پوني پاسي جا سنڌي اديب
آيل مهمانن جي رهائش جو بندوبست ساڌو واسواڻي چوڪ وٽ سينٽ ميران اسڪول جي سامهون واري چار ماڙ گيسٽ هائوس ۾ هو. مون کي سنڌ کان آيل اڪيلو مهمان ڏسي، هنن وڌيڪ عزت بخشڻ لاءِ، مون کي موليڏنا روڊ تي ڪنهن فائيو اسٽار هوٽل ۾ رکڻ چاهيو ٿي، پر مون گيسٽ هائوس ۾ رهڻ کي ترجيح ڏني ۽ اهو بهتر ڪيم جو اتي منهنجي هر وقت مهمان اديبن، شاعرن ۽ اهم شخصيتن سان هر وقت ملاقات ٿيندي رهي ٿي، خاص ڪري مانيءَ جي ٽائيم تي. نندلعل خانچنداڻي، ڀڳوان باباڻي، ڪملا بوٽاڻي، پشپا منواڻي، موهن چئناڻي، هري پنکج، ڊاڪٽر نارائڻ ڀارتي، وينا شرنگي، مدن جماڻي (فلم ڊائريڪٽر)، هرگوبن پرسرام، ديا لاکي، اندرا شبنم (اندو شهدادپوري)، ليکراج خيراجاڻي، لالچند خيراجاڻي، ايم. ٽي. گنگواڻي، گوبند ڀارواڻي، گوبند رامچنداڻي، ڪيولرام گلراجاڻي، پريم تولاڻي ويندي نَوي ورهين جي دادي ساوتري آڏواڻي (مشهور وڪيل هوتچند آڏواڻي جي پتني، اشوڪ ۽ بئريسٽر هيرو جي ماءُ) سان ملاقات هن گيسٽ هائوس ۾ ٿي ٿي.
پوني ۾ رهائش دوران هڪ ڳالهه نوٽ ڪيم ته جيئن جيئن سج مٿي چڙهيو ٿي اديبن شاعرن جو تعداد وڌندو رهيو ٿي. لنچ تي اهو انگ عروج تي هوندو هو، پر شام جو ڊنر تي 50 سيڪڙو به نه رهندو هو. ڊاڪٽر جڳديش لڇاڻي (جيڪو پڻ مون سان گڏ هن گيسٽ هائوس ۾ ٽِڪيل هو) ٻڌايو ته ڪيترائي اديب هتي جي اوسي پاسي جا آهن ۽ تيز رفتار بسُن ۽ ريل گاڏين ۾ هُو شام جو پنهنجي ڳوٺ کنڊاوالا، لوناوالا، مهابليشور، پنچگاني، ڪولهاپور، سولاپور ۽ ويندي ڪلياڻ، الهاس نگر ۽ ممبئيءَ موٽيو وڃن.
ڪيترائي سنڌي هندو ورهاڱي کان اڳ ئي هندستان جي مختلف شهرن ۾ نوڪري توڙي واپار وڙي خاطر رهيل هئا. ورهاڱي بعد هنن جو وڏو تعداد اڄ واري گجرات ۽ مهاراشٽرا رياستن جي شهرن ۾ اچي رهيو، جيڪي سنڌ صوبي کي ويجهو به آهن. پاڻيءَ واري جهاز ۾ سفر ڪرڻ وقت پهرين انهن رياستن جا بندرگاهه اچن ٿا، انهن رياستن جون زبانون گجراتي، ڪڇي ۽ مرهٺي وغيره سنڌيءَ سان ڪافي ملن ٿيون. سنڌ هڪ ضلعي جي حيثيت سان بامبي پريزيڊنسيءَ سان گڏ وڏو عرصو رهيو (جيئن سنگاپور مدراس سان). ورهاڱي کان اڳ نه فقط هندو سنڌي، پر ڪيترائي مسلمان شاگرد پڻ عليڳڙهه پري هجڻ ڪري، انڊيا جي مٿين رياستن ۾ ويا ٿي، جيئن شروع ۾ لکي آيو آهيان ته منهنجي والد گل محمد شيخ، پوني جي ايگريڪلچلر ڪاليج مان گريجوئيشن ڪئي ۽ منهنجي سهري مظهر حسين گهلوءَ جهونا ڳڙهه (گجرات) مان وڪالت ڪئي. سو اڄ به گهڻي کان گهڻا سنڌي ممبئي، بڙودا ۽ پوني جي آسپاس رهن ٿا.
پوني ۾ سنڌين جون ڪيتريون ئي ادبي، سماجي، واپاري، ميوزيڪل ۽ ثقافتي جماعتون ۽ ادارا آهن، جن مان هڪ سنڌو سيوا دل بابت گذريل مضمون ۾ لکي چڪو آهيان. پوني جي روي وار پيٺ (Raviwar Peth) واري علائقي مان لنگهنديSindhi Yuva Manch جو بورڊ نظر آيو، جنهن لاءِ پروفيسر ٻلديو مٽلاڻيءَ جي شاگرد ڀوڄراج ليکواڻيءَ ٻڌايو، ته اهي ڪلچرل ۽ ڳائڻ وڄائڻ جا پروگرام arrange ڪن ٿا ۽ هن سنڌي يووا منچ جو اڄڪلهه صدر اشوڪ واشومل هاسيجا آهي ۽ نائب صدر نانڪ ٽيڪمداس هوندلاڻي آهي. ان کان علاوه موليڏنا روڊ تي، ڪلوور سينٽر وٽ ’ڀارتيا سنڌو سڀا‘ جا بورڊ پڻ نظر اچن ٿا. اها پڻ سنڌين جي ڪلچرل ايسوسيئيشن آهي.
منهنجي خيال ۾ پوني ۽ ان جي پسگردائيءَ ۾ رهندڙ ڪجهه سنڌي ليکڪن جا هتي نالا ڏيڻ بي مهل نه ٿيندا. پوني جو هڪ ڪلفٽن جهڙو سهڻو علائقو ڪوريگائون پارڪ نالي آهي، جتي رجنيش ڀڳوان جو دنيا ۾ مشهور ’اوشو انٽرنيشنل ميڊيئشن ريسورٽ‘ به آهي. هي علائقو شيشا ڪيفي، سلڪ روٽ، بلو نيل ندي، گولڪونڊا، دي ييلو چِلي، Curve ۽ آرٿرس ٿيم جهڙين ريسٽورنٽن ۽ جرمن بيڪريءَ کان به مشهور آهي، اتي هڪ سنڌين جي ڪالوني ’واسواڻي نگر‘ به آهي. ڪجهه اديب اتان به آيا ٿي. پرسو جيسارام گدواڻي پڻ ڪوريگائون پارڪ کان آيو ٿي. گدواڻي صاحب ڊيڪن ڪاليج پوسٽ گريجوئيٽ اينڊ ريسرچ انسٽيٽيوٽ مان سنڌي لنگئسٽڪ جي ريڊر جي حيثيت ۾ 1996ع ۾ رٽائرمينٽ حاصل ڪيائين. سندس لکيل ڪتابن مان ڪجهه هي آهن:
• شاهه جي شاعري
• سنڌ جا ٽيهه سال
• سنڌي ٻوليءَ جي زيارت
• ڳجهارتون
• سنڌي لوڪ ورثو
• اچو ته سنڌي سکون وغيره.
پوني جي نشاط ٽاڪيز جيڪا پوني جي نانا پيٺ واري علائقي ۾ آهي، اتي ’پريم آڏواڻي فرينڊس سرڪل‘ نالي ادارو آهي، جيڪو سنڌي ڪتاب ڇپي ٿو. پرسو جيسارام گدواڻيءَ جا ڪتاب پڻ هن ئي اداري ڇپيا آهن. هتي اهو به لکندو هلان ته پوني جو شهر جن مختلف علائقن ۾ ورهايل آهي، اهي پيٺ (Peth) ٿا سڏجن، جن جو تفصيلي احوال ڪٿي ٻئي هنڌ ڪنداسين.
66 ورهين جو گوورڌن شرما جنهن جو ادبي تخلص ’گهايل‘ آهي سنڌي ادب ۽ سنڌي لٽرري فنڪشن جي اهم شخصيت آهي، جنهن سان پوني ۾ روزانو ملاقات ٿيندي رهي ٿي. گوورڌن شرما، پوني جي سنڌي ادبي سڀا جو گهڻي وقت کان صدر رهندو اچي. گوورڌن شرما، پوني جو ئي رهاڪو آهي ۽ پوني جي هڪ سنڌي علائقي ’ڪلياڻي نگر‘ ۾ سندس گهر آهي. پاڪستان ۾ ڪيترائي اديب سندس فون نمبر پڇندا رهيا آهن ۽ ٻين جي سهوليت لاءِ هتي سندس فون نمبر 26608752-020 لکي رهيو آهيان. پوني جو ڪوڊ نمبر 020 آهي. جيئن ڪراچيءَ جو 021 ۽ حيدرآباد سنڌ جو 022 آهي. ممبئيءَ جو به 022 ئي آهي. انڊيا ملڪ جو 0091 آهي، جيئن پاڪستان فون ڪرڻ لاءِ ٻاهرين ملڪن کان 0092 پهرين ملايون ٿا.
گوورڌن شرما ڪيترن ئي ڪتابن جو مصنف آهي. جهڙوڪ:
• ڇڏ سکي سرگم
• اهي مور ڀلي مرڪن
• ڪونجون ٿيون ڪرڪن
• ڪلام جو سپاهي
• ميڙي چونڊي
گوورڌن شرما، ’مڪان خالي آهي‘ ۽ ’عمر مارئي‘ جهڙا ڊراما پڻ لکيا آهن. جن جا ڪتاب پڻ ڇپجي چڪا آهن. هنن کي ڪيترائي ايوارڊ ۽ انعام ملي چڪا آهن.
گوورڌن شرما ۽ ڪجهه ٻين سنڌي اديبن مون کي پنهنجا ڪتاب سوکڙيءَ طور ڏيڻ جي مهرباني ڪئي، پر اهي سڀ ممبئي يونيورسٽيءَ جي سنڌي ڊپارٽمينٽ جي شاگردن کي ڏئي ڇڏيم. ڊپارٽمينٽ جي هيڊ ڊاڪٽر ٻلديو مٽلاڻيءَ چيو: “سائين هي ڪتاب هيڏن وڏن اديبن توهان کي وڏي خلوص مان ڏنا آهن، جيڪي هتي ڇڏي پيا وڃو؟”
“ان ڪري جو آءٌ نٿو چاهيان ته ممبئي ايئرپورٽ تي توهان جو ڪسٽم ڊپارٽمينٽ مون کي گهڻي وزن کڻڻ ڪري تنگ ڪري ۽ ٻيو ته هتان آءٌ گهر موٽڻ بدران شايد ايران هليو وڃان.” ٻڌايومانس.
“پوءِ چئو ته هنن ڪتابن مان ڪجهه توهان کي پوسٽ ڪريان جيئن توهان پڙهي سگهو.” ٻلديو چيو، جنهن لاءِ مون سندس ٿورا مڃيندي چيو،”توهان پوسٽ ڪرڻ جي تڪليف نه ڪريو، پڙهڻ لاءِ مون کي اتي پاڻهي ملي ويندا.” ۽ پوءِ ڊاڪٽر ٻلديو مٽلاڻيءَ کي ٻڌايم ته مون وٽ پنهنجي لئبريري ته بنهه ناهي. جڏهن ڪنهن سنڌي ڪتاب پڙهڻ جي ضرورت پوندي اٿم ته ٽن ماڻهن جي در جو ڪڙو کڙڪائيندو آهيان ۽ انهن مان ڪنهن نه ڪنهن وٽان اهو ڪتاب ملي ويندو آهي. اهي ماڻهو آهن:
• ڪراچيءَ ۾ رکيل مورائي جيڪو برسات اخبار سان وابسته آهي.
• حيدرآباد ۾ تاج جويو، جيڪو صاحب سنڌي لئنگويج اٿارٽيءَ جو سيڪريٽري آهي.
• لاڙڪاڻي ۾ مختيار سومرو، جيڪو “ناليج سينٽر” جو سرپرست آهي.
پوني جي ’سنڌي ادبي سڀا‘ جو نائب صدر ڇاٻلداس ميلاڻي آهي. هي صاحب پوني جي راستا پيٺ واري علائقي ۾ رهي ٿو ۽ ادبي مضمونن جي ڳٽڪي ’ڀڳتيءَ ۾ شڪتي‘ ڪتاب جي ڪري مشهور آهي. ميلاڻيءَ کان علاوه مسز رتنا به هن اداري جي نائب صدر آهي. رتنا جو تخلص ’رولاڪ‘ آهي ۽ پاڻ ادبي ۽ فلمي دنيا جي مشهور شخصيت آهي. هن سنت پارو شاهه تي سنڌيءَ ۾ فلم ٺاهي آهي. پاڻ ڪيترن ئي ڪتابن جي ليکڪا آهي، جيئن:
• محبت جي منزل
• پٿرن ٿي رنو
• هڪ رات جو راهي
• سنجها جي سواري
• قلم منهنجي جون قاتل اکيون
• ڏوهه ڪنهنجو.... وغيره
رتنا رولاڪ جي رهائش پوني ۾ ساڌو واسواڻي چوڪ جي ويجهو موليڏنا روڊ تي ئي آهي.
سنڌي ادبي سڀا جو خزانچي هرڪشن جمناداس سامتاڻي آهي، جيڪو هوٽل شريمان جي ڀرسان ’بُند گارڊن روڊ‘ تي رهي ٿو. سامتاڻي صاحب لاءِ ڪيترن اديبن ٻڌايو پئي ته، ڪمپيوٽر ڪمپوزنگ ۾ ايڪسپورٽ آهي ۽ عربي توڙي ديوناگري سنڌي لکڻيءَ ۾ ڪتاب يا مئگزين ڇپرائي ڏيڻ ۾ هي ڪافي مدد ڪري ٿو. سندس ٻن ڪتابن جو چڱو ذڪر هلي رهيو هو. هڪڙو ’تيز هوائون‘ جيڪو ناول آهي ۽ 1997ع ۾ ڇپيو، ٻيو ’دنيا رنگ رنگيلي‘ جيڪو افسانن جو مجموعو آهي ۽ سال 2000ع ۾ ڇپيو. هن ڪتاب تي کيس نئشنل ڪائونسل فار پروموشن آف سنڌي لئنگويج وارن طرفان ايوارڊ به ملي چڪو آهي. پوني مان نڪرندڙ سنڌي رسالي ’ورثي‘ ۾ سندس شاعري به ايندي رهي ٿي.