائندگي سنڌي ماڻهن جي هئي، پر ايم ڊي اي جهڙي راڪاس کي پاليو ويو، ڇاڪاڻ جو هي ادارو سندن فائدن ۾ هو ڪي ڊي اي وانگر ايم ڊي اي هڪ به سنڌي ڳوٺ پڪو نه ڪيو، ڪابه بنيادي سهولت نه ڏني وئي، اُلٽو طاقت جو استعمال ڪندي ڪيئي ڳوٺ ڊاٿا ويا. ڪيترن ئي ڳوٺاڻن کي هيسائي ڪوڙا ڪيس ڪري زمينن تان اٿڻ تي مجبور ڪيو پيو وڃي. گذريل ڪيترن ئي سالن کان هڪ غير سنڌي آفيسر ايم ڊي جو ايم ڊي آهي.
ڪراچي اسٽريٽجڪ پلان موجب کين 2020ع تائين ڪراچي جي ڄاڻايل زمين اڻپوري هوندي. اُن ڪري کين لسٻيلو، ٺٽو ۽ ڄامشورو ضلعن مان به ڪجهه ديهون گهرجن ٿيون.
هنن جو هي به خيال آهي ته نيشنل هاءِ وي، سپرهاءِ وي ۽ آر سي ڊي هاءِ وي تي منظم فورسز قائم ڪيا ويندا ته جيئن شهر مان آبادي جي منتقلي، ڪاروباري سرگرمين لاءِ امن امان بحال رکي سگهجي. جيڪو هنن اڳ ئي ڪميونٽي پوليس جي نالي ۾ پنهنجن سمورن ويڙهاڪ ڪارڪنن کي ڀرتي ڪري ان کي قانوني بڻائي ڇڏيو آهي ۽ ڏينهون ڏينهن ان ۾ واڌارو ڪيو پيو وڃي، جيڪو اڳتي هلي کين مددگار ثابت ٿيندو. ياد رهي ته تازو آيل ڌاريا پڻ ان فورس ۾ شامل ڪيا ويا آهن. جڏهن ته ڪميونٽي پوليس ۾ هڪ به سنڌي ماڻهو نه آهي.
اچو ته هاڻي مٿي ذڪر ڪيل سٽي حڪومت جي ويزن 2020 ع تحت ٿيندڙ رٿابنديءَ جو جائزو وٺون ته ان رٿا ۾ سنڌين کي ڇا ملڻو آهي؟
تسنيم صديقي اڳوڻي بيورو ڪريٽ سائبان نالي هڪ تنظيم جوڙي آهي، جيڪا غريب ۽ بي پهچ ماڻهن کي گهر ٺاهي ڏيندي، ان جو ڪراچي ۾ پهريون ڪارنامون هي آهي ته انهن گڏاپ ٽائون ۾ خدا ڪي بستي ٺاهي آهي، اوهان کي حيرت ٿيندي ته اُتي هڪ به بي پهچ ذلتن جو ماريل غريب سنڌي هن کي نظر نه آيو، سمورا گهر بنگالين، بهارين ۽ هندستانين حوالي ڪيا ويا. انهن کي سموريون بنيادي سهولتون مُيسر آهن. انهيءَ تسنيم صديقي جي سازشن تحت ئي سٽي هڪومت، في الحال ”سڌي راند سونٽي“ جي بجاءِ وڏي عقلمندي ۽ ڏاهپ سان وڏو پلان جوڙي لکين غيرقانوني پناهگيرن کي ڪراچي جي وسيع تر علائقي ۾ قابض ڪري سنڌين کي مڪمل يرغمال ۽ غلام بڻائي پنهنجي مرضي ۽ مَنشا سان جڏهن چاهين ڪراچي کي الڳ وطن جو نالو ڏئي ڇڏين. تسنيم صديقي رٽائرڊ ٿيڻ کان پوءِ سٽي حڪومت جي سمورن ڊيولپمينٽ ڪميٽين جو ۽ ايم ڪيو ايم جي ڪميٽين جو باضابطه ميمبر آهي.
تائيسر ٽائون جي جڏهن ڪمپيوٽر قرعه اندازي ٿي ته ڪمپيوٽر سنڌين کي سُڃاڻڻ کان جواب ڏنو ۽ 98% سيڪڙو ڌارين جا پُکا نڪتا ۽ هو پلاٽن جا مالڪ بڻيا ته پوءِ اهو ڪيئن ممڪن آهي ته جيڪي ماڻهو سنڌ اسيمبلي مان ڌارين کي قانوني بڻائڻ لاءِ بل پاس ڪرائين جيڪي ماڻهو شهر جي تعليمي ادرن ۾ سنڌي شاگردن لاءِ دروازا بند ڪندا هجن، جن ماڻهن لاءِ ڪراچي جي ڪارخانن ۾ جيڪي به سندن ابن ڏاڏن جي زمينن تي ٺهيا نوڪرين جا دروازا بند هجن. جن ماڻهن جي تاريخي ورثن مورڙئي جي ماڳ ۽ چوڪنڊي قبرستان کي ميساري ڇڏين سي ڪراچي ويزن ۾ سنڌين لاءِ ڪهڙيون بهارون کڻي ايندا. ڪراچي جا ڌرتي ڌڻي صرف 60 سالن ۾ پنهنجي حق حاڪميت وڃائي ويٺا آهن.
لياري ايڪسپريس وي متاثرين جي حقيقي ماڻهن کي ڪوبه پلاٽ نه مليو اهي ۽ اُهي ڪورٽن جا چڪر ڪاٽي رهيا آهن، جڏهن ته لياري ندي ۾ غيرقانوني ويٺل ڌارين کي پلاننگ ذريعي ديهه نانگڻ گڏاپ ٽائون ۾ 75 هزار گهر لياري ايڪسپريس متاثرين سٽي نالي اسڪيم ۾ ٺاهي ڏنا ويا آهن، انهن کي بجلي، گئس، پاڻي، اسڪول ۽ ڪاليج سميت سموريون سهولتون ملي رهيون آهن.
سٽي حڪومت جي ايجوڪيشن پاليسي:
سٽي حڪومت جي نئين پلان موجب ايجوڪيشن سٽي جوڙي پئي وڃي، جنهن ۾ پرائيويٽ ۽ سرڪاري ادارن جي ماتحت تعليمي ادارا جوڙيا ويندا ته جيئن تعليم جي معيار کي بهتر بڻائي سگهجي.
پاڪستان کان پهرين ڪراچي جي سمورن تعليمي ادارن ۾ سنڌي تعليم پڙهائي ويندي هئي. سٽي حڪومت سمورن سرڪاري ادارن مان سنڌي تعليم ختم ڪري ڇڏي، شهر جي اندر سنڌي تعليمي ادارا ختم ڪري ڇڏيا، پرائيويٽ ادارن ۾ سنڌي سبجيڪٽ جو نانءُ نشان ناهي. ڊائو ميڊيڪل ڪاليج سميت وڏن پروفيشنل ادارن ۾ سنڌي شاگردن جي انٽري تي بندش وڌي وئي آهي. سمورا وڏا ادارا، يونيورسٽيون گورنر جي ماتحت آهن، جتي جمهوري سرڪار جي وڏي وزير جي هڪ به نه ٿي هلي.
هڪ طرف شاندار ايجوڪيشن سٽي ٺاهڻ جا سانبا ها ته ٻئي طرف سنڌي ماڻهن جا ٺهيل تعليمي ادارن مان کين نيڪالي اها ثابت ٿي ڪري ته هي نيون تعليمي سهولتون صرف ڊرامو آهن. زمين جي والار لاءِ ڪاروباري مقصدن ۽ سنڌين جي اڪثريت کي ختم ڪرڻ لاءِ اهو ممڪن ئي ناهي ته ڪو نئين ايجوڪيشن سٽي جيڪا 9000 ايڪڙن تي ٺهي رهي آهي، ڪو هڪ به سنڌي ٻار اتي پڙهي سگهي يا هڪ به ايڪڙ ڪنهن سنڌي ماڻهو کي اسڪول ٺاهڻ لاءِ ڏين.
ڪراچي جي ٻهراڙي ۾ جيڪي سنڌي اسڪول آهن، انهن کي ته پڪا ڪمرا به ناهن، ٻار ته جهوپڙين ۽ کليل آسمان هيٺ ويهي پڙهن ٿا. سٽي حڪومت جو اوڏانهن ڌيان ڇو نٿو وڃي.
سٽي حڪومت جي صحت پاليسي:
ڪراچي ۾ صحت جي سهولتن لاءِ وڏن ماڻهن لاءِ وڏيون اسپتالون ۽ پرائيويٽ اسپتالون موجود آهن، سرڪاري اسپتالن ۾ دوائن، ڊاڪٽرن جي کوٽ ۽ ڌارين ڊاڪٽرن جي Business تعصب پرست ڊاڪٽرن ڪري غريب سنڌي ماڻهو صحت جي سهولتن کان محروم آهن. مريض اسپتالن جي درن تي، فوٽ پاٿن تي رڙيون ڪري مريو وڃن. پهچ نه هئڻ ڪري پرائيويٽ اسپتالون سندن وس ۾ ناهن. ڪراچي جي ٻهراڙي ۾ هڪ به 24 ڪلاڪ لاءِ کليل اسپتال ناهي، موئيدان، گهگهر جي ڳوٺن، بابا ڀٽ جا ماڻهو سهولتن کان محروم آهن ته پوءِ هزارين ايڪڙ زمين تي اسپتالون ٺاهي ڇا هي حڪومت سنڌين لاءِ صحت جون سهولتون فراهم ڪندي اِهو ناممڪن آهي.
سٽي حڪومت جي ترقي جو پلان:
سٽي حڪومت تعصب پرستي جي بنياد تي ڪراچي جي ترقي ڪري رهي آهي، 18 ٽائونن کي ظاهري طور تي هڪ جيتري بجيٽ ڏني پئي وڃي، پوءِ ڪهڙو سبب آهي جو سنڌي Based area سمورين سهولتن کان محروم آهن، نه سٺا روڊ، نه سيوريج، نه پاڻي، نه بجلي، نه صحت، نه اسڪول، صرف 14 غير سنڌي علائقن ۾ ايڏي وڏي ترقي ڪيئن ممڪن بڻجي ٿي.
اصل ۾ 14 ٽائون ناظمن جيڪي ايم ڪيو ايم سان سلهاڙيل آهن، تن کي هڪ ته ورهاست واري بجيٽ ۽ ٻيو خصوصي پئڪيج جيڪا (اربن روپين جي آهي) مان به پنهنجن علائقن ۾ خرچ ڪئي پئي وڃي، جنهن ڪري انڊر پاس پليون، سٺا روڊ نظر اچن ٿا. اڄ به هاڪس بي ۽ لياري جا ماڻهو روڊن، رستن کان محروم آهن، پاڻي پئسن تي پيئن ٿا. اُن ڪري سنڌي علائقا هر ترقي ۽ خوشحالي کان محروم، جڏهن ته ڌارين جا علائقا شاندار ترقي ۽ خوشحالي جو ڏيک ڏئي رهيا آهن. اهڙي ترقي ڪهڙي ڪم جي جيڪا ڌرتي ڌڻين جي ڪم نه اچي.
ڪراچي اسٽريٽجڪ پلان جا سنڌين لاءِ نقصان
هن پلان سان ساحلي ڪپ تي واٽر فرنٽ سٽي نالي نئون شهر اڏڻ سان جيڪو 40000 چاليهه هزار ايڪڙن تي مشتمل هوندو، جيڪو دبئي جا بزنس مين عمار ڪمپني ۽ دبئي ورلڊ ٺاهينديون، اُن جي پورائي لاءِ 20000 ايڪڙ زمين سنڌ سرڪار کان ورتي پئي وڃي، جڏهن ته 20000 ايڪڙ زمين مقامي سنڌي ماڻهن کي اٿاري بي گهر ڪري قبضو حاصل ڪيو ويندو. نتيجي ۾ صدين کان آباد سنڌي ماڻهو مڇي جي روزي کان محروم ٿيندا، دربدر ٿيندا ۽ اُتي عاليشان ماڙين، بزنس سينٽر غيرسنڌين حوالي ٿيندا. سنڌين جا تاريخي ۽ اسٽريٽجڪ ماڳ کسيا ويندا. اهڙي طرح سان گڏاپ، بن قاسم، ڪياماڙي ٽائون جي سنڌي ماڻهن جون هزارين ايڪڙ سروي، 30 سالا زمينون ضبط ٿينديون. ماڻهو لڏپلاڻ ڪندا. سندن زمين تي پوک ڪرڻ جو معاشي حق کسي کين بيروزگار ڪيو ويندو. گرين بيلٽ جي تباهي سان مالوند ماڻهو تباهي جو شڪار ٿيندا، اهڙي ريت هڪ اندازي موجب 10 سالن ۾ 10 لک سنڌي ماڻهن کي ڪراچي مان لڏائڻ لاءِ مجبور ڪيو ويندو. ڪراچي صنعتي مرڪز هئڻ ڪري اهي سمورا فائدا غير سنڌين کي مُيسر ٿيندا.
ڇا هن پلان لاءِ مقامي ماڻهن سان صلاح مشورو ڪيو ويو؟
ڪراچي جيڪو نج سنڌين جو ماڳ آهي. جڏهن 1943ع ۾ انگريزن قبضو ڪيو ته هن شهر جي آبادي 436000 جي لڳ ڀڳ هئي ۽ هڪ به غير سنڌي نه هو، پر اڄ ٦٢ سالن ۾ سنڌين کي اِن حق کان به محروم ڪيو ويو آهي ته ڪو ڪراچي جي ترقي ۽ ٻين معاملن ۾ ساڻن ڪو صلاح مشورو ڪيو وڃي. سٽي ناظم هڪ گهڙي لاءِ به ضرورت محسوس ناهي ڪئي ته ڪو ڪنهن چونڊيل سنڌي ناظم سان يا ڪنهن مقامي سماجي شخصيت کان يا وري جن جي زمينن تي قبضا ٿي رهيا آهن، جتي اسڪيمون جڙنديون ڪو انهن سان صلاح ڪبي، بس حڪمن ۽ داٻن جو استعمال ڪندي، اهو سڀ ڪجهه ٿي رهيو آهي. اوهان کي هي ٻڌي حيرت ٿيندي ته ڪراچي سٽي ناظم ڌاٻيجي يوسي حاصل ڪرڻ لاءِ ٺٽي جي ناظم کي لکت م آرڊر ٿو ڪري ته اها اسان جي حوالي ڪريو. کيس اهڙو ڪوبه اختيار ناهي، تاريخ ۾ قبضاگير، حملي آور اهڙي ڪرت ڪندا آهن، جيئن يهودي، فلسطين جي زمين حاصل ڪرڻ لاءِ طاقت جو استعمال ڪري رهيا آهن ۽ اڄ به فلسطين غلام پنهنجي وطن ۾ يهودي حاڪم، اهڙي روش سنڌين جي نمائندن سان ڳالهائڻ بنا عمل سنڌ دشمني ۾ اچي ٿو.
ڪراچي اسٽريٽجڪ پلان لاءِ تجويزون
سٽي حڪومت جنهن جي خيال تي تفصيلي بحث ڪرڻ کان پوءِ اسين ان نتيجي تي پهتا آهيون ته اهو پلان مڪمل طرح سان سنڌين جي خلاف آهي، ان کي روڪڻ، ان جي مزاحمت ڪرڻ جي ضرورت آهي، ائين نه ڪرڻ سان ڪراچي سنڌي ماڻهن جي هٿان هر لحاظ سان نڪري ويندي ۽ جي ائين ٿيو ته پوءِ سنڌي ماڻهن جي سماجي ۽ معاشي بربادي کي ڪير به روڪي نه سگهندو.
ان ڪري ڪراچي جي ويزن 202٠ تحت ٿيندڙ غيرقانوني منصوبي کي سنڌي اسيمبلي ۾ بحث هيٺ آڻجي ۽ اڪثريتي راءِ سان مڪمل طرح رد ڪجي.
ان کان اڳ ڪياماڙي، گڏاپ، بن قاسم ۽ ڪورنگي جي 30 سالا ليز زمين کي 99 ۾ تبديل ڪري سنڌين کي مالڪاڻا حق ڏنا وڃن.
ڪراچي جي ٻهراڙي کي ماحولياتي گدلاڻ کان بچائڻ لاءِ گرين بيلٽ ڏيئي ان کي وڌيڪ خوبصورت بڻايو وڃي.
سڄي دنيا ۾ وڏن شهرن بجاءِ ننڍا شهر جُڙي رهيا آهن، اُن ڪري ڪراچي کي وڌائڻ بجاءِ ان کي پنجن ضلعن ۾ تبديل ڪيو وڃي ته جيئن هر ماڻهو تائين آساني سان رسائي ٿي سگهي ۽ سمورن ماڻهن کي بنيادي سهولتون ڏنيون وڃن. جڏهن ته پنهنجن ذاتي قبضاگيري وارن مقصدن کي حاصل ڪرڻ لاءِ حيدرآباد کي چئن حصن ۾ تقسيم ڪيو ويو، جيڪو صرف 20 لک ماڻهن جي آبادي جو ضلعو آهي. جڏهن ته ڪراچي ڏيڍ ڪروڙ ماڻهن جو شهر آهي. ان ڪري فوري طور Decentralisation پاليسي تي عمل ڪندي ڪراچي کي پنجن ضلعن ۾ ورهائي ڪراچي جي قديمي حيثيت بحال ڪئي وڃي.
سڄي دنيا مان آيل غيرقانوني پناهگيرن کي فوري طور تي ڏيهه نيڪالي ڏني وڃي، ڪنهن به ڌارئي جو شناختي ڪارڊ يا پاسپورٽ ٺاهڻ بند ڪيو وڃي.