نڌڻڪا گهوڙا، غيباڻا سوار
گذريل سالن ۾ هزارين پرائمري ۽ سيڪنڊري استاد ٻن سالن جي ڪنٽريڪٽ تي ڀرتي ڪيا ويا، ڪنٽريڪٽ ختم ٿيڻ کان پوءِ انھن کي گهر ڀيڙو ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو. ساڳي طرح ڪاليج سائيڊ تي 741 ليڪچررن کي Contract تي ٽن سالن لاءِ ڀرتي ڪرڻ جو اشتھار شايع ڪيو ويو. تحريري ٽيسٽ پاس ڪرڻ کانپوءِ انھن ليڪچررن کان زباني انٽرويو ورتو ويو. زباني انٽرويو وٺندڙ ٽيم ۾ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جا ميمبر شامل ڪيا ويا. هڪ حيران ڪندڙ ڳالھہ اھا هئي تہ Writen Test ۾ گهٽ مارڪون رکيون ويون ۽ زباني انٽرويو ۾ وڌيڪ مارڪون رکيون ويون. هن انٽرويو ۾ 741 مرد ۽ خواتين ليڪچرار ڪامياب ٿيا ۽ کين تعليم کاتي طرفان ٽن سالن جي ڪنٽريڪٽ تي ڀرتي جا آفر ليٽر پڻ موڪليا ويا. پوليس طرفان انھن جي تصديق پڻ ڪرائي ويئي ۽ ميڊيڪل بورڊ کان ھيلٿ سرٽيفڪيٽ پڻ ورتا ويا. سنڌ حڪومت جي ڪابينہ ۾ اوچتو تبديلي آئي. عرفان الله مروت جي جاءِ تي ڊاڪٽر حميدہ کھڙو صاحبہ کي تعليم جي وزارت ڏني ويئي. انٽرويو ۾ ناڪام ٿيندڙ ڪجهہ اميدوارن سنڌ سرڪار کي درخواستون موڪليون، جن ۾ اهو الزام عائد ڪيو ويو تہ ڪنٽريڪٽ تي جيڪي 741 ليڪچرر ڀرتي ويا ڪيا آهن، انھن کي سياسي سفارشن جي بنياد تي ڀرتي ڪيو ويو آھي ۽ ڪجهہ اميدوارن کان 80 هزار کان وٺي هڪ لک رپين تائين رقم وصول ڪئي ويئي آھي. ڊاڪٽر حميدہ کھڙو صاحبہ جي حڪم تي ڪنٽريڪٽ ليڪچرارن جي ڀرتي روڪي ويئي ۽ اميدوارن جي رڪارڊ جي جانچ پڙتال جو فيصلو ڪيو ويو ۽ بعد ۾ انھن کان ٻيھر انٽرويو وٺڻ جو فيصلو ڪيو ويو.
تعليم کاتي جي هن فيصلي کانپوءِ ڪامياب ٿيل ڪنٽريڪٽ تي ڀرتي ٿيل ليڪچرارن سنڌ ھاءِ ڪورٽ ۾ رٽ پٽيشن داخل ڪئي. سنڌ ھاءِ ڪورٽ ۾ ڪنٽريڪٽ ليڪچرارن جي وڪيل ۽ سرڪاري وڪيل درميان هڪ سمجهوتو ٿيو تہ في الحال ڪنٽريڪٽي ليڪچرارن کي ايڊھاڪ طور تي 6 مھينن لاءِ بطور ليڪچرار ڀرتي ڪيو ويندو. ڪنٽريڪٽي ليڪچرارن مجبوري تحت ھي فيصلو قبول ڪيو. تعليم کاتي طرفان انھن ليڪچرارن کان 6 هزارن کان 8 هزارن تائين پيسا وٺي پنھنجي پسند جي پوسٽنگ ڏني ويئي، نتيجي طور ايڊھاڪ ليڪچرارن جي اڪثريت کي ڪراچي، حيدرآباد، ميرپورخاص، سکر ۽ لاڙڪاڻي جي بوائز ۽ گرلز ڪاليجن ۾ پوسٽ ڪيو ويو. هڪ غلط منصوبي بندي تحت جن ليڪچرارن کي ڪاليجن ۾ ڀرتي ڪيو ويو، انھن ڪاليجن ۾ ليڪچرار جي ڪابہ پوسٽ خالي نہ هئي، جيئن تہ ھر ڪاليج ۾ فنانس ڊپارٽمينٽ کان منظور ٿيل پوسٽون هونديون آهن. ڪاليجن ۾ وڌيڪ ايڊھاڪ ليڪچرارن جي پوسٽنگ ڪري ليڪچرارن جي اڪثريت کي پگهار نہ ملي سگهي. سپلا جي ڪوششن سان ڪجهہ ضلعن ۾ خالي پيل پروفيسرن جي پوسٽن آڏو کين پگهار ڏياري ويئي پر اڃا بہ ڪيترن ضلعن ۾ ليڪچرارن جي پگهار بند آھي. 741 مان اڃا بہ هڪ سؤ ليڪچرار اهڙا آهن، جن کي تعليم کاتي طرفان ڪابہ پوسٽنگ نہ ڏني ويئي آھي ۽ اھي ھر روز سيڪريٽري تعليم جي دفتر جو طواف ڪندا رهن ٿا. تعليم کاتي جي نااهلي ۽ ڪرپشن ڪري ڪراچي سميت اندرون سنڌ جا ڪيترائي اهڙا ڪاليج آهن، جتي سائنس جا استاد ناهن، ڪيترا دفعا استادن جي کوٽ جي مسئلي ڏانھن وزير تعليم ۽ سيڪريٽري تعليم جو ڌيان ڇڪايو ويو، پر ڪو کڙ تيل نہ نڪتو. تعليم کاتي جي غلط پاليسين ڪري ايڊھاڪ ليڪچرارز شديد ذهني مونجهارن ۾ مبتلا ٿي ويا آهن. سنڌ ھاءِ ڪورٽ جي فيصلي ۾ اهو چيو ويو هو تہ ايڊھاڪ ليڪچرارن کي في الحال ڇھن مھينن جي بنياد تي رکيو وڃي. بعد ۾ انھن کي موقعو ڏنو وڃي تہ هو سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي انٽرويو ۾ شريڪ ٿين. منھنجي راءِ ۾ سنڌ ھاءِ ڪورٽ طرفان جيڪو بہ فيصلو ڏنو ويو، اهو انصاف تي مبني نہ هو. ننڍي کنڊ جي مشھور مفڪر ۽ عالم مولانا ابوالڪلام آزاد هڪ هنڌ لکيو آھي تہ ”انسان ذات سان ٻن هنڌن تي ناانصافيون ٿين ٿيون: هڪ جنگ جي ميدانن ۾، ٻيو عدالتن جي ايوانن ۾.“ پاڪستان ۾ عدالتون هميشہ حڪمرانن جي مرضي جي تابع رھيون آهن، جيڪڏهن سنجيدگيءَ سان ايڊھاڪ ليڪچرارن جي مسئلي تي غور ڪيو وڃي ۽ ان جي ھيٺين پھلوئن کي سامھون رکيو وڃي تہ اسان مثبت نتيجا ڪڍي ايڊھاڪ ليڪچرارن سان انصاف ڪري سگهون ٿا:
1- ايڊھاڪ ليڪچرارن جي ڀرتيءَ جي اشتھار ۾ اهو واضح طور تي صاف لکيل هو تہ اھي ٽن سالن جي عرصي لاءِ Contract تي ڀرتي ڪيا ويندا.
2- ايڊھاڪ ليڪچرارن جي تحريري ۽ زباني امتحانن جي ڪاميابي کانپوءِ تعليم کاتي طرفان جيڪو ”آفر ليٽر“ ڪڍيو ويو هو، ان ۾ واضح لکيل هو تہ ڪنٽريڪٽ ليڪچرارن کي ٽن سالن لاءِ ڀرتي ڪجي ٿو.
انصاف جي ھي تقاضا آھي تہ ايڊھاڪ ليڪچرارن کي گهٽ ۾ گهٽ ٽن سالن لاءِ نوڪري ۾ رکيو وڃي. ايڊھاڪ ليڪچرارن کي سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي جنرل انٽرويو کان مستثنى قرار ڏنو وڃي.
جيڪڏهن سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن طرفان سندن ميرٽ طئه ڪرائي وڃي تہ پوءِ جنرل انٽرويو بدران کين هڪ پوسٽ هڪ ليڪچرار جي بنياد تي انٽرويو Fit ۽ Unfit جي بنياد تي ورتو وڃي.
جيڪي 741 (ليڪچرار) ڀرتي ڪيا ويا آهن، انھن کي خالي پيل پوسٽن تي رکيو وڃي. ان لاءِ ھر ضلعي ۾مقرري ڪئي وڃي تہ جيئن کين ريگيولر بنيادن تي پگهار ملي سگهي.
سنڌ ۾ اڳ ۾ هزارين نوجوان بيروزگار آهن ۽ ڪيترا نوجوان بيروزگاري سبب خودڪشي ڪري چڪا آهن. ايڊھاڪ ليڪچرارن کي مڪمل نوڪري جو تحفظ ڏنو وڃي، ڇاڪاڻ تہ هڪ ليڪچرار کي بيروزگار ڪرڻ پوري خاندان جو معاشي قتل ڪرڻ برابر آھي. سنڌ جي ڪاليجن ۾ ٻن هزارن کان وڌيڪ ليڪچرارن جون جايون خالي آهن. سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي موجودہ امتحان ۾ جيڪي اميدوار پاس ٿين تہ انھن کي خالي پيل جاين تي رکيو وڃي، پر ڪنھن بہ ايڊھاڪ ليڪچرار کي بيروزگار نہ ڪيو وڃي. آئندہ ليڪچرارن جي تقرري صرف سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي انٽرويو ذريعي ڪئي وڃي. ايڊھاڪ يا ڪنٽريڪٽ تي ليڪچرارن جي ڀرتيءَ جو سلسلو بند ڪيو وڃي ۽ تعليم کاتي مان ”ايڊھاڪ ازم“ جي پاليسي ختم ڪئي وڃي.
سنڌ جي ڪاليج ايجوڪيشن مڪمل طور تي تباھہ ٿي چڪي آھي 232 ڪاليجن مان 116 ڪاليجن ۾ مستقل پرنسپال ناهن، 33 ڪاليجن کي ڪا مستقبل SNE ناھي. ڪراچي توڙي اندرون سنڌ جي گرلز توڙي بوائز ڪاليجن ۾ سائنس توڙي آرٽس جي مضمونن جي شديد کوٽ آھي. ڪاليج ايجوڪيشن کي ضلعي حڪومتن کان فوري طور تي واپس ڪيو وڃي ۽ جيئن تہ ڪاليج استادن جي سينيارٽي صوبائي سطح تي آھي، انڪري ڪاليج ايجوڪيشن کي ضلعي جاگيردارن، ڀوتارن ۽ وڏيرن کان بچائي صوبائي حڪومت حوالي ڪيو وڃي. ڪاليج ايجوڪيشن جو موجودہ انتظامي ڍانچو ختم ڪيو وڃي ۽ ان لاءِ ڪراچي، حيدرآباد، ميرپورخاص، لاڙڪاڻو ۽ سکر ۾ ڌار ڌار ڊائريڪٽوريٽس کوليون وڃن.
سنڌ حڪومت وٽ جيڪو ڊائريڪٽر جنرل ۽ ضلعن ۾ ايڊيشنل ڊائريڪٽر مقرر ڪرڻ وارو مسئلو زير غور آھي، اهو صرف پئسن جو زيان آھي. هونئن بہ اسان جي تعليم کاتي وٽ اربين رپين جي بجيٽ موجود آھي ۽ ورلڊ بئنڪ، ايشين ڊيويلپمينٽ بئنڪ سنڌ جي تعليم جي سڌاري لاءِ پڻ ڪروڙين ڊالر رقم ڏني آھي، جيڪا ڪميشن ۽ ڪرپشن هئڻ ڪري ضايع ٿي رھي آھي. جيڪڏهن ايمانداري سان جائزو ورتو وڃي تہ موجودہ حڪومت جي درو ۾ اربين رپيا خردبرد ڪيا ويا آهن. اسڪول مئنيجمينٽ ڪاميٽينSMC جي نالي تي ڪروڙين رپيا تعليم کاتي جا آفيسر کائي ويا آهن. پرائمري، ايلمينٽري، سيڪنڊري ۽ ڪاليج ايجوڪيشن ۾ ڪوبہ سڌارو نہ آيو آھي. صرف ڪوڙن انگن اکرن جي سھاري تي تعليم جي ترقي جا سونھري خواب سنڌين کي ڏيکاريا وڃن پيا. جيتري ڪرپشن سنڌ جي تعليم کاتي ۾ آھي، ايتري شايد پوليس جي کاتي ۾ بہ نہ هوندي. سنڌ جي تعليم لاءِ مونکي صرف ھي جملو ياد اچي ٿو، جيڪو سپر ھاءِ وي تي گذرندڙ ھر ٽرڪ مٿان لکيل هوندو آھي. ”چلي جا رھي ھين خُدا ڪي سھاري“