اسان لوچيون لوھہ ۾
تعليم جو شعبو حڪومت جو اهم ترين شعبو سمجهيو ويندو آھي. سنڌ جي ”بجيٽ بُڪ“ مان اندازو لڳائبو تہ تعليم کاتي ۾ ٽن لکن کان مٿي استاد ۽ ملازم ڪم ڪن ٿا، جڏهن تہ سڄي صوبي ۾ سوا پنج لک ملازم سنڌ حڪومت جي ماتحت آهن. تعليم جي شعبي جو تعلق آبادي جي ھر ”ڪلاس“ سان هوندو آھي. ٻھراڙي هجي يا شھر، امير هجي يا غريب، تعليم حاصل ڪرڻ ھر فرد جو سونھري خواب آھي ۽ بنيادي حق پڻ. هن شعبي جي ذميوارين ۾ تعليمي، تدريسي ۽ انتظامي معاملن سان گڏوگڏ نئين نسل جي تعمير ڪرڻ پڻ شامل آھي. اھي سڀئي اهم مقصد انھيءَ وقت تائين حاصل نٿا ٿي سگهن، جيستائين استاد ذهني يڪسوئي ۽ احساسِ ذميواري سان پنھنجي پيشور صلاحيتن جو استعمال نٿا ڪن. ھر تهذيب ۽ ھر سماج ۾ استاد کي قوم جي معمار جو درجو ڏنو ويو آھي. سنڌ جي تعليمي صورتحال جو حقيقت پسندي سان جائزو وٺنداسين تہ اکين ۾ لڙڪ تري ايندا، ڀوتارن ۽ بيوروڪريسي جي ڪل پُرزن تعليم جھڙي نازڪ شعبي سان جيڪي جبري ڏاڍايون ڪيون آهن، انھيءَ سان سنڌ جو تعليمي نظام ڀڄي ڀور ڀور ٿي چڪو آھي. پرورشِ علم جي خواهش کان محروم بيوروڪريسي ۽ سنڌ دشمن ڀوتارن ۽ بي ايمان حڪومتي اهلڪارن ڪڏهن بہ تعليمي ادارن جي تعمير ۽ ترقي ڏانھن سنجيدگيءَ واري نگاھہ سان نہ ڏٺو آھي. استادن کي بيوروڪريسيءَ جو حقير ملازم سمجهيو ويو ۽ ڪڏهن بہ ڪنھن پاليسي جوڙڻ ۾ ان کي شامل نہ ڪيو ويو. بيوروڪريسي جون حرص ۽ لالچ سان ڀرپور نظرون رڳو تعليمي بجيٽ ”ورلڊ بينڪ“، ”ايشين ڊيولپمينٽ بينڪ“ جي فنڊن تي رھيون. سال 05- 2004ع جي بجيٽ ۾ تعليم لاءِ 22 ارب رپيا مخصوص ڪيا ويا، جيڪو سالانہ ترقياتي پلان اي ڊي پي جو صرف 15 سيڪڙو هو. هن بجيٽ مخصوص ڪرڻ جي اهم مقصدن ۾ تعليمي نظام کي بھتر بڻائڻ، تعليم جو معيار وڌائڻ ۽ تعليم کي ٻھراڙي جي ھر ڳوٺ تائين پھچائڻو هو. تعليم جي ترقيءَ لاءِ نوڪرشاھيءَ جن قدمن جو اعلان ڪيو، ان جو مکيہ مقصد تعليم جي ترقي هو پر عملي طور تي اهو بيوروڪريسي جي ڪل پُرزن جي بينڪ بيلنس وڌائڻ وارو عمل هو. سنڌ ۾ مفت ڪتاب ڏيڻ لاءِ 226 ملين رپيا رکيا ويا تہ جيئن سنڌ جي 28 ملين ٻارن کي فائدو پھچائي سگهجي. DEEP اسڪالرشپ جي پروگرام تحت نياڻين جي تعليم جي Drop out کي روڪڻ لاءِ في نياڻي 1000 رپيا اسڪالرشپ ڏيڻ لاءِ 179 ملين رپيا رکيا ويا، جنھن مان سنڌ جي 178339 نياڻين کي اھا رقم ملڻي هئي. غربت ۽ ميرٽ جي بنياد تي 10 ملين رپيا اسڪالرشپ جي مد ۾ رکيا ويا. 450 ملين رپيا پرائمري اسڪولن جي حالت بھتر بنائڻ، اسڪول مئنيجمنٽ ڪميٽين لاءِ رکيا ويا ۽ بند پيل تعليمي ادارن کي ٻيھر فنڪشنل بڻائڻ لاءِ 500 ملين رپيا رکيا ويا. 50 ملين رپيا 12000 استادن جي تربيت لاءِ مخصوص ڪيا ويا. وفاقي حڪومت 250 ملين رپيا سنڌ حڪومت کي ”ايجوڪيشن سيڪٽر ريفارمس پروگرام“ ”ESR“ تحت ڏنا ويا تہ سنڌ ۾ جهالت کي گهٽائڻ لاءِ تعليمِ بالغان جا مرڪز کوليا وڃن، جيڪڏهن 05-2004 جي بجيٽ ۾ رکيل رقم جو حساب اسان سنڌ جي موجودہ وزير تعليم ۽ سيڪريٽري تعليم کان گهرڻ جو حق رکون ٿا، ڇاڪاڻ تہ اھا رقم عوام تي مڙھيل ٽيڪسن مان وصول ٿي هئي. سال 2005ع جي بجيٽ ۾ تعليم لاءِ 23.3 بلين رپيا رکيا ويا. هن سال بجيٽ رقم رکڻ جو مقصد تہ تعليمي ادارن ۾ داخلا لاءِ گهڻي ۾ گهڻا ٻار اچن. ”“Drop Out کي روڪي سگهجي ۽ جنس جي بنياد تي روڪ کي ختم ڪري سگهجي ۽ تعليم جو معيار بھتر بنائي سگهجي. داخلائن جو انگ 3.35 ملين مان 3084 ڪرڻو هو، پرائمري سطح تي داخل ٿيل ٻارن جي تعليم ڇڏڻ جي سراسري 19 سيڪڙو مان گهٽائي 17 سيڪڙو ڪرڻي هئي. 1101 عمارتن کان سواءِ هلندڙ پرائمري اسڪولن جون عمارتون ٺاھي ڏيڻيون ھيون ۽ 452 نوان اسڪول کولڻا هئا ۽ بند پيل 6900 اسڪولن مان 3700 اسڪولن کي ”فنڪشنل“ بنائڻو هو. اسڪول مينجمينٽ ڪاميٽين لاءِ 0.5 بلين مھيا ويا ڪيا. 0.25 بلين رپيا ٻارن کي مفت ڪتاب فراهم ڪرڻ لاءِ مخصوص ڪيا ويا. 0.19 بلين مڊل اسڪولن ۾ زير تعليم نياڻين لاءِ 0.19 بلين رپيا ھائر سيڪنڊري تعليم جي اسڪولن ۾ زير تعليم نياڻين لاءِ مخصوص ڪيا ويا. 0.60 بلين رپيا استادن جي ترتيب لاءِ مخصوص ڪيا ويا تہ استادن جي پڙھائڻ واري معيار کي بھتر بنايو وڃي. سال 07-2006ع جي بجيٽ ۾ ساڳي حڪومت چيو تہ تعليم جي ڪوالٽي انڪري ناقص آھي تہ ان جي سنڀال، نگراني ۽ انتظام ناقص آهن، تعليمي ادارن جي تباھي انڪري ٿي آھي تہ تعليم کاتي جو ”مانيٽرنگ“ جو نظام اڻپورو رھيو آھي ۽ ڪنھن بہ ماڻهوءَ جي جانچ نہ ڪئي ويئي آھي. موجودہ سنڌ حڪومت دعوى ڪئي تہ ھاڻ ٻارن جو تعداد بہ اسڪولن ۾ وڌايو ويندو، استادن جي ڀرتي جي نظام کي پڻ بھتر بڻايو ويندو ۽ اسڪول انتظاميہ کي ”اسڪول مئنيجمينٽ ڪاميٽين“ ذريعي بھتر بڻايو ويندو. نياڻين کي اسڪالرشپ ڏيڻ جو سسٽم فول پروف بڻايو ويندو ۽ ٻارن کي مفت ڪتاب ڏيڻ واري سسٽم کي بہ بھتر بڻايو يوندو. پھرين کان ڏھين ڪلاس جي ٻارن ۾ مفت ڪتاب ورھائڻ لاءِ 609 ملين رپيا مخصوص ڪيا ويا، 357 ملين رپيا ھر نياڻي کي 1000 رپيا اسڪالرشپ ڏيڻ لاءِ مخصوص ڪيا ويا. پر سندن اھي واعدا واعدا ئي رھيا. اڄ ڏينھن تائين 6900 اسڪول بند پيا آهن. تعليمي سال گذري ويو. هڪ نياڻي کي بہ اسڪالرشپ نہ ملي. PITE کي جيڪا استادن جي تربيت لاءِ رقم ڏني ويئي، اھا مٿي کان وٺي ھيٺ آفيسرن ۾ حصو پتيون ٿي ويئي. اسڪول مئنيجمينٽ ڪميٽين لاءِ رکيل ڪروڙ رپيا سيڪريٽريٽ کان ھيٺ ضلعي سطح جي آفيسرن ۾ ڀڳڙن جيان ورھايا ويا. عالمي بئنڪ جيڪا سنڌ جي تعليم کي بھتر بنائڻ لاءِ وڏي رقم ڏئي ٿي، ان جي سربراھہ سنڌ سيڪريٽريٽ جي هڪ اجلاس ۾ جنھن ۾ موجودہ وزير تعليم ۽ سيڪريٽري تعليم موجود هو، چيو تہ سنڌ تباھيءَ ڏانھن وڌي رھي آھي، ڇاڪاڻ تہ تعليم جي ترقي لاءِ رکيل رقم غبن ڪئي ويئي آھي. ڇا اھي سنڌ جي تعليم لاءِ رکيل اربين رپيا استادن هڙپ ڪيا يا تعليم کاتي جي ڪرتائن ۽ ڌرتائن ڪيا.
اسان استاد پنھنجي صفائي ۾ ڪجهہ ڪونہ ٿا چئون تہ اسان تعليم جي تباھي ڪئي آھي، پر جيڪڏهن موجودہ وفاقي حڪومت سنڌ جي تعليم لاءِ سنجيدہ آھي تہ اعليٰ اختياراتي ڪميشن مقرر ڪيو وڃي، اهو انھن فنڊن جي آڊٽ ڪرائي تہ سال 05-2004ع کان وٺي 06- 2005ع تائين تعليم جي مختلف مدن ۾ رکيل اربين رپين جي رقم ڪنھن هڙپ ڪئي؟ جيڪڏهن ڪنھن بہ ذميوار فرد تي اهو ڏوھہ ثابت ٿئي تہ تعليم کي تباھہ ڪرڻ ۾ انھن جو هٿ آھي تہ ان کي سنڌ جي عوام آڏو سرعام ڦاھي چاڙھيو وڃي، چاھي اهو وزير تعليم هجي يا ڪو ننڍو ڪارندو، سيڪريٽري تعليم هجي يا ضلعي سطح جو ننڍو ڪامورو. اسان تي جيڪي سنڌ سرڪار الزام لڳايا آهن، اڄ بہ اسان سنڌ جي وڏي وزير کي آڇ ٿا ڪريون تہ سنڌ جي غير جانبدار تعليمي ماھرن، دانشورن، ۽ اديبن جو هڪ قومي جرڳو جوڙيو وڃي. جيڪڏهن اسان تي اهو ثابت ٿئي تہ تعليم جي تباھي جا ذميوار سنڌ جا ٽي لک استاد آهن تہ اسانکي سنڌ جو قسم آھي تہ سنڌ جي تعليم خاطر اسان پنھنجون تنظميون پاڻ ختم ڪنداسين، ڇاڪاڻ تہ سنڌ جي تعليم کان مٿي ڪابہ شيءِ مقدس ناھي، پر جيڪڏهن ڪو الزام ثابت نہ ٿئي تہ انھن خفيہ هٿن کي بينقاب ڪري عوام آڏو کين سنگسار ڪيو وڃي، جن سنڌ جي وڏي وزير کي غلط مشورو ڏيئي اٻھرائپ وارو فيصلو ڪرايو آھي ۽ استاد تنظيمن تي پابندي وڌي آھي ۽ استادن کي ڪاري قانون تحت انتقامي ڪارروائي جو نشانو بڻايو آھي.