پئسو لڌم پٽ تان...
نند پهرين جولاءِ 1937ع تي شڪارپور ۾ ڄائو. هُو پيشي جي لحاظ کان جوهري (Diamond Merchant) آهي، پر سندس ادبي حيثيت هڪ شاعر، نقاد ۽ نثرنگار جي آهي. سندس شعرن جو هڪ ڪتاب “چؤواٽي تي” ڇپيل آهي. جنهن کي 1992ع ۾ سينٽرل هندي ڊائريڪٽوريٽ طرفان ايوارڊ پڻ مليل آهي. هي ڪتاب 1990ع ۾ ڇپيو هو، جنهن جو پيش لفظ شيخ اياز لکيو. سندس شاعريءَ ۾ وطن لاءِ سِڪ ظاهر آهي. هو پنهنجيون roots ۽ تشخص (Identity) ڳولڻ لاءِ بيچين آهي. بقول شيخ اياز جي “نند جويري، ڌرتيءَ کان جلاوطن ٿي، جتي ڪٿي پنهنجي شڪارپور کي ڳولي رهيو آهي. شڪارپور، سنڌ ۾ نند لاءِ ماتا جي ٿڻ وانگر هئي. هُو منهنجو ۽ ساميءَ جو ڳوٺائي آهي ۽ ٻنهي جو ساءُ هن جي ڪويتا ۾ ملي ٿو...”
نند جويريءَ جو هڪ ڪهاڻين جو ڪتاب “ننگا کيت، هڪ رات” 1960ع ۾ ڇپيو هو ۽ هاڻ ويجهڙائيءَ ۾ سندس ٻيو شاعريءَ جو ڪتاب “شاعر شاهه جو چٽُ” ڇپيو آهي، جنهن ۾ سندس 50 نظم آهن. نند جويري بنيادي طور ادبي نقاد آهي. هن پنجاهه کن ادبي تنقيدي مضمون لکيا آهن، جيڪي ادبي مخزنن، سپون، ڪونج، سنڌو، جوت وغيره ۾ باقاعدگيءَ سان ڇپبا رهيا آهن. نند جويري ’نئين ڪويتا‘ جي اهم شاعرن ۾ ڳڻيو وڃي ٿو. پاڻ ممبئيءَ جي ڊيسائي روڊ تي شيام نيواس ۾ رهي ٿو، پر ممبئيءَ ۾ رهائش دوران منهنجي ساڻس ملاقات نه ٿي سگهي. آءٌ اهو ئي سمجهندو رهيس ته هُو دهليءَ ۾ رهي ٿو. شيخ اياز، امرجليل ۽ شمشير الحيدري جي هن همعمر، سنڌ کان انڊيا ايندڙ شاعرن اديبن جي بهترين ميزبان ۽ اعليٰ پايي جي هن شاعر سان بهرحال ملاقات نه ٿي سگهي. ان جو نه رڳو مون کي پر کيس به افسوس آهي، جنهن جو اظهار هن مون کي لکيل پنهنجي خط ۾ ڪيو آهي. سندس خط ۽ تازي شاعري پڙهندڙن جي دلچسپيءَ لاءِ هتي ڏئي رهيو آهيان:
مانوارا الطاف شيخ!
توهان ممبئيءَ آيا. توهان سان ملاقات ڪونه ٿي سگهي. جنهن جو سدائين افسوس رهندو.
جڏهن سنڌي هندو، سنڌ ۾ هئا، ته هنن جي زندگيءَ ۾ سڀاڻي جو ڪو فڪر ڪونه هو. هنن کي سڀاڻي جي پڪ هئي. هنن جي زندگيءَ ۾ نتِيَتا (Eternity) هئي. هنن جو جِيوَن نِتُ (هميشھ/ لڳاتار) ۾ هو، جنهن سبب زندگيءَ ۾ Continuity ۽ سلامتي هئي، پر ورهاڱي کان پوءِ، 1947ع کان پوءِ سلامتي (Security) هند جي هندو سنڌيءَ جي جيون ۾ اچانڪ اَنتِيَتا ٿي ويئي، جنهن سبب جِيوَن ۾ ڪا سيڪيورٽي ڪونه رهي. هنن لاءِ هر کن نئون هو. صبح جو گراهه هو ته منجهند جي Challenge هئي. هر کن ۾ للڪار هئي. مانيءَ جي ڪا خبر ڪونه هئي. منجهند جي ماني هئي ته رات جي ڪا پڪ ڪونه هئي. سنڌ ۾ سنڌيءَ سان نِتُ هو، هند ۾ سنڌيءَ سان اَنتُ هو. هند ۾ سنڌيءَ اَنتَ ۾ نِتُ اڏيو آهي. اها ئي منهنجي ڪويتا جي زباني آهي...نند جويري
مان کن کن جو پانڌي
هرکن نئين هئي
مقابلو نسچت هو.
پيسو پٽ تي پيو نه هو
پيسو پٽ ۾ پوريل هو.
هرکن نئين هئي
مقابلو نسچت هو.
مون هٿ هلائي
پيسو ڪڍيم پٽ مان
پيسي ورتم گاهُه
ڪجهه گاهه ڏنو گانءِ کي
ڪجهه گاهه ڏنو پيٽ کي
هرکن نئين هئي
مقابلو نسچت هو.
ڪجهه گاهه گانءِ کي
ڪجهه گاهه ڏنو پيٽ کي
پيٽ ڏني همٿ
گانءِ ڏنو کير
کير ڏنو امان کي
امان ڪئي آسيس
همٿ ۽ آسيس سان
مون کنيو ڇَٻو
ڇٻي ڏني پِڙي
پِڙيءَ ڏني هٽڙي
هَٽڙيءَ مان هَٽ ٿيو
هٽ جوڙي
مون جوڙيو ڪي سي ڪاليج
مون جوڙيو جسلوڪ
هرکن نئين هئي
مقابلو نسچت هو.
ڪي سي ۽ جسلوڪ
مون ڏنو پرجا کي
پرجا ڪونه ڏنو
ڪو گهوڙو؟
هرکن نئين هئي
مقابلو نسچت هو.
مون کي کپندو هو
ڪو گهوڙو
هرکن نئين هئي
مقابلو نسچت هو.
کِنَ سڃاڻي
نِتُ ڇڏي
مان انِتَ جو
پانڌي ٿيس
پانڌي رهندي
پنڌ ئي پنڌ ۾
مون
انت ۾
نت اڏيو.
هرکن نئين هئي
مقابلو نسچت هو.
پوءِ ڇا جي ڌرتي ناهي
دنيا جي هر ڪنڊ ۾ مان
نت نئون اَجهو اڏيندس
جتي هوندس سنڌ اڏيندس
مان کن کن جو پانڌي آهيان.
هرکن نئين هئي
مقابلو نسچت هو.
نِت ڇڏي مان
اَنتَ جو ناچو آهيان
نچندي نچندي
هر کن مان
اَنت ۾
نئون نِتُ اڏيندس
نِتُ نئون سنڌ اڏيندس.
هرکن نئين هئي
مقابلو نسچت هو...
(نند جويري)
هتي اهو لکڻ ضروري ٿو سمجهان ته اڄڪلهه جي دور ۾ جڏهن ٻارن توڙي وڏن کي گانا ۽ راڳ ٻڌڻ لاءِ خبر ناهي ڪيترا ٽي وي چئنل ۽ ريڊيو اسٽيشنون ٿي پيون آهن، اتي اسان جي ٻالڪ شايد ئي اهو اصلي ڳيچ “پئسو لڌم پٽ تان...” ٻڌو هجي، جيڪو ننڍپڻ ۾ اسان هر وقت ڳائيندا رهندا هئاسين. ننڍن ڀائر ڀينرن کي پينگهي ۾ ويهاري روزانو “پئسو لڌم پٽ تان...” يا “واه ڙي تارا گول تارا...” يا “جو کير پيئي سو وِير ٿئي...” جهڙن راڳن کي پيا ورجائي خوش ٿيندا هئاسين. گهرن ۾ نه ٽي وي هوندي هئي نه ريڊيو. ڪڏهن ڪنهن چاچي مامي جي شادي ٿيندي هئي ته ڳوٺ جي اتم ڪلاڪار “ڦاپو مڱڻهار” يا “آمون شيدياڻيءَ” کان سُريلا توڙي بي سُرا راڳ ٻڌي پيا خوش ٿيندا هئاسين. هينئر ته انهن کي ڪير به نه پڇي، پر ڏاٺين ڀڳل ڦاپو مڱڻنهار ان دور ۾ مصر جي اُم الڪلثوم ٿي لڳي، ته آمون شيدياڻي آمريڪا جي مئڊونا کان گهٽ نه هئي.
سو اڄ جي نئين ٽهيءَ لاءِ، جيڪا مٿين راڳ “پئسو لڌم پٽ تان...” کان شايد اڻ واقف هجي، اهو گيت هتي ڏيڻ ضرور سمجهان ٿو. ملائيشيا ۾ رهندڙ سنڌين پڻ پنهنجي هن سال جي “سنڌي ڊائريڪٽريءَ” ۾ سنڌي ڳهن، سنڌي ڪاڄن ۽ ٻين شين سان گڏ هي گيت ڏنو آهي، جيڪو هن ريت آهي:
پئسو لڌم پٽ تان،
پئسي ورتم گاهه.
گاهه ڏنم گانءِ کي
گانءِ ڏنو کير
کير ڏنم امان کي
امان ڏنو لولو
لولو ڏنم ڪانءَ کي
ڪانءَ ڏنو کنڀ
کنڀ ڏنم راجا کي
راجا ڏنو گهوڙو
گهوڙي تي چڙهي گهم، چڙهي گهم،
چندن ڦٽاڪو،
جيئي منهنجو ڪاڪو،
ڪاڪو ويو ماڙيءَ تي،
وڇونءَ ڏنگيس ڏاڙهيءَ تي.