ڪارونجهر جي مور جھڙي خواهش ۽ لڙڪ
گذريل سال ايران جي پوليٽيڪل سسٽم ۽ ايجوڪيشن سسٽم کي ويجھڙائيءَ کان ڏسڻ جو موقعو مليو ۽ اتي ڪجهہ دانشورن سان علم سياست جي نئين نظريي ”Liberation Theology“ تي گفتگو ٿي، ان کان پوءِ هنن مون کي قائل ڪيو تہ اسلامي ملڪن ۾ انھيءَ نئين فڪر ۽ نظريي تحت ئي انقلاب آڻي سگهجي ٿو. هونئن بہ مان ننڍي هوندي کان اهو خواب ڏسندو رھيو آھيان تہ پاڪستان ۾ هڪ ڏينھن ضرور انقلاب ايندو. تبديليءَ جي ان جستجو ۾ منھنجون مختلف ماڻهن سان ڪچھريون ٿينديون رھيون آهن. ان ئي جستجو ۾ ڪامريڊ منظور حسين چوڌري (ميمبر قومي اسيمبلي ۽ چيئرمين ”پاڪستان يونين ڊفينس ڪئمپئن“) سان پڻ ڪچھريون ٿيون. انھن ڪچھرين ۾ هن جو جيڪو نقطهءِ نظر هو، سو اهو هو تہ مان هن سان گڏجي ڪم ڪريان، ڇاڪاڻ تہ منھنجا ٻہ پراڻا ساٿي ڪامريڊ ڄام ساقي ۽ حميدہ گهانگهرو (بيواھہ شھيد نظير عباسي) ان تنظيم ۾ ڪم ڪري رھيا آهن. وينزويلا ۾ تازو جڏهن نيون صدارتي چونڊون ٿيون، تہ ڪامريڊ منظور حسين چوڌريءَ آفر ڪئي تہ ”ھيوگو شاويز“ کي مبارڪباد ڏيڻ لاءِ آئون بہ ساڻس گڏجي وينزويلا وڃان، پر مون انڪار ڪيو. منھنجي ان انڪار جو سبب اهو هو تہ مون وٽ واپسي ٽڪيٽ جا پئسا نہ هئا. مان هڪ غريب مسڪين خاندان سان تعلق رکان ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ايئن بہ ٿيو آھي تہ من اندران ڪا نہ ڪا خواهش اٿندي آھي، پر پنھنجي ”جيب“ کي ڏسي، خاموش ٿي ويندو آھيان، بلڪل انھيءَ ڪارونجهر جي مور جيان، جيڪو چيٽ ۾ مستيءَ مان نچندو آھي، پر جڏهن ان جي نظر پنھنجن پيرن تي پوندي آھي تہ سندس اکين ۾ لڙڪ تري ايندا آهن. روئڻ جي ڳالھہ تہ مون اصطلاحن ڪئي، حقيقت اھا آھي تہ مون کي روئڻ نہ ايندو آھي. 1978ع ۾ جڏهن منھنجو غريب پيءُ گذاري ويو، تہ مان نہ رُنس، ڇاڪاڻ تہ جيڪڏهن آئون روئان ھا ۽ همت ھاري ويھان ھا تہ منھنجا ٽي ننڍا ڀائر ۽ ڀيڻ روئي پون ھا. جڏهن منھنجو نظرياتي ساٿي ڊاڪٽر شڪور دائودپوٽو گذاري ويو هو، نصرپور جي قبرستان ۾ ان جو مڙھہ مٽيءَ ۾ لاھيندي آئون نہ رُنو هئس. هونئن بہ آئون غم کي طاقت ۾ تبديل ڪرڻ واري ڳالھہ جو قائل آھيان. ڪن ٿورن ماڻهن کي خبر آھي تہ ڊاڪٽر شڪور دائودپوٽو 4 مارچ 1967ع واري جدوجهد جو اصل ھيرو هو. ماما يوسف لغاري، ڄام ساقي، ۽ ٻين ۾ هن ئي اتساھہ پيدا ڪيو ۽ قومي جاڳرتا جو روح ڦُوڪيو. ڊاڪٽر شڪور دائودپوٽو سنڌ جي هڪ وڏي عالم ”شيخ السنڌ“ مولوي عبدالحق رباني جو وڏي ۾ وڏو فرزند هو. مولوي عبدالحق رباني اهو ئي ساڻيھہ دوست عالم هو، جنھن ھالا ۾ پ پ جي پھرئين ڪنوينشن ۾ ذوالفقار علي ڀُٽي کي روبرو چيو هو تہ، ”ڀٽا صاحب! پارٽيءَ ۾ وڏيرا، مير، پير، رئيس ۽ جاگيردار نہ رکو، نہ تہ ڏکئي وقت ۾ اھي توھان کي ڇڏي ويندا.“ شڪور دائودپوٽي جي زندگيءَ تي سائين رباني صاحب جي تربيت جو وڏو اثر رھيو. رباني صاحب هميشہ مون کي ۽ عزيز اڄڻ کي چوندو تہ، توھان ٻئي شڪور جا نظرياتي دوست آھيو، هن کي چئو تہ شادي ڪري. ڊاڪٽر شڪور جو موقف هو تہ، ”انقلابي“ کي شادي نہ ڪرڻ گهرجي. ڊاڪٽر شڪور جيئن تہ لنڊن ۾ پي ايڇ ڊي دوران ”ليبر پارٽيءَ“ جي ليفٽسٽ نظريو رکندڙ رهنما ”مائيڪل فٽ“ سان گڏجي ڪم ڪيو هو ۽ يورپ جي کاٻي ڌر سان لاڳاپيل پارٽين جي رهنمائن سان دوستي هوندي هئس. جڏهن لنڊن مان واپس آيو تہ، چيائين، ”پوسٽنگ ڪٿي وٺجي؟“ مون ڊاڪٽر صاحب کي چيو تہ، ڪراچيءَ ۾ پوسٽنگ وٺو، ڪراچي ڪامريڊن جو ڳڙھہ آھي. ڊاڪٽر شڪور پي ايڇ ڊي کان اڳ ايس اي ايل ڪاليج ميرپورخاص ۾ ليڪچرار هو. مون کي ياد آھي تہ ذوالفقار علي ڀٽي کي 4 اپريل 1979ع تي جڏهن ڦاسي آئي، تہ سنڌ سراپجي ويئي. شڪور دائود پوٽي مون سان گڏ ايل ايم سي حيدرآباد جي لان تي سڄي رات ڪچھري ڪئي. هو گهڻو ڏکارو هو. سندس چوڻ هو تہ، ملڪ جي ڪاري ڏاند جي ڌڻين ايڏي وڏي ”جينئس“ شخصيت کي ماري ڇڏيو، پر هن جي پارٽيءَ جا ليڊر خاموش رھيا، پنجاب ۽ سنڌ جي ڪارڪنن پاڻ کي ساڙيو ۽ ماريو. ھي اهو ئي زمانو هو، جڏهن جنرل ضياءُ هن ديس تي ڪاري رات وانگر ڇانيل هو. ان وقت سنڌ جي مارشل لا منتظم جنرل اقبال مارشل لا ريگيوليشن آرڊر جاري ڪيو ۽ سنڌ جي ڪاليجي استادن ۾ بيچيني پيدا ڪئي تہ ڪميشن پاس توڙي ريگيولر ڪاليج استاد ٻيھر سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جو انٽرويو ڏين. 1200 کان مٿي ڪاليجي استادن ۽ تعليم کاتي جي ”ڊي اي اوز“ جون نوڪريون خطري ۾ ھيون. استادن ۾ خود فوجي حڪومت بي چيني پيدا ڪئي ۽ پوءِ ڊاڪٽر شڪور جي قيادت ۾ ڪراچيءَ کان ڪشمور تائين سڀ استاد رستن تي اچي ويا. استادن جي هڪ ڊگهي ۽ منظم جدوجهد کان پوءِ فوجي حڪومت کي اهو حڪم واپس وٺڻو پيو. 31 مئي 1979ع تي ڊاڪٽر آر. اي. شاھہ (سابق سيڪريٽري) سنڌ جي تاريخ ۾ پھريون ڀيرو استادن سان ”تحريري معاهدو“ ڪيو. ڊاڪٽر شڪور دائود پوٽي ڏينھن رات ڪري ڪاليجي استادن جي تنظيم کي منظم ڪيو، هن جي دل جا ٻہ Volve ختم ٿي ويا. بلڊ پريشر ۽ شگر جو مريض بڻجي ويو. ان ڪري ريٽائرمينٽ کان اڳ گذاري ويو. هن وقت سنڌ جي تعليم جي ٻيڙي ڪناري لڳائڻ وارين دعوائن کي ڪنارو ملي نہ سگهيو آھي. حڪمران اڪثر ڪري اهو چوندا آهن تہ پرائيويٽ اسڪولن جو تعليمي معيار سرڪاري اسڪولن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ آھي. دراصل سنڌ اندر ٽن قسمن جو ”تعليمي سسٽم“ رائج آھي. مدرسه اسڪول، A.O Level اسڪول ۽ سرڪاري اسڪول. ٽنھي هنڌن تي نصاب بہ مختلف آھي، تعليم ھاڻ خدمت بدران تجارت بنجي ويئي آھي. A.O Level اسڪولن ۾ سڄو زور انگريزي ۽ ڪمپيوٽر سيکارڻ تي آھي. ڇا انگريزي ٻولي اچڻ سان يا ڪمپيوٽر سکڻ سان تعليمي معيار وڌي ٿو؟ A.O Level تعليمي ادارن ۾ جيڪي ڳاٽي ڀڳيون فيون آهن، انڪري ملڪ جا سرمائيدار ٻيھر وري تعليمي ادارا کولي رھيا آهن، تعليم هڪ نفعي بخش ڪاروبار بنجي ويئي آھي. سرڪاري اسڪولن ۾ غريبن، مسڪينن ۽ پورھيتن جا ٻار پڙهن ٿا. نذر حسين مھر جڏهن سيڪريٽري تعليم بنيو، موصوف ”انفرميشن ٽيڪنالاجي“ جو مضمون لازمي قرار ڏنو. ٺيڪيدارن کي ڪاليجن جي ليبس جا ٺيڪا ڏنا ويا. هڪ ڏينھن مون سائين جن کي عرض ڪيو تہ، ڪنھن بہ اسڪيم کي نافذ ڪرڻ لاءِ پھرين زميني حقيقتون ڏٺيون وينديون آهن، سڀ کان پھرين انفراسٽرڪچر مڪمل ڪيو ويندو آھي. اتي هڪ ايڊيشنل سيڪريٽري (اڪيڊمڪ) جيڪو فزڪس ۾ پي ايڇ ڊي هو، ان کي اھا خبر نہ هئي تہ سنڌ ۾ گهڻا ڪاليج آهن ۽ ڪمپيوٽر سائنس جي مضمون ۾ ڪيترا استاد آهن. موصوف چيو تہ، ”جتي ڪمپيوٽر ليب نہ آهن، اتي اسان انٽرنيٽ ذريعي انفرميشن ٽيڪنالاجي ٻارن کي پڙھائينداسين.“ مون پنھنجي ٽيهن سالن جي نوڪري ۾ ٻہ سيڪريٽري تعليم ڏٺا، جن کي تعليم جو بہ درد هو ۽ سنڌ سان بہ سچا آهن. هڪ سائين مظھر الحق صديقي، جيڪو سنڌ يونيورسٽي جو وائيس چانسلر آھي، جنھن جا سڀ ٻار سرڪاري اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ پڙھيا آهن. اڄ بہ سائينءَ جي نياڻي گورنمينٽ گرلز ڪاليج قاسم آباد ۾ بي اي-ون جي شاگردياڻي آھي. ٻيو ڪي- بي رند صاحب. جيڪڏهن حڪمران سنڌ جي تعليم جي بھتري چاھين ٿا تہ وفاقي حڪومت کان هڪ تعليمي آرڊيننس ڪڍايو وڃي تہ، ”سڀئي وزير، مشير، ڪامورا، پارليامينٽ، سينيٽ، صوبائي اسيمبلين جا ميمبر، ضلعي ناظم ۽ تعلقي ناظم پنھنجا ٻار سرڪاري تعليمي ادارن ۾ داخل ڪرائين،“ سنڌ جي تعليم خود بخود سڌري ويندي.