شيخ اياز سان ملاقات
2، فيبروري، 1983ع ، اڱاري جو ڏينهن هو، مان ۽ نُور احمد ڪراچي ۾ مُحترم شيخ اياز سان ملياسين.. اصل ۾ نُور احمد کي ڪئمرا ٺهراڻي هُئي ۽ مون کي غُلام قادر پليجو سان ملڻو هو، اسان حيدرآباد مان هي پروگرام ٺاهي نڪتا هُئاسين ته ڪم ڪار لاهي پوءِ اياز سان ملاقات جي ڪوشش ڪنداسين، پوءِ ائين ئي ٿيو، ڪم لاهي اياز سائين کي فون ڪئي، سائين چيو ڀلي اچو. اسان شام جو ستين بجي پرنس ڪامپليڪس پهتاسين، هڪ ننڍي ٻارڙي در کوليو، اسان لائبريري ۾ ويٺاسين ، لائبرري ۾ شيشو رکيل هو، شايد گهر ۾ ڪم هلي رهيو هو، چند منٽن ۾ اياز سائين بغير اسٽڪ (لٺ) جي داخل ٿيا، اسان ادب سان اُٿي ملياسين، سائين به مُسڪرائي کيڪاريو ۽ ويهڻ لاءِ چيو ۽ شيشي ڏانهن اشارو ڪري چيو، هتي شيشو پيو آهي، ٿورو خيال ڪجو، پاڻ به ويٺا ۽ چيائون هڪ مهيني کان مٿي ٿي ويو آهي، شيشو رکيو آهي، مُنهنجي پٽن کي وقت نٿو ملي ڪو ڪاريگر وٺي اچن ۽ دريءِ ۾ لڳائن، تمام مصروف آهن، واندڪائي نٿي ملي. نور احمد چيو سائين عُمرقاضي کي چئو ها ته اُهو ئي ڪنهن ڪاريگر کي وٺي اچي ها. اياز سائين مُسڪرائيندي چيو، عُمر به ته نئين شادي ڪئي آهي، هاڻ هو ڪاٿئون ٿو اچي. پوءِ وري سائين پنهنجي لکڻ جي ڳالهه ٻُڌائي، ته هاڻ بس اهو لکڻ ئي مان جو جياپو آهي، اڪثر سڄي رات لکندو آهيان ۽ پوءِ صُبح کان سڄو ڏينهن ستو پيو هوندو آهيان، اصل ۾ رات جو پُٽن ۽ زال کان لڪي لکندو آهيان جو هُو ناراض ٿا ٿين، مُنهنجي گهڻو محنت ڪرڻ تي، اياز سائين ٻُڌايو ته، ڪيترا ڪتاب لکي تيار ڪيا اٿم، شاعري ۽ نثر ۾، مان مسلسل لکي رهيو آهيان، ارادو آهي ته شآهه لطيف تي هڪ وڏو ناول لکان ۽ ٻيو ته مان روس ۽ ڀارت جي دوري تي تمام وڏو ڪتاب لکڻ جو ارادو ڪيو اٿم، نوٽس ته مان اڳ هي ورتا آهن، مان اُن وقت ئي محسوس ڪيو هوم ته هي سڀ ڪجهه ٺيڪ نه آهي ۽ هاڻ ته سڄو نظام اچي پٽ پيو آهي، اسان ته اڳ ئي چيو هو ته بابا ادب برائي زندگي آهي، پر يار ادب برائي ادب جا اعلان ڪرڻ لڳا. فرانس ادب برائي ادب جي دعويٰ ڪئي، پر برٽش وري صنعتي ترقي ڪري سرمايدارانه دور ۾ آيو ته، ادب برائي زندگي جو بنياد وڌو، اسٽالن وري پنهنجي آمرانه مفادن خاطر علمي، ادبي شهپارن کي گُدامن ۾ بند ڪرائي ڇڏيو، جتان اڄ وري رُوسي انهن کي ڪڍي ڇنڊي ڦوڪي ميدان تي پيا آڻين. اسٽالن اهو خزانو تهخانن ۾ بند ڪرائي ڇڏيو هو، جن تي ڄارا ۽ مٽي چڙهي وئي هُئي، ادب برائي زندگي جو نظريو هر دور ۾ رهيو آهي، سنڌ کي نور محمد ڪلهوڙي جي ڪري نه، پر شاهه للطيف جي ڪري ئي سڃاتو ٿو وڃي.... خُدا جي وجود جي باري ۾ اياز سائين چيو، ته 50 سالن جي مشاهدي کان پوءِ مان سمجهان ٿو ته، انسان اڃان ان مقام تي ناهي پهتو، جتان هو يقين سان چئي سگهي ته خدا آهي ۽ ٻيو جهان به آهي پر جي آهي ته ڪهڙو خراب آهي.... اياز سائين ٻڌايو ته، پاڪستان جي هڪ وڏي وڪيل ۽ منهنجي دوست خالد اسحاق مون کي چيو ته اياز تون اڄ اُتي پهتو آهين، جتي مان پنجاهه سال اڳ کان بيٺل آهيان، اياز سائين ٻڌايو، مون هن کي جواب ڏنو ته تون هڪ ئي جائي تي بيٺل آهي، جڏهن ته مان پنجاهه سالن جو سڄي ڌرتي جو مشاهدو ماڻي پوءِ هتي پهتو آهيان، ان ڪري مان توکان وڌيڪ ڄاڻ ۽ عملي مشاهدو رکان ٿو.