• مڪي ۾ غروب ٿي ويل مٺيءَ جو سج : ساجد چانڊيو
راڳي جو مَنُ ويراڳيل هوندو آهي، راڳي جي صدا عام جي صدا ٿي ويندي آهي، راڳيءَ جا گيت ديس جو املهه اثاثو هوندا آهن، راڳيءَ جو راڳ ئي ان جو ڀاڳ ۽ هڙئي حاصلات آهي، راڳ ۾ ئي سندس جياپو هوندو آهي، راڳ سان سندس سڃاڻپ ٿيڻي هوندي آهي. سنڌ جهڙي عظيم ڌرتيءَ جو اهوئي وڏو ڀاڳ آهي، جو سندس راڳين ڏيهه توڙي پرڏيهه ۾ هتان جي اصل پيغام، امن جي سڌ، صوفياڻي ريت ۽ شاندار ثقافت کي اجاگر پئي ڪيو آهي. سنڌ سان ساهه جهڙو پيار ڪندڙ آواز صادق فقير جي سهڻي روپ ۾ ٿر جي صحرا مان آلاپجي ٿو ته سمورو ديس سندس صحرائي ورلاپن تي موهت ٿي کيس ڌيان سان ٻُڌڻ شروع ڪري ٿو، سندس آلاپجندڙ صدا سنڌ جي ماڻهن لاءِ هڪ غير معمولي حيثيت رکڻ شروع ڪيو. ٿر جي حسن سان مالامال مِٺيءَ جو مالڪ صادق سڄي سنڌ جو مالڪ ٿي ويو، هر ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ساڻس پيار ڪندڙ ماڻهن جو تعداد روز بروز وڌڻ لڳو ۽ ايئن صادق جي گيتن جي گونجار هر هنڌ عام ٿي وئي.
صادق فقير پنهنجي اندر توڙي ٻاهر هڪ اُجرو انسان هو، سندس من ۾ ڀٽ ڌڻيءَ ۽ اياز جي ملهائتي پيغام جو واسو هو. ڌرتيءَ جي محبت سان سرشار رهندڙ صادق لاءِ ڪنهن ٿي سوچيو ته آخري ساهه پرديس جي مٽيءَ کي ارپڻ ڪندو. سنڌ جي ماڻهن لاءِ اها خبر ڪيڏي نه ڀيانڪ هئي، جو هڪ روڊ حادثي ۾ ههڙي سهڻي راڳيءَ جي وڇوڙي جو اطلاع مليو. سنڌي ٽي.وي چئنلن ۽ سوشل ميڊيا هن خبر کي پل پل سنڌ جي عام ماڻهن تائين پهچايو ته ڪيتريون ئي اکيون لڙڪن سان ڀرجي اٿلون کائڻ لڳيون، صادق جي ورلاپن جي ياد پرستارن جي جيءَ کي جنجهوڙي رکيو. سندس پڄاڻان اڄ ٿر سميت سموري سنڌ سوڳوار بڻيل آهي. صادق فقير سنڌ ۾ امن، مذهبي رواداري ۽ صوفي ازم جو پرچارڪ هو. سندس سنڌ وطن جي لاءِ ڪيل خدمتن کي وساري نٿو سگهجي، صادق فقير سنڌ جي عظيم شاعرن جي لفظن کي پنهنجي سُريلي آواز سان گائيڪيءَ ۾ پيش ڪري سنڌي موسيقيءَ لاءِ تمام وڏي خدمت ڪئي، سندس اوچتي وڇوڙي سڄي سنڌ ۾ ڏک جي لهر برپا ڪري ڇڏي آهي، هُن پنهنجي هنر ۽ فن ذريعي سنڌ ۽ سنڌي قوم لاءِ خدمتون ڪيون، صادق فقير جا ڳايل گيت سنڌي قوم جو شاندار اثاثو آهن ۽ هو ڪروڙين سنڌين جي دلين ۾ هميشه لاءِ زندهه آهي ۽ هميشه سنڌ جي تاريخ ۾ امر رهندو. جيتوڻيڪ صادق فقير جسماني طور تي اسان کان ضرور وڇڙي ويو آهي، پر سندس ڳايل گيت هميشه سنڌيت جو احساس ڏياريندا رهندا.
اڄ سنڌ جي مهان ڪوي شيخ اياز جا گيت اُٻاڻڪا ۽ اداس آهن، ڇوته کانئن صادق جهڙو راڳي رُسي ويو آهي، اُهو آواز انهن گيتن کي ٻيهار نصيب نه ٿي سگهندو، جنهن لاءِ خود اياز پڻ چيو هو ته منهنجي گيتن کي صادق جهڙي آواز جي ضرورت هئي. سنڌ جي سرموڙ شاعر سرمد چانڊئي تڏهن ته صادق جي وڇوڙي کي دردناڪ محسوس ڪندي هن طرح لکيو:
ڪيرُ کڻندو ڪينرو ۽
ڪير ٿيندو روحَ _ راز؟
ڪير ڳائيندو ايازُ!
اڄ اياز جا گيت صادق جي وئي کانپوءِ من ڪدي ۾ ماتم ڪري رهيا آهن، جن کي صادق پنهنجي آواز ۾ آلاپي هڪ جدا گانه حيثيت ارپي هئي. صادق جو اياز سان ايترو ته عشق هو، جو هو هر ڪئسٽ ۾ اياز جا گيت ضرور ڪمپوز ڪندو هو. اهو ئي سبب هو جو سنڌ واسي کيس ’اياز جو فقير‘ ڪري سڏيندا هئا ۽ هو کين مرڪي چوندو هو ته بابا واقعي به مان اياز جو فقير ئي آهيان. صادق، سنڌ جو اهو راڳي هو، جنهن وٽ ڪنهن به قسم جي ڪا وڏائي ڪو نه هئي. هن جي هر ڪنهن سان مرڪي ملڻ ۽ ٻانهن ٻڌڻ واري واٽ هئي. صادق سنڌ جي انهن چند فنڪارن مان هو، جنهن پئسا گهٽ ۽ دوست وڌيڪ ٺاهيا هئا. ڪير به دوست ڪنهن محفل جي کيس دعوت آڇيندو هو ته هو مرڪي قبول ڪندو هو. ايتري تائين جو ساڻن في وغيره ڳالهائڻ به عيب سمجندو هو. بدقسمتيءَ سان صادق جهڙي آواز جو ڪئسٽ ڪمپنين قدر نه ڪيو، پر هو بي قدري جي جهان ۾ به مرڪي جيئڻ وارو شخص هو. هن راڳ کي ڪڏهن به روزگار جو ذريعو نه سمجهيو. هو راڳ کي عبادت سمجهي ڳائيندو هو. اهو ئي سبب هو جو هن بازار جو وکر بڻجي ڪو بازاري ڪلام نه ڳايو. هو جڏهن به اياز جو ’سکي پيا کي ملين ته چئجان‘ آلاپيندو هو ته سامهون ويٺل ماڻهن مٿان سحر طاري ٿي ويندو هو. هن اياز جي ڪيترن ئي گيتن جهڙوڪ: ’ديس ڇڏي پرديس رلي ٿي، سنڌڙي تي سِرُ ڪير نه ڏيندو، سکي پيا کي، مون پيار ڪيو پيار، ايئن وساريو ٿي، ڏيئا اجهاڻا راڻا، ٿي املتاس تان ڪوڪ ڪويل ڪري، سانوڻ ڪيئن اڪيلو آئين، چڱو ڀٽائي آئون هلان ٿو، جَرَ جي ڄر ڪنهن، مڻهيار آيو، وڃو ڪويليو وڃو، جڏهن مان نه هوندس، ٿو موڪلايان الوداع، ڌرتي تو کي منهنجي چُمي‘ وغيره ڳائي هڪ ڀرپور حسن بخشيو.
اڄ جڏهن صادق جو مڙهه پرديس کان پنهنجي ديس پهتو آهي ته ديس جي مٽيءَ کيس ڀاڪر ۾ ڀرڻ لاءِ اتاولي آهي. اڄ جڏهن کيس مٺي شهر جي مٽيءَ جي حوالي ڪيو ويندو ته صادق جي آواز ۾ ڳايل اياز جو گيت، ’ٿو موڪلايان الوداع‘ صادق جي ئي ترجماني ڪندي هزارين اکيون آليون ڪري ويندو.