مختصر تعارف
اسم عربي ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنى آهي “نالو”. ڪنهن ماڻهوءَ، شيءِ، جاءِ، ڪم، حالت ۽ خاصيت جي نالي کي اسم چئبو آهي.
مثال:
اڪبر، ڪرسي، اسڪول، لکت، اميري، هوشياري وغيره وغيره
2. ضمير:
ضمير معنى “عيوضي”. اهڙا لفظ جيڪي اسم جي بدران ڪم اچن تن کي ضمير چئبو آهي.
مثال:
مان، تون، توهان، اوهان، هِن، هُن وغيره.
3. صفت:
صفت معنى ساراهه. اهڙا لفظ جيڪي اسم جو گڻ ، او گُڻ، انداز، مقدار يا رنگ ٻڌائن تن کي صفت چئبو آهي.
مثال:
سٺو، هوشيار، جڏو، چالاڪ، ننڍو، وڏو، اٺ، نُوُ، ڪجھ، گھٽ، وڌ، ٿورو، گھڻو وغيره.
4. فعل:
فعل معنى “ڪم”. اهڙا لفظ جيڪي اسم جو، ضمير جو ڪم يا عمل ظاهر ڪن ته ان کي فعل چئبو آهي.
مثال:
آيو، ويو، لکيو، پڙهيو، ڪيو، ماريو وغيره.
5. ظرف:
ظرف معنى ”ٿانءُ“. اهڙا لفظ جيڪي اسم جي صفت، فعل يا ٻئي ظرف سان شامل ٿي ان جي ريت قدر، انداز، هاڪار ۽ ناڪار ۽ وقت ظاهر ڪن تن کي ظرف چئبو آهي.
مثال:
آهستي، ڪالهه، جيڏانهن، تيڏانهن، اڄ، سڀاڻي،تيز، هائو، نه هيٺ، مٿي وغيره.
6. حرف جر:
جر معنى “ڪشش يا ڇڪ”. اهڙا لفظ جيڪي جملي ۾ اسم يا ضمير جي پٺيان ڪم اچن. ان جو تعلق جملي جي پوئين اسم يا ضمير سان ڏيکاريندا آهن
.مثال: جو، جا، جون، سان، جي، کي، ۾ وغيره.
7. حرف جملو:
اهڙا لفظ جيڪي ٻن لفظن، ٻن جملن يا جملي جي ٻن حصن کي پاڻ ۾ ملائن ته انهن کي حرف جملو چئبو آهي.
مثال: مگر، ته، البته، اگر، پر، به، پڻ، يا، اگرچه وغيره.
8. حرف ندا:
ندا جي معنى “سڏ يا دانهن”. اهڙا لفظ جن مان ڏک، خوشي، دل جا اڌما، حيرت،عجب،ڌڪاء، احساسات ۽ جذبات جو اظهار ڪري سگھجي ته ان کي حرف ندا چئبو آهي.
مثال:
او، ڙي، افسوس، واهه واهه، گھوڙا ڙي وغيره.
شال، مار
اسم جا قسم
اسم جا ٻه قسم آهن.
1 . اسم ذات 2. اسم صفات
1 . اسم ذات:
اهڙيون شيون جن کي محسوس ڪري سگھجي پر انهن جو جسماني وجود نه هجي ته اهڙين شين جي نالن کي اسم ذات چئبو آهي.
مثال: الله پاڪ، خوشبو، اميري، غريبي، قسمت وغيره.
2. اسم صفات:
اهڙيون شيون جن جو وجود هجي ۽ جسماني طور نظر به اچن ته ان کي اسم صفات چئبو آهي.
مثال: ڪرسي، چاڪ، ڪاپي، ماڻهو، وڻ وغيره.
اسم صفات جا قسم
اسم صفات جا ٻه قسم آهن.
(1لف) . اسم عام: هڪ قسم جي لاتعداد شين کي اسم عام چئبو آهي
مثال: اسڪول، سپاهي، شاگرد وغيره
(ب) اسم خاص: اهڙو خاص نالو جيڪو ڪنهن شيءِ، جاندار، يا جاءِ کي سڃاڻڻ لاءِ لکيو وڃي. ان کي اسم خاص چئبو آهي.
مثال: تاج محل، لال مسجد، دي سٽي گرامر اسڪول وغيره.
نوٽ: اسم عام جي ننڍڙي صورت کي اسم تصغير چوندا آهن.
مثال: کٽ مان کٽڙي
ڪتاب مان ڪتابڙي
صندوق مان صندوقڙي وغيره
ضمير جا قسم
1 . ضمير خالص: اهڙا ضمير جيڪي صرف انسان ذات لاءِ ڪم ايندا آهن.
مثال: مان، تون ، هو، هن، اُهي وغيره
ضمير خالص جا قسم
(الف) . ضمير متڪلم: اهڙا ضمير جيڪي ڳالهائيندڙ پنهنجي لاءِ استعمال ڪري.
مثال: آءٌ، مان، اسان وغيره.
(ب) ضمير حاضر: اهڙا ضمير جيڪي ڪو مخاطب پنهنجي مخاطب لاءِ استعمال ڪري.
مثال: توهان، تون وغيره.
(ج) ضمير غائب: اهڙا ضمير جيڪي ڳالهائيندڙ ان لاءِ استعمال ڪري جيڪو گفتگو ۾ شامل نه هجي.
مثال: هو، اهي، انهن وغيره.
2. ضمير اشارو: اهڙا ضمير جيڪي ڪنهن شيءِ ڏانهن اشارو ڪن تن کي ضمير اشارو چئبو آهي.
مثال: هيءَ، هوءَ، اهو، اهي، هن وغيره.
3. ضمير استفهام: استفهام معنى آهي سوال ڪرڻ يا پچا ڪرڻ. اهڙا لفظ جيڪي سوال پڇڻ لا ءِ ڪم اچن تن کي ضمير استفهام چئبو آهي.
مثال: ڇا، ڇو، ڪڏهن، ڪنهن وغيره.
4. ضمير مشترڪ: مشترڪ معنى “شريڪ ٿيڻ”. اهڙا ضمير جيڪي اسمن ۽ ضمير خالص سان خالصاً ۽ ٻين ضميرن سان عمومًا گڏ استعمال ٿين ته انهن کي ضمير مشترڪ چئبو آهي.
مثال: پاڻ، خود، پاڻ ئي پاڻ وغيره
5. ضمير مبهم: اهڙا ضمير جن جي باري ۾ خبر نه پئجي سگھي ته ڪهڙي اسم جي بدران ڪم آيل آهن ته اهڙن ضميرن کي ضمير مبهم چئبو آهي.
مثال: ڪو، ڪا، ڪي وغيره
6. ضمير موصول: موصول معنى “وصول ڪندڙ، ڳنڍيندڙ”. اهڙا ضمير جيڪي اسم جي بدران ڪم اچي هڪ جملي ۾ اسم جو تعلق يا جملي جي حصي جو تعلق ٻئي جملي يا ٻئي حصي سان حاضر ڪن.
مثال: جيڪو، جيڪي، جنهن وغيره.
7. ضمير جواب موصول: اهڙا ضمير جيڪي ضمير موصول جي جواب ۾ ڪم اچن ۽ پنهنجو تعلق جملي جي پهرين حصي سان ظاهر ڪن تن کي ضمير جواب موصول چئبو آهي.
مثال: سو، سا، سي، تنهن، تن وغيره.
فعل جا قسم
1 . فعل معاون: معاون : مددگار
اهڙا مددي فعل جيڪي هر قسم جي فعل جي مدد ڪن ۽ ان جي غير موجودگيءَ ۾ جملا پنهنجي خصوصيت وڃائي ويهن.
مثال: مون وٽ ڪجهه ڪتاب آهن.
آهن، آهي، هوندا، هونديون، ٿيندو وغيره
2. فعل لازم:
اهڙا فعل جيڪي اهڙا ڪم ۽ خصوصيتون ڏيکارين جن جو لاڳاپو فاعل سان هوندو آهي ۽ هن ۾ مفعول نه هوندو آهي.
مثال: مان کيڏان ٿي. هوا لڳي ٿي.
3. فعل معتدي:
هي اهڙا فعل آهن جيڪي ڏيکارين ٿا ته فاعل ڪم ڪن ٿا ۽ ان ڪم جو اثر ڪنهن ٻئي تي ٿئي ٿو. (هن ۾ فاعل مفعول ۽ فعل چٽا ۽ واضع هوندا آهن)
مثال: مان راند کيڏان ٿي.
فعل متعدي جا قسم
(الف) متعدي معروف: اهڙا فعل جن ۾ فاعل ۽ مفعول واضع هوندا آهن.
مثال: حنا ڪهاڻي لکي ٿي.
(ب) فعل متعدي مجهول: هن فعل ۾ فاعل لڪيل نه هوندو آهي ۽ مفعول فاعل جي جاءِ وٺندو آهي.
مثال: انب پٽيا وڃن ٿا.
(ج) متعدي معروف باالواسط: فعل جي هن قسم ۾ فاعل پاڻ ڪم نه ڪندو آهي پر ٻئي کان ڪرائيندو آهي.
مثال: ارباب گھر ٺهرائي ٿو.
4. فعل اڪرترڪ:
اهڙا فعل جن ۾ فاعل بلڪل نه هوندا آهن ۽ گھڻو ڪري حقيقي ۽ قدرتي يا فطرتي فعل هوندا آهن.
مثال: ساهه کڻجي ٿو. خوشبوء اچي ٿي.
ماني کارائبي. سڀاڻي ملبو.
ظرف جا قسم
1 . ظرف زمان:
اهڙا ظرف جيڪي وقت جي معنى ڏيکارين
مثال: اڄ، سڀاڻي، سال بسال، ڪالهه وغيره
2. ظرف مڪان:
اهڙا ظرف جن مان اسم جي جاءِ جي خبر پوي.
مثال: هيٺ، مٿي، اڳيان پويان، ٻاهر، اندر وغيره.
3. ظرف تميز:
اهڙا ظرف جيڪي ريت، قدر، طريقو، هاڪار ۽ ناڪار ظاهر ڪن.
مثال: مسَ مسَ، جيئن تيئن، هرو ڀرو، هائو، نه نه وغيره.
صفت جا درجا
1 . صفت خالص:
اهڙيون صفتون جيڪي صرف ”مطلق اسم“ جو گڻ، اوَ گڻ، انداز يا مقدار وغيره ٻڌائين.
( هن ۾ ڪنهن ٻئي اسم سان ڀيٽ نه ڏيکاريل هوندي آهي).
مثال: هير هوشيار ڇوڪري آهي. ٽي وي خراب آهي.
2. صفت تفصيل:
هيءَ صفت هڪ اسم يا ضمير جي ٻئي اسم يا ضمير سان ڀيٽ ٿيڻ ڪرڻ وقت ڪم ايندي آهي.
مثال: دلنواز، راشد کان وڌيڪ ڊگھو آهي.
3. صفت مبالغو:
هڪ اسم جي ڀيٽ ساڳي جنس جي گھڻين شين سان ڪئي وڃي ته ان کي صفت مبالغو چئبو آهي.
مثال: بشرى سڀني ڇوڪرين کان هوشيار آهي.