اوشو جي فلسفي جھڙو انسان
لوھار کان همراھہ وري پڇيو، ”ڀلا ٻڌاءِ، ھيستائين تو پنھنجي عمر ۾ ان ڌنڌي ۾ گهڻا هٿوڙا ڀڳا آهن؟“ لوھار جواب ڏنو: ”ڪئين هٿوڙا ٽُٽي ويا.“ ”۽ سانداڻ؟“ همراھہ پڇيو. لوھار وراڻيو: ”اھا هڪڙي ئي سانداڻ آھي، جيڪا هلندي اچي.“
سانداڻ سھي ٿي، انڪري برقرار آھي. برداشت ڪري ٿي، انڪري ان کي نڪي لھر نڪي لوڏو، باقي هٿوڙا هڻڻ ٿا، اھي ٽُٽي وڃن ٿا. اهو ئي اصول فرد جي زندگيءَ سان بہ لاڳو ڪري سگهجي ٿو، جيڪو ٻين کي ڏکوئي ٿو، ڏک ڏئي ٿو، اهو فنا ٿي وڃي ٿو. سهپ ۽ برداشت کي ئي بقا آھي. اوشو جي اھا تحرير جڏهن ياد ايندي اٿم تہ مون کي محمد علي اعجاز بہ ان سانداڻ جھڙو شخص لڳندو آھي، جنھن کي مخالفت جا ڪي بہ هٿوڙا ٽوڙي ڀڃي ڀوري نہ سگهيا. هُو اڏول هو ۽ آخر تائين اڏول رھيو.
ڪجهہ ڏينھن اڳ مغرب مھل جيئن ئي گهر پھتس تہ فون جي گهنٽي وڳي. فون اسان جي هڪ ڀيڻ فريدہ مشتاق ڪيو هو، جنھن روئندڙ آواز ۾ چيو تہ: ”لياقت ڀائي! محمد علي اعجازڀائي ڪا آج تين بجه انتقال هوگيا ھي.“ مونکي يقين ئي نہ پيو اچي. محمد علي اعجاز جي گهر جي ايڊريس بہ ڀيڻ فريدہ مشتاق ٻڌائي. ڀيڻ فريدہ مشتاق ڪي ٽي اين جي ماڊل ۽ فنڪار علي حماد جي والدہ آھي. مان تڙ تڪڙ ۾ وضو ڪري رب جو نالو وٺي گهران رڪشا ۾ نڪتس. ”پڇڻا نہ منجهڻا“ جي اصول تي هلندي ان جاءِ تي آيس، جتي تڏي تي دوست اڳ ۾ ويٺل هئا. مون صرف ٿڌو ساھہ ڀريو. لُڙڪن اکين مان وهڻ جي ڪوشش ڪئي، پر مون انھن کي روڪي ورتو، ڇاڪاڻ تہ ڪيڏو غم ملي. مان روئندو نہ آھيان. بلڪه غم کي طاقت ۾ بدلائڻ جو قائل آھيان. علي اعجاز جي ڪھڙي تعريف ڪجي؟ هن پنھنجي سڄي ڄمار ۾ ڪنھن کي بہ نہ رنجايو. موت برحق آھي. جيڪو انسان هن دنيا ۾ آيو آھي، انھيءَ کي واپس پنھنجي اصل ماڳ ڏي ورڻو آھي، پر اوچتو وڃڻ وارا هڪڙو اهڙو زخم ڏيئي ويندا آهن، جنھن جو ڪوبہ علاج نہ ٿي سگهندو آھي. محمد علي اعجاز جو وڇوڙو وسري نہ سگهندو. هُو پاٻوھہ جو هڪ ڪڪر هو، جيڪو بنا ڪنھن امتياز ۽ ڪينہ پروريءَ جي سنڌ تي ڏاهپ ۽ ساڃاھہ جو وڏ ڦڙو وسائي هليو ويو. اسان سڀ سندس مقروض آھيون. جنھن نئين نسل کي سُرت، ساڃاھہ جي پھرين ڦرھي پڙھائي. افسوس جو کيس ياد ڪرڻ لاءِ اسان جي هن نئين پيڙھيءَ وٽ وقت ئي ڪونھي. ڏک اهو آھي تہ ھاڻي اھا طلب ۽ تڙپ بہ نہ رھي آھي، جيڪا منزل تائين رسائيءَ لاءِ اتساھي. حقيقت ۾ ماڙيون نٿون ماڙين پر مارن جي مُنجهہ ماريو وجهي. هن وقت جڏهن ”بازار“ ۾ ھر شيءِ تي ”براءِ فروخت“ جو اسٽيڪر نظر اچي ٿو، اتي محمد علي اعجاز جي ڏاهپ ۽ ضمير ھر قيمت کان مٿانهون هو. محمد علي اعجاز جي اصلاح ۽ تنقيد جو انداز بہ ان شخص وارو هوندو هو، جيڪو قتل بہ ڪندو آھي، تڏهن بہ پيار سان. محمد علي اعجاز عملي ماڻهو هو. کيس بي عمل جذباتيت ۽ لفاظيءَ کان چِڙ هوندي هئي. محمد علي اعجاز علم ۽ ڏاهپ جي روشنيءَ سان منور سنڌ جا خواب ڏسندڙ شخص هو. هن آخر تائين پنھنجي نيڻن جي ان آس، تڙپ ۽ اتساھہ کي موت اچڻ نہ ڏنو.