قومن کي غلام بنائڻ جو طريقو
”چلو آئو تم کو دکھائين هم،
جو بچا ھي مقتل شھر مين،
يہ مزار اهل صفا کي ھين،
يہ ھين اهل صدق کي تربتين.“
فيض جي لاڏاڻي کي ورھيہ وري ويا، اهو ڏکيو وقت بہ گذري ويو، پر بيروت اڄ بہ سڙي رھيو آھي، 12 جولاءِ 2006ع کان اسرائيل ۽ لبنان درميان هلندڙ جنگ بند ٿي چڪي آھي، پر هن جنگبندي کي مستقل قرار ڏيڻ مشڪل آھي، ھيءَ جنگ نہ صرف عارضي طور تي بند ٿي آھي، پر منھنجي سوچ مطابق موجودہ جنگبندي مستقبل ۾ ڪنھن نئين وڏي ٿيندڙ جنگ جي بنياد تي قائم ٿي آھي. هن جنگ کي ان ڪري بند ڪرايو ويو تہ هن جنگ ۾ آمريڪي سامراج جي پاڇولي ۾ پروان چڙهندڙ اسرائيل کي ھر محاذ تي شڪست ٿي رھي هئي. آمريڪا جي سلامتي ڪائونسل جي ٺھراءَ مطابق، ڏکڻ لبنان ۽ اسرائيلي سرحدن سان 18 ميل ڊگهي ويڪري پٽيءَ ۾ هڪ بفر زون قائم ڪيو ويندو ۽ اتي اقوام متحدہ ۽ لبنان جي فوج تعينات ڪئي ويندي، اقوام متحدہ ۽ لبنان پندرهن پندرهن هزار فوجي موڪيلندا، جنھن جي بنيادي ذميواري اسرائيل کي ”حزب الله“ کان تحفظ ڏيارڻ هوندو. 33 ڏينھن کان جاري جنگ جي جنگبندي تہ ٿي ويئي آھي، پر سوال ھي پيدا ٿئي ٿو تہ هن جنگ ۾ فتح ڪنھن جي ٿي؟ اسرائيل يا حزب الله جي؟ دنيا جا مبصرين ان حقيقت کي تسليم ڪرڻ تي مجبور آهن تہ حزب الله کي شڪست ۽ اسرائيل کي فتح حاصل نہ ٿي سگهي، ان مان ھي نتيجو ڪڍي سگهجي ٿو تہ حزب الله کي هن جنگ ۾ فتح ٿي آھي. گذريل مھيني جڏهن مان ۽ منھنجا دوست انقلابي اڳواڻ شھيد مير مرتضيٰ ڀٽو جي وَنيءَ محترمہ غنويٰ ڀٽو صاحبہ سان سندس مڙس جي وفات تي تعزيت ڪرڻ ويا هئاسين تہ ستر ڪلفٽن جي ڊرائنگ روم ۾ اسانجي هڪ دوست هن کان بيروت ۾ هلندڙ جنگ جي معلومات وٺڻ لاءِ ڪجهہ سوال ڪيا هئا تہ هن وراڻيو هو تہ سوويت يونين جي ٽُٽڻ کان پوءِ دنيا ۾ “Bi-Polar” سسٽم بدران ھاڻ “Uni- Polar” سسٽم قائم ٿي چڪو آھي، يعني اڳ ۾ ٻہ عالمي ڪيمپ هئا، هڪ جي سرواڻي آمريڪا ڪري رھيو هو ۽ ٻي ڪيمپ جي سرواڻي سوويت يونين ڪري رھيو هو، پر ھاڻ صرف هڪ ڪيمپ آھي، جنھن جو سرواڻ آمريڪي سامراج آھي. جنھن جو مقصد دنيا جي انھن شاهوڪار قومن جي معدني وسيلن تي قبضا ڪرڻ آھي ۽ ان جا خواب کڻي انھن قومن تي ڪاهون ڪندي نظر اچي ٿو، دنيا جا آزادي پسند انسان ٻين ملڪن جي مدد جي سھاري کان سواءِ آمريڪي سامراج سان دوبدو وڙھي رھيا آهن، جنھن کي محترمہ غنويٰ ڀٽو “War of People” چئي رھي هئي. هن ”حزب الله“ کي دهشتگرد تنظيم بدران ”“PLO جي برابر حريت پسند تنظيم قرار ڏنو. ھي جنگ اسرائيل صرف پنھنجي ٻن فوجين کي آزاد ڪرائڻ لاءِ شروع ڪئي، پر لبنان جي عوام ظالم اسرائيل سان حزب الله جي قيادت ۾ مھاڏو اٽڪائي اهو ثابت ڪيو تہ دنيا جي ڪابہ طاقت آزادي جي جذبي کي دٻائي نٿي سگهي. اهو ئي جذبو هو، جنھن ڪري اسرائيل پنھنجي ٻن فوجين جي آزاديءَ کانسواءِ جنگبندي قبول ڪئي. اسرائيل هن جنگ ۾ اھا دعوى ڪئي تہ هن حزب الله جي جنگي صلاحيت ختم ڪري ڇڏي آھي، هن جنگ ۾ حزب الله اسرائيل تي صرف 230 راڪيٽ فائر ڪري هن کي پويان هٽڻ تي مجبور ڪيو ۽ حزب الله جي دعوى آھي تہ هن وٽ اڃا بہ هزارين راڪيٽ موجود آهن. اسرائيل جي وزيراعظم اھا ڳالھہ تسليم ڪئي آھي تہ حزب الله هن جنگ ۾ صرف 3 هزار راڪيٽ استعمال ڪيا آهن، هن وٽ اڃا 12 هزار راڪيٽ موجود آهن. آمريڪا ۽ اسرائيل کي اھا غلطفهمي هئي تہ شديد وحشياڻي بمباري کانپوءِ شايد حزب الله کي شڪست ملي، پر هنن جا سُندر سپنا اڌورا رهجي ويا، ھي جنگ ڪنھن الميي طور ياد رکي ويندي، ۽ تاريخ ڪجهہ نہ وساريندي آھي. وقت جو مؤرخ سڀ ڪجهہ ياد رکندو آھي. هن کي ھي ياد رهندو: تباھہ حال بيروت، دنيا جو خوبصورت شھر جنھن جا ڪجهہ حصا ويرانيءَ جو ويراڳ بنجي چڪا آهن، اھي ننڊ ۾ ستل معصوم ٻار جيڪي اسرائيل جي وحشياڻي بمباري ڪري هميشہ لاءِ ننڊ جي هنج ۾ هليا ويا آهن، جن جي مائرن جي نيڻن مان نير سُڪي چڪا آهن. اقوام متحدہ خصوصي ڪورآرڊينيٽر جين ايگلينڊ مطابق، گلن جھڙن معصوم ٻارڙن جي قتل تي اهو محسوس ٿيو تہ هن جنگ جو بنياد صحيح نہ هو، مؤرخ ھي بہ ياد رکندو تہ آڱرين تي ڳڻڻ جيترا حزب الله جا جوڌا جنگجو ڪھڙي طرح نہ ثابت قدميءَ سان جديد اسلحي سان ليس اسرائيل جي مقابلي ۾ بيھي رھيا، مؤرخ ھي بہ ياد رکندو تہ 60 کان وڌيڪ اسلامي ملڪ جن وٽ لکن جي تعداد ۾ جديد تربيت يافتہ فوج آھي، ڪھڙي طرح نہ خاموش تماشائي بنيل رھيا، ان کان وڏو ڏوھہ انھن مسلمان ملڪن جي خاموشي آھي، جيڪي بيروت ۾ انساني رت سان کيڏندڙ هولي تي خاموش رھيا، جن جي ضمير ذرڙو بہ جنبش نہ ڪئي. ھاڻي ھي ڳالھہ چٽي طرح عيان ٿي چڪي آھي تہ ايڪويھين صدي ۾ جنگين جو مقصد سياسي بالادستي نه، پر صرف ۽ صرف ٻين ملڪن جي قيمتي وسيلن تي قبضو ڪري استعمال ڪرڻ آھي، پر حقيقت ۾ آمريڪي سامراج جي اھا بدنيتي نڪري نروار ٿي آھي، هن وقت گلوبل ايجنڊا مطابق مسلمان ملڪن جي وسيلن تي قبضو ڪرڻو آھي، چاھي اھي وسيلا زرخيز زمين جي صورت ۾ هجن، يا تيل يا پاڻيءَ جي صورت ۾ ۽ پوءِ انھن وسيلن تي خوشيءَ سان قبضو ڪجي يا زوريءَ سان. عسڪري ماھرين مطابق، آڪٽوبر 1999ع ۾ آمريڪي سامراج جون لالچي نگاهون وچ ايشيا جي ملڪن تي مرڪوز ھيون، عام ماڻهو هن خطي ۾ هڪ ڀيرو وري روس جي وڌندڙ عمل دخل خلاف آمريڪي پاليسين کي ”ردعمل“ سمجهي ٿو پر درحقيقت اھا انھن تيل ۽ گئس جي ذخيرن جي ڪشش هئي، جنھن آمريڪا جو توجهہ هن خطي ڏانھن ڇڪائي. سڀ کان وڏو تيل جو ذخيرو آذربائيجان ۾ آھي، جنھن جو ڪاٿو اٽڪل 3.7 ملين بيرل لڳايو وڃي ٿو، ان کان علاوه قازقستان، ترڪمانستان، ازبڪستان ۾ بہ تيل جا وڏا ذخيره موجود آهن. وسيلن جي هن پس منظر ۾ عرب، اسرائيل جنگ کي ڏسڻ جي ضرورت آھي، هن جهيڙي جي گهرائي تيل سان گڏوگڏ اهو پاڻي پڻ آھي، جنھن تي آمريڪي سامراج قبضو ڪرڻ چاھي ٿو، هن خيال جي تائيد لبيا جي انقلابي اڳواڻ ۽ صدر معمر قذافي جو ھي بيان ڪري ٿو تہ ”عرب ھاڻ اهو سمجهي ويا آهن تہ دراصل اسرائيل انھن وسيلن تي قبضو ڪرڻ چاھي ٿو، جن ۾ تيل سان گڏوگڏ پاڻي پڻ آھي.“ جڏهن مصر جي صدر انورالسادات درياءَ نيل جي پاڻي کي ”ڪيمپ ڊيوڊ“ معاهدي تحت اسرائيل کي ڏيڻ چاھيو تہ هن جي حڪومت جو خاتمو ٿيو، اسرائيل اڪثر غزه جي پٽي کي فلسطينين کي واپس ڪرڻ جي ڳالھہ ڪندو رھيو آھي پر ڀلجي بہ ”گولان“ جي انھن ٽڪرين جو نالو نٿو کڻي، ڇاڪاڻ تہ غزه جي پٽيءَ ۾ پاڻي جا زير زمين ذخيرا تمام ٿورا آهن، جڏهن تہ گولان جي ٽڪرين تي پوندڙ بارش جي ڪري پاڻيءَ جي جمع ڪيل ذخيرن تي اسرئيل جو دارومدار آھي. وچ اوڀر جي تاريخ ۾ ”نھر سئز“ بہ ان حوالي سان مشھور آھي تہ هن نھر تي اجاره داري لاءِ مصر ۽ اسرائيل ۽ فرانس ۽ برطانيہ برسرپيڪار رھيا آهن. هن جهيڙي جي ڪري هزارين انسان اجل جو شڪار ٿيا، چيچنيا جي جنگ دوران جيڪا قتل و غارت گري ٿي، آمريڪا انھيءَ کي روس جو اندروني معاملو قرار ڏئي خاموش تماشائي بنيل رھيو، پر جڏهن آمريڪا افغانستان ۾ طالبان جي ذريعي ڪشت و خون جي بازار گرم ڪئي تہ روس بہ خاموش رھيو. 70 جي ڏھاڪي ۾ جڏهن عربن تيل کي بطور هٿيار استعمال ڪرڻ جي ڌمڪي ڏني تہ آمريڪا جي ان وقت جي صدر جمي ڪارٽر چيو تہ ”خليج فارس جي علائقي مان آمريڪا لاءِ تيل جي سپلاءِ ۾ جيڪڏهن ڪنھن بہ رڪاوٽ وجهڻ جي ڪوشش ڪئي تہ ان کي آمريڪا تي حملو سمجهيو ويندو ۽ پوءِ اسان کي اختيار هوندو تہ اسان انھن کي ڪيئن ٿا منھن ڏيئي سگهون.“
اسرائيل ۽ لبنان جي جنگ بہ هن ڪوشش جي هڪڙي ڪڙي آھي، اسرائيل ھر حال ۾ قبضي ۾ آيل علائقي کي واپس ڪرڻ نٿو گهري. هن خطي ۾ ٿيندڙ برساتن مان ”بحيره گيلسي“ کي پاڻي جي سپلاءِ ٿئي ٿي، ھي فلسطين جي مٺي پاڻي جو وڏو ذخيرو آھي، هن ڍنڍ مان هڪ وڏي پائيپ لائين جي ڪري اسرائيل جي ڏکڻ علائقي کي پاڻي سپلاءِ ڪيو وڃي ٿو. اسرائيل جون نظرون لبنان جي درياءَ ”ليطاني“ تي پڻ آهن پر حزب الله جي مزاحمت جي باعث هن جو خواب شرمندهءِ تعبير نہ ٿي سگهيو. عالمي برادري، خصوصًا مسلمان ملڪن کي آمريڪي جارحيت ۽ اسرائيل جي وحشياڻي عمل خلاف آواز اُٿارڻ گهرجي تہ بيروت ۾ ٿيندڙ بيگناھہ انسانن جو قتل، معصوم ننڊ ۾ ستل ٻارڙن تي بمباري رڳو بيروت جو مسئلو ناھي، پر عالم انسانيت سان گڏوگڏ عالم اسلام جو مسئلو آھي. اھا جنگ صرف اسرائيل ۽ لبنان جي جنگ نہ هئي، پر ان ”گلوبل ايجنڊا“ جو حصو آھي، جنھن تي آمريڪا عمل درآمد ڪري رھيو آھي. عراق، افغانستان ۽ لبنان جي جنگ ان سلسلي جي ڪڙي آھي، سڀاڻي ائين نہ ٿئي، جو ايران کانپوءِ پاڪستان، آمريڪي جارحيت جو شڪار ٿئي. پاڪستان کي آمريڪا جي دهشتگردي خلاف نام نھاد جنگ ۾ ايترو اڳتي وڌڻ نہ گهرجي، جو پنھنجو وجود بہ داءَ تي لڳائي ويھي رھي. آمريڪي سامراج ڪڏهن بہ قوم جو دوست نہ رھيو آھي ۽ نہ ئي ٿي سگهي ٿو. هن کي صرف پنھنجا مفاد پيارا آهن، ”جيري حاصل ڪرڻ خاطر ٻڪري ڪھي سگهي ٿو.“ پاڪستان دنيا ۾ دهشتگردي جي جنگين ۾ آمريڪا کان بہ اڳرو رھي ٿو، پر لبنان تي مڙھيل دهشتگردي تي پاڪستان جي مجرمانہ خاموشي تي پوري پاڪستان جي عوام جو ڪنڌ شرمساريءَ کان جهڪيل آھي، شايد پاڪستان سان گڏوگڏ انھن اسلامي ملڪن جون بہ اکيون کلن، جيڪي خودغرضي ۽ غفلت جي اگهور ننڊ ۾ پوريل آهن، شايد ڪڏهن تہ جاڳن.
ڪاش تيري دل مين اتر جائي ميري بات.