سنڌ، تعليم ۽ تعليمي ادارا
سنڌ ۾ ڪيتريون ئي يونيورسٽيون آهن، ڪاليج آهن، ھاءِ اسڪول ۽ پرائمري اسڪول آهن، پر جيڪڏهن اسان ايمانداري ۽ غير جانبدارانہ نموني انھن جي ڪارڪردگي جو جائزو وٺنداسين تہ، خبر پوندي تہ سنڌ جا سڀ تعليمي ادارا اهو ڪردار ادا نہ ڪري رھيا آهن، جيڪو ڪنھن بہ قوم کي مھذب ۽ ترقي يافتہ بنائڻ لاءِ ضروري هوندو آھي. شاگردن جي گروھہ بندي ۽ اناپرستيءَ جي ڪري يونيورسٽيون مقتل گاھہ بنيل آهن، يونيورسٽين ۾ ھر ٻئي ٽئي ڏينھن شاگردن طرفان ڪنھن نہ ڪنھن ڳالھہ تان ڪلاسن جو بائيڪاٽ ڪيو وڃي ٿو. جيڪي شاگرد ۽ شاگردياڻيون تعليم حاصل ڪرڻ چاھين ٿا، انھن کي زبردستي تعليم حاصل ڪرڻ کان روڪيو وڃي ٿو. سنڌ جي يونيورسٽين جي اھا صورتحال سنڌ جو تعليمي ماحول تباھہ ڪري ڇڏيندي، ان جو نتيجو اهو نڪرندو تہ مائٽ پنھنجا ٻار يونيورسٽين ۾ موڪلڻ بند ڪري ڇڏيندا. سرندي ورا تہ پرائيويٽ يونيورسٽين ۾ وڃي تعليم حاصل ڪندا، پر مڊل ڪلاس، لوئر مڊل ڪلاس ۽ محنت ڪش طبقي جي ٻارن تي تعليم جا دروازا هميشہ بند ٿي ويندا. سنڌ جي سڀني سياسي پارٽين ۽ خاص طور تي حڪومت سنڌ کي هن اهم مسئلي تي توجهہ ڏيئي سنڌ جي يونيورسٽين مان بدامني کي تڙڻ لاءِ پنھنجو قومي ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي.
سنڌ جي پبلڪ سيڪٽر ۾ قائم ٿيل ڪاليجن جي حالت بہ ڪا قابل رشڪ ناھي. ماضيءَ ۾ جيڪي عوام دشمن ۽ آمريت جي ڪُک مان پيدا ٿيل حڪومتون ھيون، انھن تہ ڄاڻي واڻي سنڌ جي ڪاليجن کي نظرانداز ڪيو، ان جي نتيجي ۾ ٻھراڙي جا بوائز توڙي گرلز ڪاليج مڪمل طور تي تباھہ ٿي ويا. گذريل ٻن سالن کان سنڌ اندر عوامي حڪومت آھي، پر عوامي حڪومت بہ هنن ڪاليجن جي بھتري لاءِ ڪي مثبت قدم نہ کنيا آهن. اڳوڻو سيڪريٽري تعليم تہ پنھنجي آفيس تائين محدود رھيو. هن ٻن سالن جي عرصي دوران ڪنھن بہ تعليمي اداري جي صورتحال جو جائزو نہ ورتو. ھاڻ نئون سيڪريٽري تعليم آيو آھي، گهٽ ۾ گهٽ هفتي ۾ ٻہ ڏينھن ٻھراڙي جي ڪاليجن ۾ وڃي پاڻ ڏسي تہ انھن جون ضرورتون ڪھڙيون آهن؟ ھي دور ميرٽ جو دور آھي. يونيورسٽين يا پروفيشنل تعليمي ادارن ۾ جيڪو داخلا جو سسٽم رائج آھي. اهو انٽري ٽيسٽ جي ذريعي آھي. جيڪڏهن ٻارن وٽ سائنس جا استاد نہ هوندا تہ صحيح معنيٰ ۾ ڪيئن تعليم حاصل ڪري سگهندا؟ انٽري ٽيسٽ جو امتحان ڪيئن پاس ڪري سگهندا!؟ ساڳي صورتحال ھاير سيڪنڊري اسڪولن، ھاءِ اسڪولن ۽ پرائمري اسڪولن جي آھي. ٻہ سال گذري ويا، پر هنن تعليمي ادارن جي صورتحال بہ نہ سُڌري آھي. جڏهن اسان پنجاب جي تعليمي صورتحال جو جائزو وٺنداسين تہ اتي ٻن سالن ۾ تعليمي ادارن جي صورتحال ۾ بھتري آئي آھي. سنڌ جي تعليم کاتي جي ڪرتا ڌرتائن کي بہ سنڌ جي تعليمي ادارن جي مالڪي ڪرڻ کپي. اڄڪلھہ صورتحال اھا آھي تہ ھر هنڌ پرائيوٽ تعليمي ادارا برساتي کنڀين جيان گهر گهر، گهٽي گهٽي کُلي رھيا آهن، جتي تعليم مھانگي آھي. غريب طبقي جا ماڻهو، جيڪي ٽن وقتن جي مانيءَ لاءِ ڏينھن رات جاکوڙ ڪن ٿا، اھي پرائيوٽ تعليمي ادارن ۾ پنھنجي ٻارن کي تعليم ڏيڻ جو سوچي بہ نٿا سگهن. ڪراچي ۾ بہ سنڌ جي ٻھراڙين جي ٻارن لاءِ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ دروازا بند آهن، گلگت بلتستان، ڪشمير، فاٽا جي ٻارن لاءِ تہ سيٽون مخصوص آهن، پر سنڌ جي ٻھراڙيءَ جو ٻار ڪراچيءَ جي تعليمي ادارن ۾ تعليم جو سوچي بہ نٿو سگهي!
ڪاليج سطح تي پبلڪ سيڪٽر ۾ ڪاليجن منجهہ جيڪا تعليم ڏني وڃي ٿي، انھن ۾ پري ميڊيڪل، پري انجنيئرنگ، ڪامرس ۽ آرٽس جون فيڪلٽيون شامل آهن، جيئن تہ دنيا جديد علوم جي ميدان ۾ ترقي ڪري رھي آھي تہ سنڌ سرڪار جو اهو بہ قومي فرض بنجي ٿو تہ جيڪي فيڪلٽيون آهن، انھن جي حالت بھتر بنائي وڃي ۽ ڪاليجن ۾ جديد علوم جا شعبا پڻ کوليا وڃن تہ سنڌ جا ٻار دنيا سان ميرٽ جي ميدان ۾ مقابلو ڪري سگهن. هن وقت سنڌ صوبي ۾ هوم اڪنامڪس جي شعبي ۾ هڪ پوسٽ گريجوئيٽ ڪاليج آھي، جيڪو صرف ڪراچي ۾ آھي، جيئن تہ هوم اڪنامڪس جو شعبو جديد علوم جو هڪ حصو آھي. صوبي جي مختلف ڪاليجن ۾ گريجوئيٽ سطح جي تعليم نياڻين کي ڏني وڃي ٿي، پوسٽ گريجوئيٽ هوم اڪنامڪس ڪاليج ڪراچي ۾ هئڻ ڪري، سنڌ جون نياڻيون ڪراچي ۾ ويندي گهٻرائين ٿيون، ڇاڪاڻ تہ ڪراچي بارود جو ڍير هئڻ ڪري بدامني جي آماجگاھہ بنيل آھي. 1988ع ۾ شھيد بينظير ڀٽو جي پھرئين دور حڪومت ۾ ڪراچي کان ٻاھر هوم اڪنامڪس جي شعبي ۾ هڪ پوسٽ گريجوئيٽ ڪاليج قاسم آباد ۾ منظور ٿيو تہ جيئن ٻھراڙي جون نياڻيون پوسٽ گريجوئيٽ جي تعليم حاصل ڪري، زندگي ۾ باعزت مقام ماڻي سگهن. بلڊنگ تيار ٿي ويئي، پر 1990ع ۾ لساني فسادن جي ڪري ان بلڊنگ ۾ ڪاليج نہ کلي سگهيو. ارباب دور ۾ ان وقت جي وزير تعليم جي هدايت تي هن بلڊنگ ۾ پوليس اسٽيشن قائم ڪرڻ جو ارادو ڪيو ويو، پر قاسم آباد جي باشعور ماڻهن جي احتجاج سبب پوليس ٿاڻو نہ کلي سگهيو، بعد ۾ سياسي رشوت عيوض ھي بلڊنگ هڪ پرائيوٽ اسڪول کي ڏني ويئي. تازو ٻيھر هن بلڊنگ جي هڪ حصي تي قبضو ڪري ٿاڻو کولڻ جو فيصلو ڪيو ويو، جيڪو قاسم آباد جي رهواسين جي احتجاج ڪري ختم ڪيو ويو. ھي تعليمي ادارو سنڌ حڪومت جي ملڪيت آھي، عوام جي پگهر ۽ پورهئي تي لڳايل ٽيڪس جي آمدني مان جڙيو آھي، جيڪڏهن هن بلڊنگ ۾ نياڻين لاءِ هڪ نئون گرلز ڪاليج کوليو وڃي ۽ ان ۾ جيڪي فيڪلٽيون قائم ڪرڻ گهرجن، انھن ۾ ايم اي هوم اڪانامڪس، ايم ڪام، ايم سي ايس انفارميشن ٽيڪنالاجي، ڪمپيوٽر سائنس، پبلڪ ايڊمنسٽريشن، بي بي اي ۽ ايم بي اي شامل هئڻ گهرجن تہ سنڌ جي هزارين نياڻين کي تعليم جھڙي اهم زيور سان آراستہ ڪري سگهجي ٿو. جيڪڏهن ھي بلڊنگ سنڌ سرڪار پنھنجي قبضي ۾ وٺي، نياڻين لاءِ گرلز ڪاليج نہ کوليو تہ اھا سنڌ جي عوام سان ناانصافي ٿيندي. منھنجي راءِ موجب جيڪڏهن هن گرلز ڪاليج جو نالو شھيد راڻي محترمہ بينظير ڀٽو جي نالي سان منسوب ڪيو وڃي ۽ هن ڪاليج جي بلڊنگ اندر ٻھراڙي جي نياڻين لاءِ ھاسٽل پڻ تعمير ڪئي وڃي تہ جيئن سڄي سنڌ جون نياڻيون جديد علوم جو فيض حاصل ڪري سگهن. قاسم آباد ۾ رهندڙ قومي اسيمبلي، سينيٽ توڙي صوبائي اسيمبليءَ جي پنجاھہ کان وڌيڪ چونڊيل عوامي نمائندن جو اهو اخلاقي ۽ قومي فرض بڻجي ٿو تہ هن تعليمي اداري کي فنڪشنل بنائڻ ۾ پنھنجو ڪردار ادا ڪن، جڏهن تہ هن اداري جي کولڻ لاءِ فزيبلٽي رپورٽ سنڌ جي تعليم کاتي وٽ اڳ ۾ ئي موجود آھي.