• ٻِيجي ڪنهن نه ٻوليو : ميان گل محمد ڪلهوڙو
توکان ٿيندي ڌار،
کلندي کلندي يار،
لُڙڪ لڙي پيا لار ڪري!
کڻي جو ٻڌندڙ هن آواز کان اڳ به آشنا هئا، هن دَور جي نوجوان ۽ اڄ جي سنڌي شاعريءَ جي جرڪندڙ ستاري اياز ُلَ جي هِن وائيءَ ۾ ساڳيو آواز اهڙو ته پرسوز ۽ اثر انگيز ٿي ظاهر ٿيو، جو هر ذهني سطح رکندڙ ٻڌندڙ جي جذبن جي ترجماني ۽ احساسن جو مظهر ٿي پيو ...
جا جِڪُ جونا ڳڙهه ۾، ڪو عطائي آيو،
تنهن ڪامل ڪڍي، ڪينرو، ويهي وڄايو،
دايون درمانديون ٿيون، ٻاين ٻاڏايو،
چارڻ ٿي آيو، ته مارِي آهي مڱڻو! (شاهه)
1980ع واري ڏهاڪي ۾ مٺيءَ شهر ۾ عام طرح اسٽيج ڊرامي جو اوج هو ۽ عيد برات ۽ خاص ڪري هولي ۽ ڏياريءَ جي ڏڻن جي موقعن تي اسٽيج جي دنيا عروج تي پهچي ويندي هئي. انهن سريلين سرگرمين ۾ بنيادي ڪردار ناليواري راڳي ڪريم ڏني فقير، پروفيسر پرشوتم داس سائينداد ۽ حاجي محمد دل جو هو. مٺيءَ وارن تي قسمت جي ديوي تڏهن بي پناهه مهربان ٿي پئي، جڏهن ناليوارو اديب، ليکڪ ۽ سنڌ جي تاريخ جو حافظ سائين تاج جويو، جنوري 1984ع ۾ مٺي ڪاليج ۾ ليڪچرار ٿي پهتو ۽ پوءِ ڄاڻايل ٽيم تاج جويي صاحب سان گڏجي ڊرامن کي معيار ۽ شهرت جي بلندين تي پهچائي ڇڏيو. هڪ ڏينهن سائين تاج، ڪريم فقير کي چيو ته: ”جيڪڏهن تنهنجي برادريءَ جو نوجوان راڳي هٿ ڪري وٺي اچين ته ان جي آواز کي ڊرامي ۾ صورتحال جي مناسبت سان ڪردارن وٽان استعمال ڪرايون ته اسٽيج ڊرامي کي چار چنڊ لڳي ويندا ...“ بس پوءِ ڪريم فقير، صادق کي، جيڪو اُن وقت ٽنڊي الهيار جي ضلعي سلطان آباد اسٽاپ تي ڪنهن واڻيي سيٺ جي ڪاٽن فيڪٽريءَ ۾ منشيءَ جا فرض انجام ڏئي رهيو هو. واپس مٺيءَ گهرائي ورتو ۽ پوءِ جيڪا منڊلي مچي، ان جا شاهد تاريخ ۽ مٺيءَ جو شعور آهن.
1986ع ڌاري ٿر ۾ ڏڪار واري صورتحال ۽ آرٽس ڪائونسل حيدرآباد ۾ ٿر جي ماڻهن جي سهائتا لاءِ ٿري فنڪارن سان شام ملهائي وئي، جنهن ۾ ٿر جي ناليوارن ۽ نوجوان راڳين جي اڪثريت شرڪت ڪئي. اُن دَور ۾ ريڊيو پاڪستان حيدرآباد جي اسٽيشن ڊائريڪٽر شاعر۽ ليکڪ محترم عنايت بلوچ ريڊيو حيدرآباد جي موسيقي شعبي جي اُن وقت جي انچارج، پارکو پروڊيوسر ۽ اسان جي اوهان جي پياري نصير مرزا کي اڳواڻ ۽ ٽيم سان گڏ ريڪارڊنگ ۽ ٽيسٽنگ لاءِ موڪليو. ان پروگرام ۾ عام ٻڌندڙن کان وٺي موسيقيءَ جي ماهرن ۽ راڳ جي ڄاڻن کي صادق فقير بيحد متاثر ڪيو ۽ پوءِ کيس ريڊيو حيدرآباد اچڻ جي دعوت ڏني وئي ۽ جلد ئي سندس رڪارڊنگ ڪئي وئي. سندس پهرين رڪارڊنگ شاهه ڀٽائيءَ جي ڪلام ..:
لکئي ڙي پنڌ پيرن کي، ڪهڙو ڏوهه ڏيارن ڏيرن کي.
سان ڪئي وئي ۽ پوءِ ٻه ٿري گيت: ’رومال مارو رنڱيو‘ ۽ ’پايل ماري باجي‘- رڪارڊ ڪيا ويا، جيڪي تمام گهڻا مقبول ٿيا.
پر سندس مقبوليت معراج تي تڏهن پهتي، جڏهن هن 1990ع کان پوءِ ”توکان ٿيندي ڌار“ اياز گل جي ڳائي، سموري سنڌ جي رُوح تي سحر طاري ڪري ڇڏيو.جيتوڻيڪ اها وائي هو اڳ ڳائي چڪو هو.
1992ع ۾ ڪراچيءَ ۾ جديد سنڌي شاعريءَ جي امام ۽ 20 ويهين صديءَ جي دنيا جي وڏي شاعر جي شيخ اياز جي سالگرهه واري موقعي تي منهنجي پروگرام ۾ جڏهن صادق فقير سنڌي شاعري جي سج ۽ تمام گهڻي پڙهيل جهانديده شخصيت شيخ اياز جي سامهون سندس ئي شاعري ڳائي ته شيخ صاحب بي ساخته چئي ڇڏيو ته: ”منهنجي شاعريءَ کي جنهن آواز جي تلاش/گهرج هئي، سو ملي ويو“- اُن پروگرام کان اڳ يا پوءِ صادق فقير، شيخ اياز کي جيترو ۽ جيڪو ڳايو، اُن تي پورو هڪ ڪتا به لکي سگهجي ٿو، تنهن ڪري اُهو ذڪر پوءِ ڪندس ...
صادق جي دريا دلي، پئسي جي پويان نه ڀڄڻ، يارن جو يار، کل مُک، نهايت سمجهو هجڻ، ڪڏهن ڪڏهن ٿري يا ڍاٽڪيءَ ۾ چرچو هڻي ڇڏڻ، غريبن جي مدد ڪرڻ، پڙهيل ڳڙهيل راڳ کي سمجهڻ، اردو ۽ هندي شاعريءَ بابت ڄاڻ، ڳائڻ لاءِ شاعريءَ جي چونڊ ۾ معيار جو خيال، اهي سڀ ڳالهيون اسان پاڻ ۾ هُن جي طبعي موجودگيءَ دوران ۽ طبعي وڇوڙي کانپوءِ وَرجائيندا رهيا آهيون، پر مون وٽ سندس نهٺائي، نماڻائي، انفراديت، عظمت ۽ منصف هجڻ جو هن کان وڌيڪ ڪوبه مثال ڪونهي ته شيخ اياز جي مٿي ڄاڻايل لفظن جي باوجود، هن اڄ کان 12-13 سال اڳ تمام وڏن ناليوارن شاعرن (جن جي تمام ڊگهي لسٽ آهي) سان گڏ ايوب کوسي ۽ فياض چنڊ ڪليريءَ جهڙن شاعرن جي شاعري تڏهن ڳائي، جڏهن اُهي اڃا ٻار هئا- 2000ع کانپوءِ جڏهن هُن ڊاڪٽر آڪاش انصاريءَ جو نظم ”اسين بس رهياسين اڌورا اڌورا“ ڳايو ته کيس انهن به سيني سان لڳايو، جيڪي اڳ ۾ ائين ڪرڻ کي پنهنجي گهٽتائي سمجهندا هئا.
مَنهنجي ساڻس پهرين باقاعده ملاقات 2007ع ۾ اياز ڪاڪا جي شاديءَ ۾ حيدرآباد ۾ ٿي، ان کانپوءِ ميرپور خاص، جنهن به پروگرام ۾ ايندو هو، منهنجي حصي جو وقت ڪڍي وٺندو هو. نائين آگسٽ 20012 ع تي مهراڻ يونيورسٽيءَ ۾ شهيد اسد عباسيءَ جي ورسيءَ جي موقعي تي مون جڏهن پنهنجو نظم ”تون جي مون کان مسڪرائي موڪلائين ها“ پڙهيو هو ته نواز شاهه ڀاڏائيءَ سان گڏجي، منهنجي هٿ تي ڏنل سندس چُميءَ جو لمس آءٌ اڄ به محسوس ٿو ڪريان- 3 مهينا کن اڳ ريڊيو کوليم ته آل انڊيا ريڊيو تي سندس گيت ۽ انٽرويو هلي رهيو هو، فون ڪري ٻڌايومانس ۽ ڀوڳ ڪندي چيومانس: ”انڊيا وڃين پهتين، باقي منهنجي شاعري الاءِ ڪڏهن ڳائيندين؟“
کلندي وراڻيائين: ”يار سُٺيون ڌُنون ٺاهڻ وارا ماڻهو کُٽي ويا آهن، ڪا سُٺي ڌُن هٿ ڪر ...“
ڌرتيءَ جو قسم جڏهن صادق اسٽيج تي ويهي:
-وڃو وڃو ڪنويليون وڃو ...
-هو پري آ پري آ پري آ پري ...
- سنڌ جاڳي پئي ...
يا ’ساري سنڌ پرينءَ جو پاڇو، جيڪو جرتي جاڳي ٿو‘ ڳائيندو هو ته آءٌ اکيون بند ڪري وٺندو هئس ۽ تصور ۾ مون کي سنڌ دنيا جي سڀ کان مهان گائڪا محسوس ٿيندي هئي.
مٿي ڄاڻايل نظم جو آخري بند:
ڏاهر، دودو، هوشو، هيمون جهمريون پائيندا هوندا،
جيوڻي، ڀاڳي، عابده، صادق مٽي ماٿي لائيندا هوندا،
سنڌيت جي شهيدن جي مزارن تي ميلا مچندا،
جهوڪ ۽ سن جا صوفي ڀاڪر پائي نچندا،
تڏهن آءٌ نين صنفن جو ڪتاب لکندسُ،
نوان ستارا نئون چنڊ نئون آفتاب ڏسندس،
نوان ستارا نئون چنڊ، نئون آفتاب ڏسندس!
26 فيبروري جي اڀاڳي ڏينهن کانپوءِ وارين ڪيفيتن، اضطراب ۽ تذبذب جي جوڙڪٽ جو ڪاٿو لڳائڻ جي سگهه ساريان ئي ڪونه ٿو، ڇو ته حسابن ۾ هميشه کان ڪچو رهيو آهيان.
بي خبر ناهه، پرمرڻ کانپوءِ
توسان گڏجڻ جون حسرتون رهنديون! (اياز)
تنبوري جي تار اڄ، ٽُٽي پئي آهي،
روئي پئي آهي، سنڌڙي صادق يار لئه
-قاضي منظر حيات