خطرن ۾ گهيريل رياست

آمريڪا جي مشھور ٿنڪ ٽينڪ رينڊ ڪارپوريشن جي هڪ اهم رپورٽ مطابق دهشتگردي خلاف عالمي جنگ ۾ حصو وٺندي پاڪستاني سيڪيورٽي فورسز مشڪوڪ ماڻهن جي گهرن کي تباھہ ڪرڻ کان علاوه انھن جي جائيداد ۽ ڪاروبار کي بہ پنھنجي تحويل ۾ وٺڻ جھڙا قدم بہ کنيا آهن. ڪارپوريشن طرفان 3 جنوري 2007ع تي جاري ڪيل رپورٽ ۾ پاڪستان کان سواءِ ٽين دنيا جي ٽن ٻين ملڪن افغانستان، ازبڪستان ۽ ايل سلواڊور جي حڪومتن جو بہ ناقدانہ جائزو ورتو ويو آھي. هن رپورٽ ۾ بطور خاص انھن ملڪن جي صورتحال جو جائزو ورتو ويو آھي، جن کي 11 سيپٽمبر 2001ع کانپوءِ ڪروڙين ڊالر امداد فراهم ڪئي ويئي آھي. هن رپورٽ جو ڇھون باب پاڪستان لاءِ مخصوص ڪيو ويو آھي ۽ داخلي سلامتي جي حوالي سان پاڪستان کي درپيش خطرن ۽ چئلينجن جو بہ تفصيلي جائزو ورتو ويو آھي. واضح رھي تہ ”رينڊ ڪارپوريشن“ عالمي شھرت ماڻيندڙ هڪ تحقيقي ادارو آھي، جنھن کي آمريڪي حڪومت مالي مدد فراهم ڪندي آھي. غير تجارتي بنيادن تي ڪم ڪندڙن جي ٿنڪ ٽينڪ گلوبل پاليسي ۽ دنيا کي درپيش مختلف تڪرارن، چئلينجن ۽ ٻين اهم مسئلن تي تحقيقي ۽ تجرباتي خدمتون پيش ڪندو رھي ٿو. ھي ادارو آمريڪي مسلح افواج کي تحقيقي ۽ تجزياتي سهولتون فراهم ڪرڻ لاءِ 1946ع ۾ قائم ڪيو ويو هو، پر بعد ۾ ان جو دائرو وڌايو ويو ۽ ھاڻ ھي ادارو غير ملڪي حڪومتن، نجي ۽ تجارتي ادارن کي بہ تحقيقي سهولتون فراهم ڪري رھيو آھي. آمريڪا ۽ دنيا جي ڪيترن ملڪن ۾ هن جا دفتر موجود آهن، جڏهن تہ هن ۾ ڪم ڪندڙ ماڻهن جو تعداد 1600 جي لڳ ڀڳ آھي. هن اداري سان لاڳاپيل رينڊ گرئجويٽ اسڪول پبلڪ پاليسيءَ جي موضوع تي هزارين ماڻهن کي پي ايڇ ڊي جون ڊگريون ڏيارڻ وارو تعليمي ادارو بنجي چڪو آھي، ان کانسواءِ رينڊ جي محققن انٽرنيٽ جي ترقيءَ ۾ بہ اهم ڪردار ادا ڪيو آھي. رينڊ ڪارپوريشن سان گڏ ڪم ڪندڙن ۾ ڪيتريون نمايان شخصيتون شامل آهن، جن ۾ آمريڪا جو سابق نائب صدر والٽر مونڊيل، سابق وزير دفاع ڊونلڊ رمزفيلڊ، موجودہ آمريڪي وزير خارجه ڪونڊا ليزا رائيس ۽ عراق ۾ آمريڪا جو سابق سفير زلمي خليل زادہ بہ شامل آهن. رينڊ ڪارپوريشن جي تازي رپورٽ ۾ اعتراف ڪيو ويو آھي تہ ڏکڻ ايشيا ۾ پاڪستان، آمريڪا جي اهم ترين اتحادي ملڪن مان هڪ آھي. پاڪستان 11/9 کان پوءِ افغانستان ۾ طالبان حڪومت جي تائيد ۽ حمايت تان دستبردار ٿي ويو، جنھن جي نتيجي ۾ دهشتگردي خلاف آمريڪا جي هلندڙ جنگ ۾ پاڪستان آمريڪا جو نھايت ئي قريبي اتحادي ملڪ بنجي اڀريو آھي. رپورٽ ۾ ھي بہ تسليم ڪيو ويو آھي تہ پاڪستان القاعدہ جي نيٽ ورڪ ٽوڙڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو آھي ۽ طالبان جي پرتشدد ڪارروائين کي روڪڻ ۾ ڪنھن حد تائين ڪامياب ٿيو آھي. ڪنھن ٻئي ملڪ جي مقابلي ۾ پاڪستان ۾ القاعدہ سان لاڳاپيل دهشتگرد ۽ طالبان جا اهم حامي گهڻي ۾ گهڻا مئا آهن ۽ گرفتار ٿيا آهن. رپورٽ مطابق ڏکڻ ايشيا ۾ آمريڪي ترجيحات ۾ ھي ڳالھہ بہ شامل آھي تہ پاڪستان ۽ ڀارت جي وچ ۾ ڪشيدگي گهٽائي وڃي تہ جيئن ٻئي ملڪ جنگ کان پري رھي سگهن. پاڪستان ۽ ڀارت درميان ڪجهہ اهم مسئلن، مثلاً ڪشمير، سرڪريڪ، وولر بيراج ۽ ڪجهہ گهربل ماڻهن جي ڪري ڪشيدگي پکڙيل آھي، ان کي ماٺو ڪيو وڃي. هن رپورٽ جي خاص ڳالھہ اھا آھي تہ آمريڪا تي زور ڏنو ويو آھي تہ پاڪستان جي قانون نافذ ڪندڙ ادارن کي داخلي سلامتي جي نانءَ تي ملندڙ امداد روڪي وڃي ۽ ان جي نوعيت ۽ مقدار تي نظرثاني ڪئي وڃي. رپورٽ ۾ ھي موقف اختيار ڪيو ويو آھي تہ آمريڪي مفادن جي تڪميل انساني حقن جون خلاف ورزيون ڪندڙ جابر حڪومتن جي امداد جاري رکڻ ۾ ناھي پر اهڙين آمرانہ حڪومتن جي ھر قسم جي امداد بند ڪئي وڃي، جيڪي انساني بنيادي حقن جي شديد خلاف ورزي ڪري رھيا آهن. هن رپورٽ ۾ پاڪستان جي امداد بند ڪرڻ جي مطالبي جي حق ۾ جيڪي دليل پيش ڪيا ويا آهن، انھن ۾ پاڪستان ۾ انساني حقن جي وڏي پيماني تي پائمالي، پاڪستان ۾ عسڪريت پسند تنظيم جي ميمبرن جو عراق جي جنگ ۾ ملوث هئڻ ۽ ڪراچي ۾ منشيات جي بين الاقوامي مرڪز جي موجودگي سرفھرست آھي. رپورٽ جوڙيندڙ هڪ اهم ميمبر اوليگا اوليڪر جو چوڻ آھي تہ اسانکي ان ڳالھہ جون گهٽ شاهديون مليون آهن تہ آمريڪا سيڪيورٽي جي حوالي سان پاڪستان کي ملندڙ امداد جي تناظر ۾ انساني حقن جي صورتحال تي مناسب توجهہ ڏني آھي، هن جو چوڻ آھي تہ گذريل پنجن سالن دوران پاڪستان ۾ احتساب ۽ انساني حقن جي معاملن ۾ بھتريءَ جون ڪي علامتون نہ مليون آهن. رپورٽ جوڙيندڙ هڪ ٻئي آمريڪي دانشور “Seth Johnes” مطابق، پوليس ۽ ٻين سيڪيورٽي فورسز جو انساني حقن جي حوالي سان رڪارڊ بھتر بڻائڻ ايترو ئي اهم آھي، جيترو انھن ادارن جي ڏوھارين ۽ دهشتگرد گروپن خلاف ڪارڪردگي آھي. آمريڪا طرفان پاڪستان کي ڏنل فوجي ۽ معاشي امداد جو تخمينو هڪ ارب ڊالر سالانہ کان وڌيڪ آھي. رپورٽ ۾ چيو ويو آھي تہ پاڪستان ۾ حڪمرانن طرفان بي قصور شھرين کي شڪ ۽ شبھي ۾ حراست ۾ رکڻ ۽ انھن جي گهرن کي ڊاهڻ، سراسر انساني حقن جي خلاف ورزي آھي. ھيومن رائيٽس ڪميشن آف پاڪستان جو موقف آھي تہ پوليس ۽ جيل حڪام وڏي پئماني تي تشدد جي ڪارروائين ۾ مصروف آهن ۽ حساس پاڪستاني ادارن خلاف بہ شڪايتون موجود آهن تہ ڪيترا شھري گرفتار ڪري غائب ڪيا ويا آهن. اعلى عدالتن جي نوٽيس جي باوجود حساس ادارا انھن شھرين کي عدالتن ۾ پيش ڪرڻ لاءِ تيار ناهن. رپورٽ مطابق 11/9 کان پوءِ آمريڪا جي قيادت ۾ دهشتگردي خلاف هلندڙ عالمي جنگ دوران پاڪستان، پاڙيسري ملڪ افغانستان طرفان شروع ڪيل ”Opration Enduring Freedom“ ۾ ڀرپور تعاون ڪيو ۽ اهم خطرناڪ ڪردارن کي گرفتار پڻ ڪرايو، جن ۾ خالد شيخ محمد، ابوالفراج احمد گيلاني، ابو زبيدہ ۽ رمزي الشيب وغيره شامل هئا. پاڪستان آمريڪا جو اتحادي هوندي 302 عسڪريت پسندن کي ماريو، 656 ڄڻن کي گرفتار ڪرايو آھي، انھن ماڻهن جو تعلق افغانستان، ازبڪستان، چيچنيا ۽ عرب ملڪن سان آھي. رينڊ ڪارپوريشن جي رپورٽ فرقيوارانہ انتھاپسنديءَ کي پاڪستان لاءِ هڪ وڏو خطرو قرار ڏنو آھي. رپورٽ مطابق سپاھہ صحابه، تحريڪ نفاذ فقه جعفريہ، لشڪر جهنگوي، سپاھہ محمد ملڪي سلامتي لاءِ وڏو چئلينج بڻيل آهن. جيش محمد ۽ لشڪر طيبہ جا رابطہ القاعدہ جي دهشتگرديءَ جي بين الاقوامي نيٽ ورڪ سان آهن. رپورٽ ۾ پاڪستان جي خفيہ ادارن تي بہ الزام عائد ڪيو ويو آھي تہ ڀارت ۾ گڙٻڙ پکيڙيندڙ حرڪت المجاهدين، لشڪر طيبہ ۽ جيش محمد جھڙين تنظيمن سان خفيہ ادارن جو گهرو لاڳاپو آھي. رپورٽ ۾ بلوچستان جي صورتحال جو بہ تفصيل سان تجزيو ڪيو ويو آھي تہ بلوچستان ۾ بلوچ لبريشن فرنٽ، بلوچ پيپلز لبريشن آرمي، بلوچ لبريشن آرگنائيزيشن جھڙيون مسلح تنظيمون قانون نافذ ڪندڙ ادارن سان بلوچستان ۾ برسر پيڪار آهن. رپورٽ ۾ پاڪستان جي داخلي سلامتي کي وڏو ۾ وڏو خطرو منظم جرائم پيشہ گروهن مان آھي، انھن گروهن ۾ سڀ کان خطرناڪ اھا مافيا آھي، جيڪا منشيات جي بين الاقوامي اسمگلنگ ۾ ملوث آھي، جنھن جو ھيڊ ڪوارٽر ڪراچي ۾ آھي. بدنامہ زمانہ ڀارتي ڊان دائود ابراھيم ڪراچي ۾ اهڙي مافيا جو سرپرست بڻيل آھي. رپورٽ ۾ انڪشاف ڪيو ويو آھي تہ خود پاڪستان ۾ منشيات جي عادي ماڻهن جو تعداد 35 لکن کان 50 لک تائين آھي. ان مان 15 لک ماڻهو ھيروئن واپرائين ٿا. هن غير قانوني ڌنڌي جو حجم تقريباً ڏيڍ ارب ڊالر ساليانہ تائين آھي. رپورٽ ۾ عالمي بئنڪ جي اعداد شمار جي حوالي سان چيو ويو آھي تہ پاڪستان ۾ بليڪ مارڪيٽ اڪاناميءَ جو حجم ٽي ارب ڊالر آھي، جيڪو ملڪ جي اي ڊي پي (سالياني ترقياتي پروگرام) جي ڏھين حصي برابر آھي. رپورٽ مطابق پاڪستان ۾ انساني اسمگلنگ، عصمت فروشي جي ڪاروبار ۾ ڪافي واڌارو آيو آھي، ڪيترا معصوم ٻار خليجي رياستن ۾ اٺن جي ڊوڙ لاءِ اسمگلنگ ڪيا وڃن ٿا. رينڊ ڪارپوريشن جي انتظاميہ مطابق هن رپورٽ جي تياريءَ جي سلسلي ۾ هن اداري جي محققن آمريڪي پرڏيھي ۽ انصاف کاتي جي آفيسرن جي انٽرويو ان کان علاوه پاڪستان ۾ آمريڪي سفارتخاني جي آفيسرن کان بہ راءِ ورتي ويئي آھي. پاڪستان ۾ انساني حقن لاءِ ڪم ڪندڙ ڪارڪنن کان بہ انٽرويو ورتا ويا آهن. رينڊ ڪارپوريشن جي رپورٽ جي روشنيءَ ۾ پاڪستان پنھنجي ڏکئي ۾ ڏکئي حالتن مان گذري رھيو آھي، سندس پرڏيھي ۽ گهرو سلامتي داءَ تي لڳل آھي. آمريڪا جي جنگ وڙهندڙ پاڪستاني حڪمرانن جي غلط پاليسين جي ڪري پاڪستان جو وجود خطري ۾ گهيرجي چڪو آھي. ڪن عالمي دانشورن جي راءِ ۾ پاڪستاني رياست “State of siege” خطرن ۾ گهيريل رياست آھي.


ڪالم / مضمون

نڌڻڪا گهوڙا غيباڻا سوار