• جڏهن مان نه هوندس! : ساجد سنڌي
پُرسوز ۽ انفرادي آواز جي مالڪ صادق فقير جي سادگي، فقيراڻي ۽ نهٺاڻي طبيعت جي گواهي ڪير نه ڏيندو. هن پنهنجي ڏات ۽ ڏانءُ سان لکين چاهيندڙ ته پيدا ڪيا، پر پنهنجي ملنساري ۽ خلوص سان دوستن جي ڊگهي قطار به جوڙي ڇڏي، اهوئي سبب آهي جو اڄ صادق فقير جي وڇوڙي تي سندس چاهيندڙن ۽ دوستن جون اکيون آليون آهن ۽ سڀ آخري ديدار جا منتظر ايترا ڏينهن ڪيئن تڙپيا ۽ لڇيا هوندا، ان جو ته اندازو لڳائي سگهجي ٿو، پر ڏورانهين سفر ۾ صادق سان ساڻ سندس زخمي جيون ساٿيءَ مٿان ڇا گذرندي هوندي، ان جو اندازو لڳائڻ ايترو ئي مشڪل آهي، جيترو صادق جي وڇوڙي جي بي يقينيءَ مان نڪرڻ...
ڪيڏيون نه اذيتناڪ هجن ٿيون اهي گهڙيون، جڏهن ڪوئي پيارو يا پنهنجي وجود جو پاڇو پاڻ کان اوچتو جدا ٿي وڃي ٿو، هجر جون تلخ مسافتون اندر کي هر هر وڍين ٿيون، اکين آڏو چهرو هر وقت ترندي محسوس ٿئي ٿو، خاص طور اهڙو ڪلاڪار جنهن جو آواز سندس وڇوڙي پڄاڻان به ڪنن سان ٽڪرائجندو رهي، صادق فقير جي مڙهه کي سعودي عرب مان سنڌ رسائڻ لاءِ جيڪي جتن سعودي ۾ ويٺل سنڌي ڪميونٽي ڪيا، يقينن اهي قابل تحسين آهن، جيڪڏهن سڀ ڪجهه سرڪار تي ڀاڙي ڇڏجي ها ته صادق فقير جي تدفين جنت البقيع ۾ ٿي سگهي ها، پر سنڌ امڙ جي آغوش ۾ آرامي ٿيڻ شايد نصيب نه ٿئي ها، جتي هن جي مڌر آواز جي گونج سنڌ جي فضائن ۾ پڙاڏو بڻجي گونجي رهي آهي. اڄ سنڌ جتي ڪڪرن جي لڳاتار ڪڻ ڪڻ ڌرتيءَ جي جهوليءَ کي آلو ڪري ڇڏيو آهي، اتي سنڌ واسين جي اکين ۾ به ڳوڙهن جي آلاڻ لڪي نه سگهي آهي.
ان ڏينهن ته مٺيءَ جي مٽي به اُڀ تان برسندڙ بادلن سان ڀِڳل هئي، جڏهن صادق جي مڙهه کي اباڻي شهر مٺيءَ ۾ مٽي ماءُ حوالي ڪيو پئي ويو ۽ سڄي سنڌ مان آيل سوين قافلا مٺيءَ جي مٽيءَ تي پير ڌري ساڻس بيپناهه محبت جي ڀيٽا پيش ڪري رهيا هئا، آخر ان ڏينهن سنڌ جي سداحيات ڪلاڪار صادق فقير جي وجود کي الوداع ڪري سنڌ ڌرتي ماءُ جي هنج ۾ ابدي ننڊ جو سمهارڻو هو، ان ڏينهن ته مٺي شهر ۾ ماڻهن جو سمنڊ ڇوليون هڻي رهيو هو، هر اک آلي هئي. هر شخص صادق جي ساروڻين جو الڳ داستان بيان ڪري رهيو هو، ڇاڪاڻ ته هي اهو صادق فقير هو، جنهن پنهنجي مڌر آواز سان سنڌي موسيقيت جي روايت کي ٽوڙي پنهنجو الڳ رستو جوڙيو ۽ پنهنجي منفرد سڃاڻپ سان ڏيهه توڙي پرڏيهه ۾ پنهنجي چاهيندڙن جو اڻکٽ انگ ٺاهيو ۽ هو اسان سڀني کي پنهنجا امر گيت ۽ مڌر غزل ڏئي الوداعي سفر تي اسهيو. هزارين اشڪبار اکين سان کيس الوداع ڪيو ويو هو، هي سنڌ جو پهريون راڳي هو جنهن جي جناز نماز ۾ ايڏي وڏي انگ شرڪت ڪري پنهنجي محبت جو ثبوت ڏنو هجي. ان مٺيءَ جي مور جي اهڙي موڪلاڻي کي ڪير به وساري نه سگهندو.
صادق جنهن چيو هو ته ’جڏهن مان نه هوندس، صدائون ته هونديون، ٿي املتاس تان ڪوڪ ڪويل ڪري، هو پري آ، پري آ، پري آ، پري. اسين بس رهياسي اڌورا اڌورا، توکان ٿيندي ڌار کلندي کلندي يار، لڙڪ لڙي پيا لار ڪري.... سکي پيا کي ملين ته چئجان. چاندني تو سوا نه ٿيندي...‘ ها صادق فقير جون اهي صدائون اڄ به گونجن ٿيون ۽ صدين تائين گونجنديون رهنديون. املتاس تان ڪويل جي ڪوڪ به صادق جي پيغام سان سرشار رهندي. پاڻ کلڻو ماڻهو کلندي کلندي دور ٿي ويو ۽ اسان سڀ سوڳوار آلين اکين سان کيس الوادع ڪرڻ تي مجبور ٿياسين ۽ ان لمحي صادق فقير سان ميل ملاقاتن جا ڌنڌلا منظر آلين اکين کي ڪيڏو نه گرمائي رهيا هئا ۽ ساروڻين جو سمنڊ مون سميت ڪيترن ئي دلين ۾ ڇوليون هڻي رهيو هو، ڄڻ صادق جا پرسوز گيت نوحن جي صورت اختيار ڪندا هجن. بلڪل وسيم سومري جي صادق فقير جي وڇوڙي تي لکيل هن وائيءَ وانگر:
مٽي تنهنجي ماءُ،
تون مٽيءَ جو مينڌرو!
ڳولي تنهنجي ڳوٺ جو،
توکي وڻ وڻ واءُ،
تون مٽيءَ جو مينڌرو!