”حيدرآباد جا تعليمي ادارا“
گذريل صدي جي ابتدا کان سڄي هندستان ۾ تعليم خلاف مسلمان مولوين جي غلط پروپيگنڊا ته جديد تعليم يهودين ۽ عيسائين جي سازش آهي، ان مسلمانن کي وڏو نقصان رسايو، هندو انگريزن جي ان تعليمي پاليسي مان فائدو حاصل ڪري تمام اڳتي نڪري ويا ۽ مسلمان نوجوانن کي مولوي جهالت جي اونداهي ۾ ڌڪي تباهه ڪري ڇڏيو پوءِ ان صورتحال خلاف چند ترقي پسند محب وطن مسلمان ميدان تي آيا سر سيد احمد خان ۽ سر آغا خان جن وڏي جاکوڙ کان پوءِ اول مُحمدن ڪاليج ۽ پوءِ علي گڙهه يونيورسٽي جهڙا عظيم ادارا قائم ڪيا جن مسلمانن کي جديد تعليم طرف راغب ڪيو. مولوين جي اُن پروپيگنڊا سنڌ کي به نقصان رسايو پر پوءِ هتي به سنڌ ۾ ڪجهه مرد مُجاهد اُٿيا جن پنهنجي ذاتي ڪوششن ۽ ڪاوشن سان، جديد تعليم جا بنياد وڌا، جناب حسن علي آفندي، سنڌ مدرسي جهڙي عظيم الشان درس گاهه قائم ڪئي، جناب اُلهندو شاهه صاحب نوشهروفيروز ۾ مدرسو قائم ڪيو. محترم مير غلام محمد ٽالپر، ٽنڊي باگي ۾ عاليشان هاءِ اسڪول قائم ڪيو، محترم جناب نور محمد وڪيل حيدرآباد ۾ نور محمد هائي اسڪول جا بنياد رکيا. مخدوم غلام حيدر، هالا ۾ ڪاليج قائم ڪيو. اهي سمورا ادارا پاڪستان کان اڳ ۾ قائم ڪيا ويا. پاڪستان کان پوءِ تلهار لڳ سعيد پور جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ۾ محترم قاضي محمد ابراهيم پاڻ غريب ماڻهو هو پر علم جو عاشق ۽ قوم جي ٻارن جو خير خواهه هو، پنهنجي خرچ ۽ همٿ سان اسڪول ۽ شاگردن لاءِ هاسٽل ٺهرائي ۽ هزارين ٻارن، نوجوانن جي زندگين کي سنوارڻ جو انتظام ڪري ويو، جيڪو اسڪول بعد ۾ ڪاليج جي سطح تي پهتو، حيدرآباد ۾ اسان جي سانڀر ۾ جيڪي تعليمي ادارا هُئا، اُنهن ۾ سڀ کان اول نور محمد هاءِ اسڪول، جنهن کي اسان ڏٺو ۽ ان ۾ ست سال 1962ع کان 1969ع تائين بهترين استادن کان پڙهيوسين. اسان جڏهين آياسين تڏهين غلام حُسين سومرو صاحب جن پرنسيپال هئا، چون ٿا ته سومري صاحب هن اسڪول کي عروج تي پهچايو هو، سومرو صاحب کان پوءِ نظاماڻي صاحب جن ڪجهه عرصي لاءِ پرنسيپال ٿيا، پوءِ وري سر آئر صاحب جن پرنسيپال ٿيا، سر آئر اڳ ۾ سائنس ٽيچر هئا، اسان جي چند سالن دوران جناب غلام حسين بالادي صاحب جن پرنسيپال رهيا. سر بالادي صاحب جن تمام قابل اُستاد بهترين ”منتظم هُئا، انهن کان سواءِ ٻيا چند قابل ۽ بهترين اُستاد هُئا، جن ۾ محترم محمد علي شيخ، سر آئر صاحب، سر محمد جُمن تُرڪ، سر وڪيو صاحب ۽ سر ڌرمداس ورياڻي جيڪو پوءِ ايم پي اي به ٿيو شامل آهن. هيرآباد ۾ ميران اسڪول ڇوڪرين جو آهي، نزرٿ ڪاليج به ڇوڪرين جو آهي، گورنمينٽ ڪاليج ڪاري موري تمام وڏو ۽ شاندار ڪاليج آهي، ان کانسواءِ مسلم ڪاليج، سچل ڪاليج، لياقت ميڊيڪل ڪاليج، گورنمينٽ هائي اسڪول، سنڌ لا ڪاليج، جامع عربيه هائي اسڪول، سٽي آرٽس ڪاليج، ماڊل اسڪول، سينٽ بونا وينچر، سنڌ يونيورسٽي ۽ اسرا يونيورسٽي، لمس LUMS، مهراڻ انجنيئرنگ يونيورسٽي وغيره آهن..