ورلڊ بئنڪ، گڊ گورننس ۽ سنڌ جا ڊاڪٽر
25 مارچ 1970ع تي جڏهن ون يونٽ، يعني مغربي پاڪستان کي ختم ڪري ٻيھر صوبا جوڙيا ويا تہ سنڌ ۽ بلوچستان صوبن لاءِ هڪ پبلڪ سروس ڪميشن جوڙي ويئي ۽ ان جو چيئرمين جسٽس غلام علي نانا کي مقرر ڪيو ويو ۽ اڳتي لاءِ ٻنھي صوبن لاءِ ڌار ڌار پبلڪ سروس ڪميشن جوڙيون ويون. سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جو ايڪٽ 1973ع سنڌ اسيمبلي مان پاس ڪيو ويو ۽ ان کي خودمختيار ۽ آزاد اداري جي حيثيت ڏني ويئي، بعد ۾ 1989ع ۾ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي ايڪٽ ۾ تبديلي ڪئي ويئي ۽ ڪميشن جي جوڙجڪ نئين سري سان ڪئي ويئي، موجود مارشل لا جي دور ۾ جوڙجڪ ٻيھر ڪئي ويئي. 8 ڊسمبر 2001ع تي سنڌ جي گورنر محمد ميان سومرو هڪ آرڊيننس جاري ڪيو، ڇاڪاڻ تہ ان وقت سنڌ اسيمبلي وجود ۾ نہ آئي هئي. سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن ايڪٽ 1989ع ۾ ھيٺيون تبديليون آنديون ويون تہ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي ڪنٽرولنگ اٿارٽي گورنر سنڌ هوندو، سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن چيئرمين ۽ ميمبرن تي مشتمل هوندو ۽ ميمبرن جي تعداد جو تعين گورنر سنڌ ڪندو. ڪميشن جي چيئرمين ۽ ميمبر ٿيڻ لاءِ ھي شرط عائد ڪيو ويو تہ چيئرمين يا ميمبر ٿيڻ لاءِ گهٽ ۾ گهٽ سرڪاري ملازمت جو تجربو 20 سال هوندو ۽ گهٽ ۾ گهٽ 5 سال اهو ميمبر 20 گريڊ جو آفيسر رھيو هوندو ۽ ان جي ملازمت جو رڪارڊ صاف سٿرو هوندو. چيئرمين ۽ ميمبرن لاءِ ملازمت جو مدو (Tenure) 5 سال هوندو. سنڌ پبلڪ سروس آرڊيننس 2001ع جي شق 8 ۾ اھا ڳالھہ واضح طور تي لکيل آھي تہ جيڪڏهن گورنر سنڌ، سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن طرفان چونڊيل ملازمن کي جيڪڏهن نوڪري نہ ڏيڻ لاءِ ڪو قدم کڻندو تہ اهو ڪميشن کي تحريري طور تي ان جا سبب (Reasons) ڄاڻائيندو ۽ ڪميشن طرفان ڪيل سفارشن کي صرف نظرثاني (Review) لاءِ واپس موڪلي سگهي ٿو. هن آرڊيننس تحت سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي سڀني مامرن جو ذميوار گورنر سنڌ آھي ۽ ٻيو ڪوبہ سرڪاري عھديدار ڪميشن جي معاملن ۾ مداخلت نٿو ڪري سگهي. هن وقت ڪميشن ۾ هڪ چيئرمين ۽ ڏھہ ميمبر آهن، جن مان چار ميمبرن جو تعلق آرمي ۽ نيوي سان آھي. 1996ع کانپوءِ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن سنڌ جي صحت کاتي ۾ مرد ۽ خاتون ميڊيڪل آفيسرن جي ڀرتين جو اشتھار اپريل 2005ع ۾ ڏنو. هن اشتھار ۾ 592 مرد ميڊيڪل آفيسرن ۽ 182 خاتون ميڊيڪل آفيسرن جون پوسٽون خالي ڏيکاريون ويون. انھن پوسٽن لاءِ سنڌ جي 9650 بيروزگار ڊاڪٽرن پنھنجون درخواستون ڪميشن ۾ جمع ڪرايون، پھرين انھن جاين لاءِ تحريري امتحان “Wirhen Test” لاءِ تاريخ 3 آگسٽ 2005ع مقرر ڪئي ويئي پر جيئن سنڌ ۾ بلدياتي چونڊن جو شيڊول اچي چڪو هو. سنڌ سرڪار جي هڪ اعليٰ اختياري جي مداخلت تي ھي انٽرويو ملتوي ڪيا ويا، بعد ۾ 21 ڊسمبر 2005ع تي اميدوارن جو تحريري امتحان (Writen Test) ورتو ويو، جنھن جي رزلٽ پھرين فيبروري 2006ع تي انائونس ڪئي ويئي، جنھن ۾ تحريري امتحان ۾ ڪل 1692 اميدوار پاس ٿيا. رزلٽ اڃا اخبارن ۾ صبح جو شايع مس ٿي تہ ساڳئي ڏينھن رات جو 8 وڳي جيو ٽي وي ۽ ڪي ٽي اين تي چيف منسٽر ھائوس جي ترجمان طرفان هڪ اعلان نشر ٿيو تہ وزيراعليٰ سنڌ، طرفان سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي ھيٺين عملي جي بدعنوانين ۽ رزلٽ ۾ گڙٻڙ ڪرڻ ڪري رزلٽ رد ڪئي وڃي ٿي ۽ چيف منسٽر انسپيڪيشن ٽيم کي ان جي تحقيقات حڪم ڏجي ٿو، جڏهن تہ وزيراعليٰ ان ڏينھن اسلام آباد ۾ هو. تحريري ٽيسٽ جي رزلٽ کي اڃا جاري ٿئي هڪ ڏينھن بہ نہ ٿيو جو وزيراعليٰ ھائوس طرفان ان کي رد ڪرڻ جو اعلان ڪيو ويو. تحريري رزلٽ کي ٽيڪنيڪل لحاظ کان “Short List” سڏيو ويندو آھي. زباني امتحان ٿيڻ کانپوءِ ئي رزلٽ (Result) سڏيو ويندو آھي. Vivavoce کانسواءِ نتيجو مڪمل نہ هوندو آھي.
1947ع کان وٺي ڪڏهن بہ ائين نہ ٿيو آھي جو سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي ڪڏهن ڪا رزلٽ رد ڪئي ويئي هجي. موجودہ وزيراعليٰ جو ھي قدم سنڌ جي تاريخ ۾ انوکو مثال آھي، جنھن تي عجب بہ ٿئي ٿو ۽ روئڻ بہ اچي ٿو. سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن آرڊيننس 2001ع مطابق ڪميشن جي ڪنٽرولنگ اٿارٽي، گورنر سنڌ آھي. جيڪڏهن سنڌ اسيمبلي ڪو قانون پاس ڪري تہ سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي ڪنٽرولنگ اٿارٽي گورنر سنڌ بدران ڪنٽرولنگ اٿارٽي وزيراعليٰ سنڌ کي بڻايو وڃي تہ ان کانپوءِ وزيراعليٰ سنڌ انھيءَ ڳالھہ جو مجاز آھي تہ هو سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن جي مامرن ۾ مداخلت ڪري سگهي ٿو. هن وقت وزيراعليٰ سنڌ کي وزيراعليٰ ھائوس جي ڪنھن ڪارندي غلط صلاح ڏيئي خوامخواھہ ڊاڪٽرن جي انٽرويو ۾ ڦاسايو آھي، جنھنڪري ھر ذي شعور ماڻهو مونجهاري ۾ آھي، سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن هڪ خودمختيار ۽ آزاد ادارو آھي، جيڪڏهن ان اداري کي تڪراري بڻايو ويندو تہ پوءِ صحيح معنيٰ ۾ سرڪاري ملازمت ماڻڻ واري حقدارن کي بہ حق نہ ملي سگهندو. جھڙي طرح سنڌ ھاءِ ڪورٽ پنھنجن فيصلن ۾ خودمختيار ۽ آزاد آھي، اهڙي طرح روايتن ۽ قانوني طور تي سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن بہ خودمختيار ۽ آزاد آھي. اسان وزيراعليٰ سنڌ کي گذارش ڪنداسين تہ ڊاڪٽرن جي مسئلي کي پنھنجي انا جو مسئلو نہ بڻائي، ڇاڪاڻ تہ اختيارات جي غلط استعمال سان سندس نيڪنامي کي نقصان پھچي سگهي ٿو. وزيراعليٰ طرفان صحت کاتي ۾ جيڪو ڊاڪٽرز کي ڪانٽريڪٽ جي بنيادن ڀرتي ڪرڻ جو اعلان ڪيو ويو آھي، ان سان سنڌ جي هزارين بيروزگار ڊاڪٽرن کي فائدو نہ پھچندو ڇاڪاڻ تہ ايڊھاڪ يا ڪانٽريڪٽ جي بنياد تي جيڪا نوڪري ڏني ويندي، اھا عارضي (Temporary) هوندي آھي. مستقل (Permanent) ٿيڻ لاءِ وري بہ ڊاڪٽرن کي سنڌ پبلڪ سروس ڪميشن ڏانھن رجوع ٿيڻو پوندو.
سنڌ جو عوام اڳ ۾ بيروزگاري، بدحالي، بک، مھانگائي جي ڪري پريشان آھي، پرائمري ۽ سيڪنڊري استادن جا جيڪي انٽرويو حڪومت جي ٺھيل ڪميٽين ورتا هئا، وزيراعليٰ انھن کي رد ڪرڻ جو اعلان ڪيو آھي، جنھن جي ڪري سنڌ جي هزارين نوجوانن ۾ اڳ ۾ بيچيني موجود آھي، ڊاڪٽرن جي مسئلي کي متنازعہ نہ بڻايو وڃي، بلڪه ان کي سهڻي نموني حل ڪيو وڃي، نہ تہ هن عمل سان سنڌ حڪومت وڌيڪ رُسوا ۽ بدنام ٿيندي. تازو ورلڊ بئنڪ جو ڪنٽري ڊائريڪٽر سنڌ جي وزيرن ۽ سيڪريٽرين کي خطاب ڪندي چئي چڪو آھي تہ سنڌ ۾ گڊ گورننس ناھي ۽ ھر سطح تي ڪرپشن موجود آھي ۽ معاشي طور تي سنڌ 1947ع واري دور کان موجودہ دور ۾ وڌيڪ بدحالي، بيروزگاري جو شڪار آھي ۽ سنڌ جي ماڻهو جي 1947ع ۾ في ماڻهو آمدني 50 رپيا سال هئي ۽ اڄ في ماڻهو 20 رپيا آھي. رولڊ بئنڪ مائي باپ آھي، ان جي تجزيي کي حڪمران بہ رد نٿا ڪري سگهن.