• سنڌ جي ٻيجل جي موڪلاڻي! : مختيار ملڪ
ڳولا ۾ آ شامل سائين، مون سان منهنجو راڳ
ڪٿي آ منهنجي منزل سائين ڪٿي آ منهنجو ڀاڳ
سُرن ۽ سنگيت جي سرزمين سنڌ جو اهو سرموڙ راڳي، عرب جي ريگستان ۾ هميشه لاءِ وڃائجي ويو آهي. هو ته هاڻي فقط سنڌ جي امر ساروڻي بڻجي ويو آهي. عرب ۽ ايران ۾ اڳي ته اسان جا راڳي ناقدرين ۽ چالاڪ چچ برهمڻ جي منو قاعدن ۽ قانونن کان پاڻ بچائي، 80 سالن تائين لڏيندا رهيا. تڏهن به اسان جي سنڌ ائين ئي اُٻاڻڪي هئي. ڪيئن نه وقت جي وهڪرن ۾ سنڌ جا راڳ رلندا رهيا ۽ سنڌ صدين تائين سُر ۽ سنگيت لاءِ سڪندي رهي. سنڌ جي مٽيءَ مان سُرن جي سرهاڻ ڪڏهن نه ٿي کٽي سگهي. صادق فقير ٿر جي مخصوص لهجي ۾ ڳائيندو هيو، ٿر اڳ ۾ ته مائي ڀاڳيءَ جي لوڪ گيتن سان سڃاتو ويندو هو ۽ پوءِ گيڙو رتل صوفياڻن ٻولن سان موهن ڀڳت جا ڪلام به گونجندا هئا، پر صادق فقير ته ماڳهين نئون جهان جوڙيو هيو. هو نئين دَور جو نرالو راڳي هو، جنهن سان نئين شاعريءَ جو ساٿ ۽ سنگم هيو، جنهن مها ڪوي شاعر شيخ اياز کي جڏهن ڳايو ته ان کي اهو چوڻو پيو ته سندس شاعريءَ کي اهڙي آواز جي ڳولا هئي. هو ٿر جي تاساريل مورن جيان پنهنجي پڪار ۾ جديد شاعريءَ کي سريلا آلاپ ڏيندو هو ته ڏکايل دليون جُهري پونديون هيون. ان جو بلڪل الڳ آواز هيو، هن جو نرالو انداز هيو، صادق فقير جهڙو راڳي نه ڪو اڳ ۾ هو ۽ نه وري ڪڏهن ڪو ٻيو ٿي سگهندو. هو ته شهرتن کي امرتا بخشي ڇڏيندو هيو، هن جي ڳايل لفظن ۾ زندگي پنهنجي معنائن کي بيان ڪندي هئي. هن جي رڙ روح جي گهراين مان اُسري آسمان جي اُتاهين کي ڇهندي هئي. هن گذريل ٻن ڏهاڪن جي فني سفر ۾ سنڌي سنگيت ۾ نئون روح ڦوڪيو هيو. هن سنڌي شاعريءَ کي نئون اتساهه بخشيو هيو، صادق جو سگهارو ۽ سريلو آواز جڏهن به جنهن به ماڳ تي پڳو ۽ ڪنهن به ٻڌو ته اُن جو جيءُ جهنجهوڙجي ويندو هو. جڏهن هن اياز گل جا ٻول ’توکان ٿيندي ڌار، کلندي کلندي يار لڙڪ لڙي پيا لار ڪري‘ پهريون ڀيرو ڳايو هو ته کيس وڏيون مڃتائون مليون هيون ۽ سندس پرستارن جو انگ وڌي ويو هيو. سندس آواز ۾ جندڙي جرڪڻ لڳندي هئي.
سارو عالم سمهي، جلي منهنجي جاڳ،
ازل جي آواز مان، روح بڻايا راڳ،
ڀڙڪيا اُلا آڳ، جرڪڻ لڳي جندڙي!
سنڌ جي محبوب راڳي صادق فقير جي ازل جي آواز مان روح جا راڳ ڦٽندا هئا، جيڪي ڪي ئي نينهن نهوڙيندا هئا. هو سهڻي سڀاءَ وارو سريلو راڳي اسان کان ڪوهين ڏور ڪنهن اڻ ڄاتي ماڳ ڏانهن هليو ويو آهي. هو صرف اسان جي اڻ مٽ ساروڻي بڻيل آهي. يادگيرين جا ورق ورائجن ٿا ته سندس محفلون ڪٿي وسري ٿيون سگهن. مون کيس ريڊيو پاڪستان خيرپور جي اسٽوڊيو ۾ ڪي سال اڳ رڪارڊ ڪيو هيو ۽ سندس آواز ۾ رڪارڊ ڪيل ادل سومري جي وائيءَ جي ٻولن ’الائي ڪنهن جو هو، هلندڙ لاريءَ مان هڪڙو گُل ڪري پيو‘، رات جي پهر ۾ نشر ٿيڻ تي ٻڌندڙن کي مُنڊي ڇڏيو هيو. ڪي ئي ڏينهن فون تي ۽ روبرو هن جي آواز جي پرستارن کان واکاڻ ٻڌبي هئي، تازو ڪراچيءَ ۾ مون سنڌ جي سُريلن راڳين کي واري واري سان رڪارڊ ڪيو هو. تڏهن مون سڀ کان پهريان صادق فقير کي دعوت ڏني ۽ سندس آواز ۾ سنڌ جي ڀلوڙ شاعرن جا ڪلام رڪارڊ ڪيا. شيخ اياز، شمشيرالحيدري، ادل سومري ۽ ٻين جي ڪلامن کي جديد سازن ۽ ٽريڪ مشينن تي رڪارڊ ڪيو هو، هو لاڳيتا ٽي ڏهاڙا ڪراچي ۾ ترسيل رهيو. رڪارڊنگ جي مرحلن ۾ هو وڏي دلچسپي ۽ چاهه سان ساٿ ڏيندو رهيو، سندس رڪارڊ ڪيل اهي نغما سنڌ واسين جي لاءِ اسان وٽ سانڍيل شايد آخري سوکڙي هجن، جن کي سندس وڇوڙي کان پوءِ صادق جي پرستارن ۽ سوڳوارن سان هوائن جي آڌار تي شيئر ڪيو ويو آهي. هن جو راڳ راتين جي رولاڪ جگنوئن جيان آهي، جيئن شيخ اياز چيو هو:
جڳ جي پوئين پهر ۾، مان جگنوءَ جي جاڳ،
جرڪيا منهنجي راڳ ۾، ماروئڙن جا ماڳ.
صادق فقير جي راڳ ۾ زندگيءَ جي حرارت آهي، جيڪا سندس ٻڌندڙن جي رڳ رڳ ۾ پهچي ويندي آهي. سُر ۽ سنگيت کي سونهن ۽ سوڀيا جا ڪي ئي رنگ صادق فقير جي حوالي سان سڃاتا ويندا. هو اسان وٽ نه رهيو آهي، پر هن جو راڳ سنڌ جي ثقافت ۾ هڪ الڳ ڏسا ۾ ڏيکاءُ ڏيندو، صادق فقير جي بي مندائتي موڪلاڻيءَ تي سڄي سنڌ سوڳوار آهي.
(روزاني ڪاوش: 28 فيبوري 2015ع)