سنڌ سان لساني متڀيد ڇو؟
جڏهن معصوم سرويچ جي پيءَ ماءُ کان پڇيو ويو ته اوهين جيڪا جدوجهد ڪريو پيا اُن جو مقصد ۽ معصوم کي کڻي اچڻ جو مقصد؟ ته ٻنهي وراڻيو ته سنڌ کي جنهن جبر جو نشانو بنايو پيو وڃي حقن تي ڌاڙا آهن، اسين هن معصوم جي آئيندي لاءِ وڙهي رهيا آهيون هن جي شاندار مستقبل لاءِ جاکوڙيون پيا ۽ ساڳي وقت هن کي راهه به ڏيکاريون پيا ته اسانجو ايندڙ نسل به پنهنجن بنيادي حقن لاءِ آواز اُٿاريندو. اڄ صورتحال خطرناڪ آهي. سڀاڻ ڇا هوندو؟ اهو وقت تي ڇڏيل آهي ۽ ساڳي وقت سنڌ جي عوام جي جدوجهد تي ڇڏيل آهي.
پاڪستان ٺهڻ کان اڳ ڪراچيءَ جي تعليمي ادارن ۾ سنڌي شاگردن جي تعليم پرائڻ ڪو مسئلو نه هو، پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ جيئن جيئن وقت تيزيءَ سان اڳتي وڌيو آهي ڌارين جي قبضا گيري جي ڪري سنڌي ماڻهو ڌرتي ڌڻي اقليت ۾ اچي ويا آهن. پاڪستان جو ڪوبه آئين ۽ قانون ان غير قانوني آباد ڪاري کي روڪي نه سگهيو ۽ اُن جا اثر جتي سنڌ جي اقتصادي صورتحال تي پيا اُتي سنڌي ماڻهن جي اقليت ۾ تبديل ٿيڻ سان حق حاڪميت به کسجي وئي آهي. سنڌ ۾ پناهه وٺندڙ پناهگير اڄ حاڪميت جو تصور پيش ڪري رهيا آهن ۽ هر قسم جون پاليسيون جوڙي رهيا آهن، جيڪي ڪالهه اسان جي رحم ڪرم تي هئا، هاڻ اکيون ڏيکاري رهيا آهن.
وسيلن تي ته اڳ ۾ ئي قابض هئا. افسر شاهي ۾ به سنڌي ماڻهن جي شراڪت نالي ماتر آهي. پر هاڻ ڪراچي جي تعليمي ادارن ۾ سنڌي شاگردن جي داخلا تي مڪمل بندش مڙهي وئي آهي. ڪجهه ڏينهن اڳ اسٽوڊنٽس ويلفيئر تنظيم پاران ڪراچي پريس ڪلب آڏو 72 ڪلاڪن جي بُک هڙتال ڪئي وئي سندن موقف آهي ته ڪراچي جي تعليمي ادارن ۾ سنڌي شاگردن لاءِ داخلا تي بندش وڌي وئي آهي. اچو ته پاڻ ڪراچي جي تعليمي ادارن ۾ سنڌي شاگرد جي صورتحال جو جائزو وٺون.
ڪراچي يونيورسٽي ۾ هن وقت چوويهه هزار شاگرد پڙهي رهيا آهن. هر سال 6000 شاگردن جي داخلا ٿيندي آهي. هن سال سنڌ جي گورنر ۽ سينڊيڪٽ فيصلو ڪيو آهي ته سنڌي شاگردن کي صرف 30 سيٽون ملنديون. انهن لاءِ سنڌي ، اپلائيڊ ڪيمسٽري، سوشالاجي، فارسي، بنگالي۽ نفسيات ۾ پڙهي سگهندا.
ڪراچي يونيورسٽي ۾ 9 فيڪلٽيز آهن. جتي تمام اهم سبجيڪٽ ۽ ٻين سائنس جي شعبن ۾ به سنڌي نه هئڻ برابر آهن.
ڪراچي يونيورسٽي ۾ 500 اُستاد پڙهائي رهيا آهن. سنڌي ٻولي ڳالهائيندڙ اُستاد سنڌي شعبي کانسواءِ صرف ٻه آهن. چيو وڃي ٿو ته ميرٽ تي عمل ٿيڻ گهرجي. ان کانسوءِ ڊاوءَ ميڊيڪل ڪاليج ۾ سنڌي شاگردن لاءِ 10 شاگردن جي ڪوٽا هڻي 60 سيٽون سنڌ ميڊيڪل ڪاليج ۾ هونديون. هُيون. هاڻ I-B ٽيسٽ ڪرائڻ کانپوءِ ميرٽ قرار ڏيندي هڪ به سنڌي شاگرد کي انٽري نه پئي ڪرائي وڃي ۽ آهستي آهستي ڪراچي جي پروفيشنل تعليمي ادارن مان سنڌي شاگرد کي مکڻ مان وار ڪڍڻ واري انداز ۾ ڪڍيو پيو وڃي بلڪ هي چوڻ دُرست ٿيندو ته تڙيو پيو وڃي.
ڊائو ميڊيڪل يونيورسٽي، سنڌ ميڊيڪل ڪاليج لاءِ جيڪي شرط لاڳو ڪيا ويا آهن اُهي هي آهن ته مئٽرڪ، انٽر ڪراچي مان پاس هجي، اُن کانپوءِ ٻار جي پيءَ ۽ سندس ڊوميسائل ۽ پي آر سي به ڪراچي جو هجي اُن کانپوءِ هو ٽيسٽ ۾ ويهي سگهي ٿو. ٻي صورت ۾ ڪوبه شاگرد انٽري ٽيسٽ ۾ به نٿو ويهي سگهي.
ياد رهي ته ڊائو ۽ ايس ايم سي ۾ مليل سيٽن جي مقابلي ۾اوترائي شاگرد يعني 10 ۽ 60 سنڌي جي ٻهراڙي جي ميڊيڪل ڪاليجن ۾ داخلائون وٺندا هئا کين ڪابه روڪ ٽوڪ نه هوندي هئي. هن کان اڳ 1984ع ۾ به سنڌي شاگردن تحريڪ شروع ڪئي هئي 1988ع ۾ سنڌ جي وڏي وزير قائم علي شاهه جي آڏو به شاگردن بُک هڙتال ڪري مطالبو ڪيو هو ته ڪراچي يونيورسٽي ۾ تعليمي پاليسي تي نظر ثاني ڪئي وڃي اُن کي بدلايو وڃي. جيڪا پاليسي سنڌي شاگردن جي خلاف هئي. ان وقت جماعت اسلامي هي پاليسي جوڙائڻ ۾ ڪامياب ٿي هئي ته داخلائن ۾ اي ڪيٽيگري صرف ڪراچي جي اردو اسپيڪنگ شاگردن لاءِ هوندي جيڪڏهن سيٽون بچيون ته سنڌين کي B ڪيٽيگري ۾ داخلائون ملنديون ٻي صورت ۾ نه ملي سگهنديون. سوال هي ٿو پئدا ٿئي ته ڪراچي ۾ ڌارين جي اڪثريت هئڻ ڪري ۽ يونيورسٽين ۾ سنڌي آفيسر نه هئڻ ڪري اهو ممڪن ئي نه پئي ٿي سگهيو جو سنڌي شاگردن لاءِ سيٽون بچي سگهن. ۽ اهو ڊپ انڪري به پئدا ٿيو ته جيڪڏهن سنڌي قومي سياست جو حصو بڻجندا، قومي تحريڪ ڪراچي جهڙي شهر ۾ سگهاري ٿيندي آمريت پسند ۽ سنڌ مخالف قوتون پريشان رهيون آهن ته اهي سنڌي شاگرد ڪراچي ۾ اڪثريت هئڻ ڪري ڪو وڏو ممڻ مچائي سگهن ٿا. ٻيو پهلو هي آهي ته فوج جي % 2 سيڪڙو ڪوٽا مقرر آهي. ايمپلائيز لاءِ % 2 سيڪڙو مخصوص آهي. ناردرن ايرياز گلگت بلتستان، پنجاب،فاٽا، صوبو سرحد جي شاگرد لاءِ به ڪوٽا موجود آهي ۽ هزارن جي تعداد ۾ اُهي پڙهي رهيا آهن. انهن لاءِ ڊوميسائل نه PRC نه مئٽرڪ ۽ انٽر، پر سنڌي ڪراچي ۾ نٿا پڙهي سگهن. انهن لاءِ ڳرا شرط لاڳو ڪيا ويا آهن. ڪراچي جي موجوده تعليمي پاليسي سنڌ حڪومت جوڙي آهي يونيورسٽيز جو چانسلر گورنر سنڌ آهي گورنر جو تعلق هڪ نسلي جماعت سان آهي. ۽ ان جماعت جو تعليمي پاليسي تي بلڪل واضح موقف آهي ته ڪراچي ۾ ڪالهه جيڪو به ٿيو سو ٿيو پر هاڻ اسانجي مرضي هلندي ۽ اسين ميرٽ کي بنياد بنائي داخلائون ڏينداسين. هو سنڌي شاگردن لاءِ ميرٽ جو تصور رکن ٿا. اچو ته صورتحال جو جائزو وٺون ته ميرٽ بنيادن تي سنڌي شاگرد ڪراچي ۾ ڪيئن اچي سگهندا. سنڌ جا ماڻهو وسيلن هوندي غريب ۽ ڏتڙيل آهن. اڪثريت پورهيو ڪندڙ ماڻهن جي آهي. جيڪي ٻه ويلا ماني لاءِ به پريشان آهن هو پنهنجن پيارن جو علاج به نه ڪرائي سگهندا آهن. سنڌ ٿر آهي، سنڌ ڪاڇو آهي، سنڌ ڪوهستان آهن زراعت جيڪو واحد ذريعو آهي روزگار جون 15 لک ايڪڙ زرعي زمين سمنڊ ڳڙڪائي ويو آهي. اهڙي صورتحال ۾ سنڌي ماڻهو پنهنجي ٻار کي ڪيئن تعليم ڏياري، سرڪاري اسڪولن جي تعليم جو ٻيڙو ٻڏل آهي. پرائيوٽ تعليمي ادارن ۾ ڳريون فيسون هئڻ ڪري اڪثريتي سنڌي داخل نٿا ٿي سگهن. شهرن ۾ خاص ڪري ڪراچي ۾ وڏن پرائيوٽ تعليمي ادارن ۾ سنڌي شاگرد اٽي ۾ لوڻ برابر به نه آهن. جتي سُٺي ۽ اعليٰ تعليم هجي ٿي انهن ادارن سان اسان جي اسلام ڪوٽ جي اسڪول يا ڪاڇي ۾ پڙهندڙ شاگرد ڪراچي جي گرامر اسڪول سٽي اسڪول ۽ بيڪن سان ڪيئن مقابلو ڪري سگهندو. ۽ پوءِ چيو وڃي ٿو ته ميرٽ تي اچو. سهولتون برابر ناهن، تعليم جو معيار برابر ناهي، غريبن ۽ اميرن جي تعليم ۾ بلڪل واضح فرق آهي. عيسي، موسي، ڪرڙ ۽ ڪانڊيرو جنهن سڄي ڄمار هارپو ڪيو تنهن جي ٻار کي سٺي اسڪول ۾ ڪيئن اچڻ ڏنو ويندو جتي پرائمري تعليم جي ماهوار فيس 6 هزار هجي ٿي.
ميرٽ جو روڄ راڙو ڪندڙ ماڻهو ڇو وساري ويٺا آهن ته انهن جي سياست 98 سيڪڙو پورهيت ماڻهن لاءِ آهي بقول انهن جي جڏهن اڪثريت عوام غربت جي لڪير کان هيٺ زندگي گذاري ٿو. سنڌ جي شهرن کي ڇڏي ٻهراڙي ۾ 55 سيڪڙو غربت جي شرح آهي. عورتن جي تعليمي شرح صرف 2 سيڪڙو هجي ٿي، اهڙي سماجي بيهڪ ۾ ڪراچي ۾ تعليمي پاليسي جو جوڙڻ سنڌ دشمني ناهي ته ٻيو ڇا آهي.
ان سڄي صورتحال ۾ سنڌي قوم جي مسڪين ڏتڙيل ماڻهن جي ڳالهه ڪرڻ کِل کانسواءِ ڪجهه به ناهي. ٻئي طرف موجوده سرڪار جنهن کي سنڌ جي اڪثريت چونڊرائي اقتدار ڏياريو آهي تن جا وري حال هي آهن جو تعليم وارو وزير پير مظهر الحق صاحب چوي ٿو ته اسان پنهنجي دور ۾ سنڌي شاگردن لاءِ ڪراچي يونيورسٽي ۾ 30 سيٽون وٺي ڏنيون آهن ٻيو ڇا کپي. پير صاحب سنڌ جي ماڻهن کي خيرات وٺي ڏيڻ ۾ ڪامياب ٿيو آهي. سنڌ جي ماڻهن کي حق گهرجي يا خيرات؟ پ پ سرڪار جي مُخالف ڌُر يعني متحده قومي موومينٽ نسلي بنيادن تي جنرل مُشرف جي دور ۾ سنڌ اسيمبلي ۾ قانون سازي ڪرائي سنڌين جا بنيادي حق کسي ورتا. مان اڳ چئي چُڪو آهيان.1984ع ۾ تعليمي پاليسي ٺاهڻ ۾ جماعت اسلامي ملوث هئي اُن جو حدف قومي سياست کي روڪڻ هو پر هاڻوڪي تعليمي پاليسي ۾ ايم ڪيو ايم جي ملوث هجڻ جا به ساڳيا مقصد ۽ هدف آهن ته جيڪڏهن سنڌي شاگردن جي اڪثريت ڪراچي جي تعليمي ادران ۾ ايندي ته هو سنڌ جي قومي تحريڪ جو حصو بڻبا، باشعور طبقي هئڻ ڪري ڪراچي ۾ ٿيندڙ سنڌين سان ناانصافين تي احتجاج ڪندا، جدوجهد ڪندا اُن کانسواءِ ڪوالٽي جي بنيادن تي ڪراچي ملٽي نيشنل ڪارپوريشن ۾ نوڪري حاصل ڪندا. ان ڪري ميرٽ جو راڳ آلاپيو پيو وڃي، ۽ قانون سازي ذريعي هميشھ لاءِ سنڌي شاگردن جي ڪراچي جي پروفيشنل تعليمي ادارن ۾ داخلا تي مڪمل بندش ڪرائي پئي وڃي. هي ائين پيو محسوس ٿئي جيئن سائوٿ آفريڪا ۾ قابض گورن جي دور ۾ هڪڙن تعليمي ادارن ۾ ڪارن شاگردن جي داخلا مڪمل بند ڪئي وئي، نسلي متڀيد جي بنياد تي ڪارن ماڻهن کي جيڪي ڌرتي ڌڻي هئا انهن کي نفرت جي بنيادن تي بندشون وڌيون ويون جيڪو سبب بڻيو غلامي جي خلاف آزادي جو، هي معمولي ڳالهه ناهي ته سنڌي شاگرد وڃي ٻهراڙي جي اسڪولن، ڪاليجن ۽ يونيورسٽين ۾ پڙهن دراصل سنڌ جو قومي پڻ هن معاملي سان ڳنڍيل آهي ۽ اهو سنڌ جي سمورن قومپرست ڌُرين لاءِ فڪر جو لمحو آهي ته سنڌ جي ڳالهه ڪندڙ ڌُر سنڌي شاگردن جي داخلا جي مُخالف آهي ۽ اسين اُن نسلي ڌُر کي پنهنجو اتحادي بنائي رهيا آهيون.
ٿيڻ ته هيئن گهربو هو جو ڇهن ڏهاڪن کانپوءِ لڏ پلاڻ ڪري ايندڙ اڄ سنڌي قوم جو اڻ ٽٽ حصو هجن ها پر اُن جي اُبتڙ اسان جي ٻچن کي ڪراچي جي تعليمي ادارن ۾ داخلا کان محروم ڪيو وڃي سنڌي ۽ اردو ڳالهائيندڙ جو واضح پيغام ڏنو وڃي.
ڇا هي عمل سنڌ ۾ سنڌي مهاجر تضاد کي گهٽائيندو يا وڌائيندو؟ جيڪڏهن تضاد وڌيو ته اُن جا ڪارڻ ۽ سبب ۽ ذميدار ڪير هوندو؟ سنڌ جي ماڻهن کي ڪراچي ۾ اچڻ، روزگار ڪرڻ ۽ پڙهڻ کان ڪير به روڪي نٿو سگهي. سنڌ جي قومپرست، جمهوريت پسند ۽ دانشور حلقي کي هن قومي مسئلي تي ڌيان ڏئي ٻين قومي مسئلن وانگر قومي مسئلو سمجهندي جدوجهد ڪرڻ گهرجي.
سنڌ مطالبو ٿي ڪري ته:
1 ڪراچي يونيورسٽي لاءِ نئين تعليمي پاليسي جوڙي سنڌ جي ٻهراڙي جي شاگردن لاءِ گهٽ ۾ گهٽ 40 چاليهه سيڪڙو ڪوٽا رکي وڃي.
2 ڊائو ميڊيڪل يونيورسٽي ۽ سنڌ ميڊيڪل ڪاليج ۾ سنڌ جي ٻهراڙي جي شاگردن لاءِ 33 سيڪڙو ڪوٽا مقرر ڪئي وڃي.
3 ٻين صوبن جي شاگردن جون داخلائون رد ڪري غير قانوني ڏنل ڪوٽا ختم ڪئي وڃي.
4 سائوٿ ايشيا جي ملڪن مان آيل غير قانوني شاگردن جون داخلائون رد ڪيون وڃن.
5 تعليمي ادارن ۾ شاگرد يونين جون چونڊون ڪرائي جمهوري ڪلچر کي وڌايو وڃي.
سنڌ واسيو قوم سان ٿيل ننڍي کان ننڍي نا انصافي خلاف منظم ٿيڻ، آواز اُٿارڻ ۽ جدوجهد ڪرڻ تمام ضروري آهي.