44
مون ڪنڌ کڻي ھيڏانھن ھوڏانھن ڏٺو. ڊاڪٽر امان الله خان منھنجي سامھون ويٺو ھو. ٽڪ ٻڌي مون ڏانھن ڏسي رھيو ھو. سوچ ۾ غرق ھو. مون کي پاڻ ڏانھن متوجه ڏسي چيائين، ” اھڙن اٻھرن فيصلن جي بينظير کي وڏي قيمت ادا ڪرڻي پوندي.“
چيم، ” بينظير کي ڪڏھن ۽ ڪھڙي قيمت ادا ڪرڻي پوندي، ان جي مون کي خبر ناھي. في الحال کيس لھر نه ڪو لوڏو آھي. سندس ڪيبينيٽ جي فيصلي گلاب گونگي کي ماري وڌو آھي.“
ڊاڪٽر امان الله غور سان مون ڏانھن ڏسندي چيو، ” تون ڇا ٿو سمجھين ! تون ڇا ٿو سمجھين، ضياءَ جا ڇاڙتا ۽ ملان بينظير کي آرام سان ويھڻ ڏيندا ! اوچتو ھڪڙي ڏينھن سندس سندس حڪومت جي تختي اونڌي ٿيڻ جي خبر ٻڌنڌين.“
مون کي ڪجھه ڪجھه تعجب ٿيو. چيم، ” جنرل ضياءَ بظاھر ته افغان جنگ ۾ افغانين جو وڏو حامي ۽ مددگار ھو، لڳيم ٿو، تو کي ضياءَ جي حڪمت عملي سان اختلاف آھي.“
ڊاڪٽر امان الله خان جو منھن ڳاڙھو ٿي ويو، چيائين ” اسين روسي ڪميونسٽن جي تسلط خلاف جنگ لڙي رھيا آھيون، ان جو مطلب اھو ناھي ته اسين افغانستان کي آزاد ڪرائي، دقيانوسي ملن جي حوالي ڪري ڇڏينداسين. ضياءَ درپردھ دقيانوسي ملن جو حامي ھو. افغان جنگ سندس ڳچي ۾ پئجي ويئي ھئي”
واقعي، بين الاقوامي سياست منھنجي سمجھه کان ٻاھر ھئي. ڪير ڪنھن جي لاءِ، ۽ ڇا جي لاءِ وڙھي رھيو ھو، مون کي سمجھه ۾ به پئي آيو. روس ۽ آمريڪا جو افغانستان ۾ ڪھڙو مطلب ھو، سندن جنگ جو ڪھڙو مقصد ھو! ڪٿي ائين ته نه ھو، ٻئي سپر پاور پنھنجا ايٽمي ۽ جديد ھٿيار آزمائڻ لاءِ ڪنھن ڏورانھين ملڪ ۽ ماڻھن جي ڳولا ۾ ھئا، ۽ اھو ملڪ کين افغانستان جي نالي ۾ ھٿ چڙھي ويو ھو ! جيئن سائنسدان پنھنجي نئين ايجاد ڪوئن، سيھڙن ۽ ڀولڙن تي آزمائيندا آھن، تيئن سپر پاور پنھنجا جديد ھٿيار ٽين دنيا جي ملڪن ۽ ماڻھن تي آزمائيندا آھن!
” منھنجي ڳالھه ياد رکجانءِ جوڳي.“ ڊاڪٽر امان الله خان چيو، ” بينظير جي زوال کان پوءِ ايندڙ حڪومت سندس ئي فيصلن کي مٿس آزمائيندي. دھشتگرديءَ جي نالي ۾ جيڪو گرفتار به ٿيندو، تنھن کي ضمانت نه ملندي. بينظير جي ڪيبينٽ ايندڙ وقت سياستدانن ۽ انصاف جي بالادستيءَ لاءِ وڙھندڙن لاءِ ڏکيو ڪري ڇڏيو آھي.“
مون مايوسيءَ وچان چيو، ” مون کي لڳي ٿو، بينظير ڪيبينيٽ گلاب گونگي جي خلاف بل پاس ڪيو آھي.“
ڊاڪٽر امان الله خان چيو، ” گلاب جيڪڏھن ڪنھن به قسم جي تحريري بيان تي صحيح نه ڪئي آھي، ته سمجھه ته اڄوڪين اخبارن ۾ شايع ٿيل پريس ڪانفرنس ھڻي وڃي ھنڌ ڪندي.“
بيوسيءَ وچان چيم، ” پر اسان کي ڪيئن خبر پوندي ته گلاب تحريري بيان تي صحيح ڪئي آھي، يا نه؟“
ڪجھه سوچيندي وراڻيائين، ” خبر پئجي ويندين. اھو، ايڏو وڏو ڪم ڪونھي.“
ڊاڪٽر امان اٿي بيھي رھيو.
پڇيومانس، ” ڪيڏانھن پيو وڃين؟“
وراڻيائين، ” خبر چار رکڻ.“
پڇيم، ” ڇا جي خبر چار؟“
وراڻيائين، ” گلاب ڪنھن ڪاغذ تي صحيح ته نه ڪئي آھي، ۽ ٻيو ته پوليس ۽ سرڪاري محڪمن تنھنجي پريس ڪانفرنس جو ڪھڙو اثر ورتو آھي.“
ھو ڪمري مان ٻاھر وڃڻ تي ھو، جو پڇيو مانس، ” جيڪڏھن اھو ظاھر ٿي پوي ته اليڪٽرانڪ انٽرويو تنھنجي اسپتال جي آپريشن ٿيٽر ۾ ڪيو ويو ھو، ته سمجھين ٿو ان جو نتيجو ڪھڙو نڪرندو.“
وراڻيائين، ” نتيجي کان اڳواٽ آگاھ آھيان، پاڪستان مان نيڪالي.“
پڇيم، ” تون ان نتيجي لاءِ تيار آھين؟“
گھڙي کن سوچڻ کان پوءِ جواب ڏنائين، ” مون ان امڪان جي باري ۾ نه سوچيو آھي. تون به نه سوچ. اجايو پريشان ٿيندين. ھونءَ به جنگ ۾، سا به گوريلا جنگ، تنھن ۾ نتيجي جي باري ۾ ڪڏھن به سوچيو ناھي. فقط عمل ڪبو آھي.“
ڏانھنس غور سان ڏسندي پڇيم، ” تون ائين ڇو ڪري رھيو آھين؟“
ڪجھه اچرج وچان ورائي پڇيائين، ” ڇا ڪري رھيو آھيان؟“
چيم، ” توھان کي جنرل ضياءَ جي حمايت حاصل ھئي. ھينئر بينظير ڀٽو جي حڪومت جي توھان کي حمايت حاصل آھي، پوءِ به ائين ڇو ڪري رھيو آھين؟“
کلي وراڻيائين، ” اصل ۾ اسان کي آمريڪا جي حمايت حاصل آھي.“
چيم، ” ڪيئن به کڻي ھجي، توھان کي حڪومت جي مدد ۽ حمايت حاصل آھي. پوءِ، تون ائين ڇو ڪري رھيو آھين؟“
وري به کلي پيو. پڇيائين، ” ڇا ڪري رھيو آھيان؟“
پڇيم، ” دل ۾ ته نه ڪندين؟“
وراڻيائين، ” دل مان وسوسا ڪڍي ڇڏ. جيڪي وڻيي پڇ.“
چيم، ” ھٿيارن جي سمگلنگ.“
ٿورڙو ڇرڪيو. وراڻيائين، ” مجبوري سبب ڪري رھيا آھيون.“
پڇيم، ” ڪھڙي مجبوري؟“
ڊاڪٽر امان الله خان تفصيل سان جواب ڏنو، ڄڻ مون کي پنھنجي حڪمت عمليءَ جو ھڪ ھڪ نقطو سمجھائي رھيو ھو. ” جنگ سبب افغانستان ۾ بک ۽ بيمارين منھن ڪڍيو ھو. يورپ ۽ آمريڪا مان افغان مجاھدن کي وڙھڻ لاءِ جديد ھٿيار ملي رھيا ھئا، روڪڙ ڏوڪڙ ۽ کاڌو خوراڪ نه ۽ جيڪڏھن کاڌو خوراڪ ڪٿان آيو پئي ته اھو دٻن ۾ بند ھو، ۽ افغانين کي قبول نه ھو. تنھنڪري اضافي ھٿيار وڪڻي، ھو ھٿ آيل پيسي مان افغاني ٻارن لاءِ خوراڪ ۽ دوائون خريد ڪري افغانستان پھچائيندا ھئا.“
سندس تفصيل ٻڌڻ کان پوءِ چيم، ” ائين ڪرڻ سان سنڌ مان طاقت جو توازن ختم ٿي ويندو. جنھن وٽ ھٿيارن جو ذخيرو ھوندو، سو بي ھٿيارن تي دٻڙ ڌونس سان راڄ ڪندو.“
” اسان کي ان جو احساس آھي.“
ڊاڪٽر وراڻيو، ” اھو ئي سبب آھي جو اسان سنڌين کي پنھنجي ڪم ۾ شامل ڪيو آھي.“
جواب ڏنائين، ” اسان بيشمار ھٿيار وڪڻيا آھن. ڌاڙيلن کي ڇڏي، سنڌين ورلي ڪي اسان کان ھٿيار ورتا آھن. توھين سنڌي مارجي ويندو. نعرن سان نه پيٽ ڀربو آھي، ۽ نه ئي تاريخ جو نئون باب لکبو آھي.“
ھن چيو ، ” چارڻ پنھنجي طرفان ڪوشش ڪئي ھئي، پر نتيجي ۾ فقط ڏھ ٻارھن ڪلاشنڪوف ڪڍي سگھيو ھو.“
مون کان ڇرڪ نڪري ويو. چيم، ” چارڻ سچ پچ ھٿيارن جي سمگلنگ ڪندو ھو؟“
” ھا جوڳي “ ڊاڪٽر امان الله خان وراڻيو، ” پر، ھو سٺو سيلز مين نه ھو، يا توھين سنڌي شايد سچ پچ ھٿيارن ۾ دلچسپي نه ٿا رکو !“
ھڪدم چيم، ” گھٽ ۾ گھٽ مون کي ته ھٿيارن ۾ دلچسپي ناھي، ڪا به، ڪنھن به قسم جي دلچسپي ناھي.“
ٻاھر وڃڻ کان اڳ چيائين، ” اڳتي ھلي، توھان شايد عزت جي زندگي گذاري نه سگھو.“