• هُو پري آ، پري آ، پري : سرواڻ سنڌي
خبر ناهي ته هو ڪنهن سان ڪاوڙيل هو، جو ايڏو پري وڃي ويهي رهيو ۽ اها به خبر نه آهي ته اتي سندس ڪهڙو لڳ لاڳاپو هو، جو اسان سڀني کان سمورا رشتا ٽوڙي ڏور ويهي رهيو. مون کي نٿو لڳي ته سندس دل اتي لڳندي، هو ضرور سڀني لاءِ واجهائيندو رهندو. هن کي ته اڃا اياز کي به گهڻو ڳائڻو هو ۽ هن کي لطيف جي واين جاآلاپ به ڪرڻا هئا، هو مٺيءَ ۾ رهندي به سڄي سنڌ سان گڏ هو ۽ سندس آواز جي ڪوڪ سڀني جي دلين تي راڄ ڪندي رهي ۽ سدائين جي لاءِ راڄ ڪندي رهندي. ڪو ماڻهو وڃي ٿو ته جيءَ جهوريو ڇڏي ۽ صادق جي وڇوڙي جي خبر به ڪنهن وڄ کان گهٽ نه آهي، جيئن آسمان ڪرڻ جي ڳالهه جو يقين نٿو اچي، تيئن صادق جي وڇوڙي جي خبر تي به يقين نٿو اچي ۽ اهو به سنڌ کان ايڏو پري، جتي صرف دعائون ئي گهريون وڃن ٿيون ۽ هو ته صرف دعا ئي گهرڻ ويو هو، پوءِ کيس ڪهڙي ايڏي وڏي گناهه جي سزا ڏني وئي، جيڪو هن ڪيو ئي نه هو.
اسلام آباد ريڊيو اسٽيشن جي پروگرام ’سنڌ رنگ‘ ۾ ساڻس ڪيل انٽرويو اڄ به مون لاءِ يادگار انٽرويو آهي، سندس آواز اسلام آباد، راولپنڊي، گلگت بلتستان، آزاد ڪشمير سميت ڪيترن ئي هنڌن تي ٻڌو ويو ۽ ڪيترن ئي ماڻهن فون ڪري سندس ساراهه ڪئي هئي، کانئس مختلف گيت ٻڌڻ جي فرمائش ڪئي هئي ۽ صادق کين سمورا گيت ٻڌايا ۽ ڪيترن ئي ماڻهن جي سوالن جا جواب ڏنا هئا. صرف ان حد تائين ساڻس رشتو نه هو، هو ته سڀني جي دلين ۾ رهندو هو، ڪير سوچي به نٿو سگهي ته صادق ايڏو ڏور هليو ويو آهي. ساڻس آخري ڀيرو ٿيل ڪچهريءَ ۾ هن ٻڌايو هو ته آءٌ تنهنجي ڳوٺ جي ڀرسان ’بڙ جي ڍوري‘ تي آهيان ۽ اسان ڀٽائيءَ کي ساريون پيا، هن سان کوڙ ساري ڪچهري ٿي هئي ۽ سندس چوڻ هو ته اسان گهڻن کان ڀلا آهيون. اسان ته گناهه ئي ناهن ڪيا، جو پريشان ٿيون، پر خبر ناهي ته هن جي اندر ۾ اهڙو ڪهڙو خوف هو، جنهن جي بخشش لاءِ ايڏو ڏور ويو ۽ ڪنهن سان ڪو حال به نه ونڊيائين، يقيناً اهو خوش قسمت ئي هوندو، جنهن صادق سان آخري ڀيرو، صفا آخري ڀيرو ڳالهايو هوندو، سندس آواز ٻڌو هوندو ۽ اندر جا حال اوريا هوندا.
سنڌ کي روز بروز ايڏا ته درد ملي رهيا آهن، جو هاڻ ان ۾ وڌيڪ ڏک سهڻ جي سگهه ئي ناهي رهي، سنڌ هاڻي جهوني ٿي وئي آهي ۽ هاڻ ڏکن جا بار نٿي کڻي سگهي، پر ڇا ڪجي، جو وقت ڪنهن جو به ساٿ نٿو ڏي، سڀني کي هڪ نه هڪ ڏينهن هليو وڃڻو آهي. پر جهڙي طرح سان وڇوڙا پئجي رهيا آهن، انهن وڌيڪ ڏکائتو ڪري ڇڏيو آهي، صرف آءٌ نه پر سڄي سنڌ ڏکائتي آهي ۽ اهڙو ڪوبه ماڻهو نه آهي، جنهن جي دل کي اها خبر ٻڌي جِهٻي نه آئي هجي، اياز کي ڳائي شهرت ماڻڻ کانپوءِ صادق سڀني جو لاڏلو بڻجي ويو هو ۽ هن سڀني جي دلين تي حڪمراني ڪئي هئي اهو سندس شخصيت جو ڪمال هو، جو هن کي هر هنڌان هر طبقي کان ۽ هر قسم جي ماڻهوءَ کان ايتري ته شانائتي موٽ ملي هئي، جو سڀني کي مٿس فخر ٿيڻ لڳندو هو، صادق ڪڏهن به ڪنهن جي لاءِ تعصب نه رکيو. هن ته سڀني جي لاءِ محبت جي احساس جون رليون وڇايون ۽ هر ڪنهن کي جيءَ ۾ جايون ڏنيون. اڄ سڄي سنڌ ۾ صادق جو تڏو وڇايل آهي ٻانهياري ڀٽ کان ويندي ڀالوا تائين سوڳ ئي سوڳ آهي. املتاس تي ويٺل ڪوئل خاموش ٿي وئي آهي. هر طرف ڀٽائيءَ جو ڪيڏارو آهي. اياز به اڄ صادق سان گڏ هميشه لاءِ خاموش ٿي ويو آهي، زندگيءَ مان خوشين جو احساس ختم ٿي ويو آهي. هر طرف ڏکن جا آلاپ آهن، پر وقت کي ڪو به پنجوڙ وجهڻ وارو نه آهي. ڪو به اهڙو نه آهي جيڪو ويل وقت کي ورائي سگهي ۽ صادق کي اوڏانهن نه وڃڻ ڏي، جيڏانهن هليو ويو آهي ۽ کيس واپس اسان جي وچ ۾ وٺي اچي ۽ سڀني کي آٿت ڏي ته صادق ڪڏهن به وڃڻ وارو نه آهي. هي ڏسو، هي اسان سان گڏ آهي، يا ته ڪنهن مذاق ۾ ڳالهه اڏائي هئي، ڇو ته صادق کي مذاق گهڻو پسند هوندو هو ۽ هن صرف دوستن جا احساس ڏسڻ لاءِ ائين ڪرڻ جي لاءِ چيو هو، باقي صادق اسان سان گڏ آهي، هو زنده آهي. ڀلا ڪڏهن صادق به ايترو جلد ابدي ننڍ ڪري سگهي ٿو؟ توهان سڀ ڀليا آهيو، هاڻي مايوسي ۽ ڏک جي ڪيفيت مان نڪرو، صادق وري اياز کي ڳائڻ لڳو آهي، سڀ غور سان ٻڌو ۽ پنهنجون اکيون اگهي ڇڏيو. صادق کي روئڻ ناهي وڻندو، جيڪڏهن توهان روئڻ بند نه ڪيو ته هو واقعي حقيقت ۾ ڪاوڙجي ويندو ۽ پوءِ توهان کي ڪير به خاموش ڪرائڻ وارو نه هوندو!
پر ائين نه آهي، صادق هاڻ اسان وٽ نه آهي اها ڳالهه مذاق نه آهي، پر حقيقت آهي. صادق جا ٽهڪ گهڻو پري بند ٿي ويا آهن ۽ اهي ٻيهر ڪڏهن به ٻڌجي نه سگهندا، نه توهان ٻڌي سگهندا، نه اسان ٻڌي سگهنداسين ۽ نه وري ڪا نئين ڌن تخليق ٿي سگهندي. هو ته تخليق ڪار هو، محبت تخليق ڪري هليو ويو ۽ هن جو ورهايل پيار هر جاءِ تي توهان کي موٽ ڏيندو رهندو. مٺي وڃو ته ضرور صادق جي اوطاق تان ڦيرو ڏجو، ڇو ته صادق ڪڏهن به دوستن لاءِ پنهنجا در بند نه ڪيا هئا. هو دوستن سان سدائين ٻکين پئي مليو آهي. جيڪڏهن توهان ائين واپس موٽي آيا ته اها صادق سان ناانصافي ٿيندي ۽ ڪو به پيارو پنهنجي اهڙي دوست سان ناانصافي نه ڪندو. اميد آهي ته ٿر جي اڇي واريءَ مان ٻيو ڪو اهڙو گلاب ضرور ڦٽندو، جيڪو سڄي سنڌ کي واسي ڇڏيندو؛ ڇو ته صادق جنهن مٽي مان پيدا ٿيو آهي. اها مٽيءَ زرخيز آهي ۽ سدائين اهڙا پٽ ڄڻيندي رهندي. صادق اسان سان هاڻي نه ملندو پر دعا آهي ته هو جيڏانهن ويو آهي، اتي به ٽهڪ ڏيندو رهي ۽ پنهنجي حسناڪين سان اتي به دلين ۾ گهر ڪندو رهي. ضرور هڪ نه هڪ ڏينهن هن سان اتي ضرور ملاقات ٿيندي، جتي هو سدائين لاءِ ويو آهي ۽ پوءِ وڇوڙي جو خوف به نه رهندو ۽ نه ئي وري ڪنهن گناهه جي معافيءَ لاءِ ٻئي پاسي ڪيڏانهن وڃڻو پوندو ۽ اتي جون رهاڻيون سدائين لاءِ قائم رهنديون.