سنڌي ”تعليمي ايمرجنسي“ لاڳو ڪئي وڃي!
1. سڀني سياسي پارٽين کي تعليمي صورتحال جي جائزي کي پنھنجي قومي ايجنڊا ۾ شامل ڪرڻ گهرجي. اھي حڪمرانن توڙي اپوزيشن تي اهو دٻاءُ وجهن تہ ”سنڌ ۾ تعليمي ايمرجنسي“ نافذ ڪئي وڃي. سرڪاري ملازم پنھنجن ٻارن کي سرڪاري تعليمي ادارن ۾ پڙھائين.
2. تعليم جي شعبي تي گهٽ ۾ گهٽ GDP جو 6 سيڪڙو رقم مخصوص ڪئي وڃي. اسٽيبلشمينٽ طرفان تعليم کي غير پيداواري شعبي بدران پيداواري شعبي جو درجو ڏنو وڃي.
3. تعليمي پاليسيءَ جو بنياد سيڪيولر ۽ سائنٽفڪ هئڻ گهرجي. اھا تعليمي پاليسي، تعليمي ماھرن، ورڪنگ استادن جي سفارش جي مطابق جوڙي وڃي.
4. آئين ۾ ارڙھين ترميم کانپوءِ ڪجهہ کاتا صوبن حوالي ڪيا ويا آهن پر تعليم سان لاڳاپيل ڪجهہ شعبا مرڪزي حڪومت جي ماتحت آهن، جن ۾ ھائير ايجوڪيشن ڪميشن، لٽريسي ڪميشن، نيشنل ووڪيشنل، ٽيڪنيڪل ڪميشن، شامل آهن، اھي بہ صوبن جي حوالي ڪيا وڃن، انھن جي بجيٽ بہ صوبن کي ڏني وڃي. NFC ايوارڊ جو ڪجهہ حصو تعليم لاءِ ڏنو وڃي.
5. صوبائي تعليم کاتو ٻن حصن ۾ ورھايو وڃي، هڪ ھائير ايجوڪيشن ۽ ٻيو اسڪولز ايجوڪيشن. انھن جا وزير توڙي سيڪريٽري ڌار ڌار مقرر ڪيا وڃن تہ جيئن 1976ع ۾ شھيد ذوالفقار علي ڀٽي جي دور ۾ سنڌ ۾ ھائير ايجوڪيشن جو وزير پير آفتاب شاھہ جيلاني هو ۽ اسڪول ايجوڪيشن جو وزير مير ممتاز علي خان ٽالپر هو.
6. سيڪريٽري تعليم جي عھدي تي ڪامورن بدران تعليمي ماھر مقرر ڪيا وڃن.
7. استاد صرف ۽ صرف ميرٽ جي بنياد تي مقرر ڪيا وڃن، ھر قسم جي ڪوٽا ختم ڪئي وڃي. استادن جي تربيت جي ادارن کي فعال بنايو وڃي. ڪاليجي استادن جي تربيت لاءِ ماضيءَ وانگر قائم ٿيل ڪاليج ايجوڪيشن ٽريننگ اڪيڊمي کي ٻيھر بحال ڪيو وڃي. پرنسپال توڙي استادن کي انتظامي ۽ مالي تربيت ڏني وڃي. ڪاليجن لاءِ قائم ٿيل ڊائريڪٽر جنرل ڪاليجز جي آفيس کي ختم ڪيو وڃي، ان بدران ريجنل ڊائريڪٽوريٽس ۾ ايماندار، اهل استاد 20 گريڊ جا پروفيسر مقرر ڪيا وڃن.
8. ڪاليجن ۾ مالي معاملن لاءِ پبلڪ اسڪولن ۽ آرمي پبلڪ اسڪولن وانگر اڪائونٽس آفيسر مقرر ڪيا وڃن.
9. ھائير سيڪنڊري اسڪولن کي ڪاليجن ۾ ضم ڪيو وڃي، ڇاڪاڻ تہ اھي صرف ڪاپي ڪلچر جا مرڪز بنيل آهن، جن ۾ سائنس جا استاد ناهن ۽ نہ ئي ليبارٽريون آهن. ھائير سيڪنڊري اسڪول استادن (سبجيڪٽ اسپيشلسٽس) کي ڪاليج ڪيڊر ۾ ضم ڪيو وڃي.
10. انگريزيءَ کي ٽئين پرائمري درجي کان لازمي قرار ڏنو وڃي. تعليمي ادارن ۾ Medium of instruction سان انگريزيءَ سان گڏو گڏ مادري زبان ۾ مضمون پڙھايا وڃن، جيئن وفاقي اردو يونيورسٽي ڪراچيءَ ۾ صرف اردو زبان ۾ M.A, M.Sc, M.Com پڙھائي وڃي ٿي. ساڳيو طريقيڪار عثمانيہ يونيورسٽي حيدرآباد دکن (ڀارت) ۾ آھي.
11. پرائيويٽ اسڪولن ۾ سنڌي ٻولي ايڪٽ 1972ع تحت سنڌي زبان کي لازمي قرار ڏنو وڃي، جيڪو پرائيويٽ اسڪول اردو، سنڌي زبان نٿو پڙھائي، ان جي رجسٽريشن منسوخ ڪئي وڃي. پرائيويٽ ايجوڪيشن ڊائريڪٽوريٽس مان بدعنوان، بدڪردار عملدار هٽائي، ميرٽ جي بنياد تي عملدار مقرر ڪيا وڃن، جيڪي سنڌي ٻوليءَ کي پرائيويٽ تعليمي ادارن ۾ نافذ ڪرائڻ لاءِ ڪارائتا قدم کڻن. پرويز مشرف جي دور ۾ هڪ آرڊيننس 2001ع ۾ نافذ ڪيو ويو هو تہ پرائيويٽ اسڪولن جي مالڪن کي ھر سال پنج سيڪڙو داخلا في وڌائڻ جي اجازت هوندي، ان کي ختم ڪيو وڃي. پرائيويٽ اسڪولن ۾ حڪومت سنڌ جو مرتب ڪيل نصاب پڙھايو وڃي.
12. پبلڪ- پرائيويٽ پارٽنرشپ جو تصور ختم ڪيو وڃي، ڇاڪاڻ تہ ان سان رفتہ رفتہ پبلڪ سيڪٽر ۾ قائم ٿيل تعليمي ادارا سرمائيدارن ۽ سيٺين جي حوالي ڪيا ويندا ۽ تعليم تجارت بنجي ويندي. پيڙيل طبقي جي ٻارن لاءِ تعليم جا دروازا بند ٿي ويندا. Adoption يعني ڪنھن تعليمي ادارن کي با اثر ماڻهن کي ڏيڻ ڪرپشن جو هڪ قسم آھي. شھيد ذوالفقار علي ڀٽي پرائيويٽ تعليمي ادارا ان ڪري قومي ملڪيت ۾ ورتا هئا تہ جيئن استادن، ٻارن کي سرمائيدارانہ پنجوڙ کان نجات ڏياري سگهجي. موجودہ پ پ پ نہ ڄاڻ ڇو پنھنجي شھيد قائد جي اصولن تان هٽي آءِ.ايم.ايف، ورلڊ بئنڪ وغيره جا شرط لاڳو ڪري تعليمي ادارن کي خانگائڻ گهري ٿي.
13. مانيٽرنگ سسٽم کي موثر ۽ منظم بنايو وڃي. ان لاءِ تعليمي ڊائري سسٽم رائج ڪيو وڃي. بائيو ميٽرڪ سسٽم رائج ڪيو وڃي. مانيٽرنگ ڪميٽين ۾ ڊويزنل ڪمشنر، ڊپٽي ڪمشنر، پرنٽ ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا جا نمائندا، والدين، سماجي ۽ سياسي ڪارڪن، باشعور انسان هجڻ گهرجن. اھي ڪميٽيون تعلقي سطح کان وٺي ڊويزنل سطح تائين هجن، انھن ۾ پ ٽ الف، گسٽا ۽ سپلا جي نمائندن کي پڻ نمائندگي ڏني وڃي.
14. جزا ۽ سزا جو عمل تعليم کاتي ۾ رائج ڪيو وڃي، جيئن ماضيءَ ۾ وزير اعظم شوڪت عزيز جي دور ۾ Teacher’s Day ملھايو ويندو هو ۽ بھترين استاد کي سرڪاري سطح تي ايوارد پڻ ڏنو ويندو هو. ڏيڍ لک پرائمري استادن ۾ وڌ ۾ وڌ ويھہ هزار استاد گهر ويٺي پگهار کڻندا هوندا، جيڪي ايم.اين.اي ۽ ايم.پي.اي جي ڪوٽا تحت ڀرتي ڪيا ويا هئا، انھن کي شوڪاز جاري ڪري ڊيوٽيءَ جو پابند بنايو وڃي.
15. ماضيءَ ۾ پنجن سالن جي دور ۾ آءِ ايم ايف، عالمي بينڪ، يو ايس ايڊ پروگرام، ايشيائي ترقياتي بينڪ طرفان جيڪي اربين رپيا سنڌ جي تعليم جي بھتريءَ لاءِ مليا هئا، جيڪي ماضيءَ جي وزير تعليم، اڳوڻن سيڪريٽري تعليم، ڊائريڪٽوريٽس ۽ ڊسٽرڪٽ ايجوڪيشن آفيسرن ملي ڀڳت سان تعليم تي خرچ ٿيڻ بدران سندن ذاتي اڪائونٽس ۾ هليا ويا، ان جي تحقيقات نيب ذريعي ڪرائي وڃي ۽ ان جي خلاف سخت قدم کنيو وڃي.
16. ڀوتارن ۽ قانون نافذ ڪندڙ ادارن جي قبضي ۾ تعليمي ادارن جون بلڊنگون ۽ ھاسٽلون آهن، اھي خالي ڪرايون وڃن.
17. ڪاپي ڪلچر کي ختم ڪرڻ لاءِ اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ سيمسٽر سسٽم شروع ڪيو وڃي. في الحال عارضي پروگرام هن ريت جوڙيو وڃي تہ ڊويزنل سطح تي ڪميٽيون جوڙيون وڃن، جنھن جو سربراھہ ڊويزنل ڪمشنر هئڻ گهرجي. امتحان کان اڳ ھر ڊويزنل ڪمشنر، ڊپٽي ڪمشنر، ڊي آءِ جي، ايس ايس پي، تعليمي بورڊ ۽ يونيورسٽين جي نمائندن، گسٽا، سپلا جي نمائندن ۽ ڊائريڪٽوريٽس ۽ پرنسپالن جي نمائندن جي گڏجاڻي ڪوٺائي وڃي. ھي سسٽم سابق چيف سيڪريٽري سنڌ ڪي بي رند شروع ڪرايو هو.
18. پنجهٺ سالن کان وڌيڪ عمر وارن کي تعليمي ادارن مان فوري طور نيڪالي ڏني وڃي. بورڊن ۽ يونيورسٽين ۾ اهل ڪاليج استاد ۽ حاضر سروس يونيورسٽي استاد بطور چيئرمين ۽ وائيس چانسلر مقرر ڪيا وڃن. ياد رھي تہ سپريم ڪورٽ آف پاڪستان جي سابق چيف جسٽس محمد افتخار چوڌري جي سربراھي ۾ هڪ بينچ اهڙوُ فيصلو ڏيئي چڪي آھي.