پوني جون نقاب پوش
ممبئي ايئرپورٽ کان ٻاهر نڪتس ته جئه جو ڊرائيور بيٺو هو جنهن چيوته اها ڪنهن ٻئي دڪان تان ئي کڻي وٺنداسين. ممبئيءَ ۾ پوليس رپورٽنگ بعد جئه يڪدم هيڏانهن پوني وٺي آيو ۽ دادا جشن ۽ ساڌو واسواڻي مشن جي ڪارڪنن سان ملائي، مون کي جڏهن گيسٽ هائوس ۾ وٺي آيو ته ڊنر بعد کيس ٻڌايم ته، “موبائيل فون لاءِ اڃان Sim خريد نه ڪري سگهيو آهيان ۽ هڪ ٻه شيون ٻيون به خريد ڪرڻيون اٿم.” دراصل مون کي هڪ ته ٽُٿ پيسٽ خريد ڪرڻي هئي، جيڪا ڪراچي ايئرپورٽ تي سيڪيورٽي وارن منهنجي هئنڊ بئگ مان ڪڍي ورتي هئي، اڄڪلهه خبر ناهي ڇو ڪابه پاڻيٺ جهڙي شيءِ، پئسينجر کي پاڻ سان گڏ هوائي جهاز ۾ کڻڻ نٿا ڏين.
ممتازالحق، خالد ليا يا بلال حيدر جهڙو ڪو پيٽارو جو هوشيار پائلٽ ڪلاس ميٽ مليو ته ان کان ان جو سبب پڇندس ته اهي شيون کڻڻ سان جهاز کي يا توهان کي جهاز اڏئڻ ۾ ڪهڙو خطرو ٿو ٿئي؟ ٽُٿ پيسٽ کان علاوه مون ڪنهن به قسم جي بسڪيٽن جو پئڪيٽ ۽ کير جو دٻو وٺڻ چاهيو ٿي، اهي شيون منهنجي لاءِ هر ڌارئين ملڪ يا ڪنهن ڌارئين جي گهر ۾ رهڻ دوران ضروري هونديون آهن. ڇو جو ننڊ منهنجي وس ۾ نه آهي، ڪڏهن ننڊ ڦٽي پوندي آهي. خاص ڪري نئين جاءِ تي پهرين رات پوءِ سڄي رات پڙهندي گذرندي آهي. ڪڏهن وري ڪو اهڙو سٺو ڪتاب ملي ويندو آهي، جنهن کي پورو ڪرڻ بنا سمهڻ تي دل نه چوندي آهي ۽ اهڙي صورت ۾ بک لڳڻ تي کير يا بسڪيٽ منهنجي لاءِ بهترين عياشي آهي، پر جي ننڊ اچي به وڃي ٿي ته صبح جو سوير اٿڻ تي ههڙن هنڌن يا ڪنهن ڌارئين جي گهر ۾ صبح جو سوير ته ڪو نيرن نه ڪرائيندو. اها ٻي ڳالهه آهي ته پوني جي هن گيسٽ هائوس ۾، جنهن ۾ منهنجي ڪمري جي دريءَ مان چوراهي تي بيٺل ساڌو واسواڻيءَ جو Statue نظر اچي رهيو آهي ۽ جنهن جي هيٺان انگريزي، هندي، مرهٺي ۽ سنڌيءَ ۾ لکيو پيو آهي ته “اي دل! نه ڪر فڪر: ڪر شڪر، ڪر شڪر!” صبح جو سوير اٺين بجي کان به اڳ نيرن جو ڪم شروع ٿيو وڃي. ان کان علاوه گيسٽ هائوس کان ٻاهر نڪر ته جڳهه جڳهه تي چانهه بسڪيٽن، اڊلي ڊوسن جا اسٽال لڳا پيا آهن. پاڪستان، انڊيا، سري لنڪا، نيپال ۽ بنگلاديش ۾ اها وڏي لئه آهي. صبح جو پنجين بجي کان هر ڪو پورهيت، مزور ۽ سرڪاري آفيسر اهڙن اسٽالن تان چانهه ۽ ٻه پاپا کائي پنهنجي ڪم، ڊيوٽي يا نوڪريءَ لاءِ روانا ٿيو وڃن. ملائيشيا، سنگاپور توڙي ايران ۽ مصر پاسي اهو سُک ناهي. اتي ڪاري سليماني چانهه، قهوو ۽ ڪافي ته مليو وڃي پر اسان جهڙي ڌوڌپتي چانهه نه، جنهن جا اسين عادي ٿي ويا آهيون.
جئه پنهنجو Pet جملو “فڪر ئي نه ڪريو” ورجائيندي، ٻاهر بيٺل هڪ همراهه کي “چندرو” پڪاري سڏيو ۽ اسان کي هڪٻئي سان ملايو. “هي چندرو موهيناڻي اسان جو پوني جو بهترين دوست آهي. سندس گهر به هتي ويجهو آهي، آءٌ به هتي ئي هوندس پر جي نظر نه اچان ته چندرو ته آهي ئي آهي ۽ هن جي سڄي عمر پوني ۾ گذري آهي.” چندروءَ پنهنجي ويسپا موٽرسائيڪل ڪنڊ ۾ پارڪ ڪري مون لاءِ ٽئڪسي ٿي گهرائي.
“چندرو! هل ته تنهنجي ويسپا تي ئي هلون.” مون چيو ۽ چند منٽن بعد اسان پوني جي رستن جو سير ڪري رهيا هئاسين. سالن بعد موٽرسائيڪل تي سواري ڪندي مزو اچي رهيو هو. چندرو پهرين مون کي موبائيل فون وارن جي دڪان تي وٺي آيو. چندروءَ ٻڌايو ته هي دڪان سندس سنڌي دوست جو آهي، دڪاندار وڏي مانَ سان ويهاريو ۽ يڪدم چانهه گهرايائين. مون سمجهيو ته هُو اسان کي ائين ئي ڪاغذن بنا سِم ڏئي ڇڏيندو، پر هن اسان کان نه فقط فارم ڀرائي ان تي صحيح ورتي پر پاسپورٽ جي ڪاپي ۽ ٻه فوٽو (هڪ پنهنجي رڪارڊ لاءِ هڪ پنهنجي هيڊ آفيس لاءِ ) ورتا. ان بعد اسان جي ضرورت مطابق 300 رپين کن جي Sim ڏني، جنهن ۾ 250 رپين کن جو بئلنس هو. مون ان ئي وقت پاڪستان فون ڪرڻ چاهيو ٿي، پر معلوم ٿيو ته ان ۾ اڃان سگنل نه آيو آهي.
“مون واسطيدار آفيس ۾ توهان جي پاسپورٽ جو نمبر ۽ ممبئيءَ ۾ پهچڻ جو ٽائيم فون ذريعي ٻڌايو آهي، جيئن ئي هُو اميگريشن آفيس مان ڪنفرم ڪندا ته سگنل اچي ويندو ۽ توهان فون استعمال ڪري سگهو ٿا. اُميد ته اڌ ڪلاڪ اندر ڪم ٿي ويندو.”
مون دل ۾ سوچيو ته دنيا ۾ شايد اسان جو ئي ملڪ آهي، جتي جنهن کي وڻي موبائيل فون جي سِم دڪان تان ائين وڃي حاصل ڪري ٿو، جيئن پٽاٽا بصر. ان آزاديءَ ڪري اسان جي ملڪ ۾ ڪيڏو نقصان ٿيو آهي. ڌاڙيل، دهشتگرد، لوفر، لفنگا جنهن کي وڻي تنهن کي غلط فون يا ميسيج موڪليندا رهن ٿا. ايندڙ فونن جو توهان ڪو ٽرئڪ نٿا رکي سگهو. آمريڪا (USA) جهڙي ملڪ ۾ به توهان بندوق پستول ته بنا شناخت جي خريد ڪري سگهو ٿا، پر موبائيل فون جي سم لاءِ پنهنجو گرين ڪارڊ يا پاسپورٽ ڏيکارڻو پوي ٿو، ته جيئن توهان موبائيل فون ذريعي ڪنهن کي گار گند ڪريو، ڌمڪي ڏيو، Threat ڪريو يا اخلاق کان ڪريل ميسيج موڪليو ته خبر ته پئجي سگهي ته توهان ڪير آهيو؟ ۽ ٻي ڳالهه ته انڊيا ۾ توهان جي رهائش معلوم ڪن ٿا. جيڪڏهن آءٌ انڊيا جو شهري نه آهيان ته ڪهڙي هوٽل يا گيسٽ هائوس ۾ رهيل آهيان، جنهن جي شاهدي ڪنهن مقامي ماڻهوءَ کي ڏيڻي پوي ٿي. اسان وٽ ڪو حادثو ڪري پنهنجي گاڏي ڇڏي ڀڄي ويندو، پٺيان پوليس گاڏيءَ جي رجسٽريشن نمبر مان گهر جي ائڊريس معلوم ڪندي ته خبر پوندي اهو گهر ئي ڪونهي يا ڪنهن ٻئي جو گهر آهي يعني غلط ائڊريس لکيل آهي. ساڳيءَ طرح شناختي ڪارڊن تي به غلط ائڊريس ڏيڻ عام آهي يا ڏنل ائڊريس تبديل ٿيڻ تي نئون شناختي ڪارڊ نه ٺهرايو آهي، يعني شناختي ڪارڊ ۾ درستي نه ڪرائي آهي. اهڙي طرح ڪنهن شناختي ڪارڊ ذريعي ان جي مالڪ جو گهر ڳولڻ محال ٿيو پوي. ملائيشيا توڙي جپان ۽ سئيڊن جهڙن ملڪن ۾ به (جتي منهنجو گهڻو رهڻ ٿيو) پنهنجي صحيح ائڊريس ڏيڻ ضروري هوندو هو. اتي ڪو غلط ائڊريس ڏئي نٿو سگهي، غلط ائڊريس ڏيڻ سان سندس ئي نقصان ٿئي ٿو. توهان سوچيندا هوندا ته اهو ڪئين؟ اهو هن ريت جو توهان جڏهن پنهنجو پاسپورٽ ٺهرايو ٿا يا Renew ڪرايو ٿا، يا ڪا ڪار يا ٻي شيءِ خريد ڪريو ٿا ته ان جا ڪاغذ توهان کي هٿن ۾ ملڻ بدران توهان جي شناختي ڪارڊ تي ڏنل ائڊريس تي پوسٽ ڪيا وڃن ٿا. اهڙيءَ طرح ويندي توهان جي پاس ڪيل امتحانن جا سرٽيفڪيٽ يا ڊگريون توهان جي گهر رجسٽرڊ پوسٽ ڪيون وڃن ٿيون، ته جيئن پڪ ٿئي ته توهان جي اها ئي ائڊريس آهي ۽ توهان جي صحيح مان خبر پوي ته توهان ئي اتي رهو ٿا. منهنجي خيال ۾ اهي ٻه ڳالهيون ملڪ ۾ وڏي حد تائين ڏوهه گهٽايو ڇڏين.
اڌ ڪلاڪ کن بعد، جنهن وقت اسين دڪان تان بسڪيٽ ۽ کير وغيره وٺي رهيا هئاسين ته منهنجي موبائيل فون تي چندرو جي دڪاندار دوست جو فون آيو، ته هاڻ آءٌ فون استعمال ڪري سگهان ٿو.
انڊيا ڪنهن زماني ۾ کاڌي پيتي جي شين کان سستو هو، ان وقت اسان جي ملڪ ۾ به سستائي هئي. ٽي سال کن اڳ جڏهن دهلي ۽ بڙودا ۾ ٻه مهينا رهيو هئس تڏهن به ڪيتريون کاڌي جون شيون پاڪستان کان به مهانگيون لڳيون هيون ۽ هينئر کير جو دٻو ۽ بسڪيٽ وٺندي، اندازو لڳايم ته اهي شيون اڃان به مهانگيون ٿي ويون آهن. ويتر اسان جي رپئي جو قدر ڪرڻ ڪري اسان کي هر شيءِ ڏيڍوڻ قيمت تي لڳي ٿي، جو انڊيا جي رپئي لاءِ اسان کي ڏيڍ رپيو ڏيڻو پوي ٿو ۽ هاڻ جڏهن پنهنجي ملڪ ۾ پهچي هي سفرنامو لکي رهيو آهيان ته اسان جي رپئي جو قدر اڃان به ڪرڻ ڪري انڊيا جي رپئي جي اڌ برابر وڃي ٿيو آهي. معنيٰ اسان پاڪستانين کي انڊيا ۾ هر شيءِ جي قيمت جا ٻيڻا رپيا ڏيڻا پوندا، پر جيڪڏهن انڊيا کان ڪو پاڪستان ايندو ته ان لاءِ هن کي اسان جي هر شيءِ سستي لڳندي، جو هن کي پاڪستاني هر قيمت لاءِ پنهنجا رپيا اڌ قيمت جيترا ڏيڻا پوندا. انڊيا ۾ رهڻ دوران هڪ ٻي ڳالهه به نوٽ ڪيم ته انڊيا جون ڪيتريون ئي کاڌي پيتي جون شيون، تُهِي (اسپغول) ۽ نمڪو کان بسڪيٽ ۽ دٻن ۾ پئڪ ٿيل ڊراءِ فروٽ بيحد صاف سٿرو ۽ اعليٰ جنس جو آهي، شايد اهو ئي سبب آهي، جو هتي ايندڙ ڌارين ملڪن جا ٽوئرسٽ کاڌي پيتي جون شيون به انڊيا کان گهرائين ٿا.
چندرو موهيناڻي سان گڏ سندس ويسپا موٽرسائيڪل تي پوني شهر جي ڪجهه رستن تي رات جو ڏهين بجي ڌاري سير ڪندي ٻن ٽن ڳالهين ڏي ڌيان ويو. هڪ ته شهر ۾ اها ئي رونق نظر اچي رهي هئي، جيڪا شام جي وقت هجي. ڪيترن رستن تي مختلف ڊريسن ۾ (پر گهڻيون سٿڻ قميص ۾ ۽ ڪجهه ساڙهي، اسڪرٽ ۽ جينز ۾) ڇوڪريون پنهنجن بواءِ فرينڊس سان، فئملين سان يا اڪيلي سِر فُٽ پاٿن ۽ شاپنگ سينٽرن ۾ چڪر هڻي رهيون هيون. ان جو مطلب آهي ته امن امان جي حالت بهتر آهي. ستر واري ڏهاڪي جي شروع وارن سالن تائين ڪراچي به ههڙن شهرن مان هڪ هو. انهن سالن ۾ منهنجو جهاز چوٿين پنجين مهيني ڪراچيءَ، هفتي ٻن لاءِ ضرور آيو ٿي. منهنجي جهاز تي، رات جو ٻارهين تائين ڊيوٽي هوندي هئي. ڊيوٽي بعد جهاز تي ماني کائڻ بدران صدر ۾ اچبو هو، ڪلاڪ اڌ چڪر هڻي، ڪنهن هوٽل يا روڊ تي لڳل دڪان تان ماني کائي، پوءِ ٻين ٽين بجي بندرگاهه ڏي رخ ڪبو هو. ڪو ڊپ ڊاءُ نه هو، ڪا ڦُرلُٽ نه هئي، ڪيترائي ڌارين ملڪن جا جهازي به سڄي رات ڪراچيءَ ۾ پيا رلندا هئا، خاص ڪري نيپيئر روڊ وٽ، جتي ڳائڻ وڄائڻ به هلندو هو، پر هاڻ ڪراچي اهو شهر ٿي پيو آهي، جنهن لاءِ فارين جهازن جي ڪمپنين جا مالڪ پنهنجن جهازي آفيسرن کي چتاءُ ٿا ڏين، ته ڏينهن جو به ڪراچي شهر ۾ نه نڪرو ۽ اندرينءَ سنڌ ڏي ته هرگز نه. اهڙيون وارننگس ستر واري ڏهاڪي ۾ نيويارڪ ويندا هئاسين، ته اسان کي ملنديون هيون، ڇو ته نيويارڪ جا برانڪس ۽ بروڪلن وارا علائقا ڏوهن جي ڪري خطرناڪ سمجهيا ويندا هئا.
پوني شهر ۾ رکي رکي ڍڳي گاڏي به نظر اچي ٿي. پوني شهر ۾ هڪ ڌارئين جو ڌيان موٽرسائيڪل هلائيندڙ ڇوڪريون به ڇڪائين ٿيون، جيڪي سڄي منهن ۽ مٿي کي ڪپڙي سان ويڙهي ائين لڳن ٿيون ڄڻ نقاب پوش هجن. بلڪ پهرين ته مون سمجهيو ته اهي شايد مسلمان ڇوڪريون آهن، پر پوءِ معلوم ٿيو ته اُهي شهر جي مٽي، دونهين ۽ اس کان پنهنجو چهرو ۽ وار بچائين ٿيون.