• ساري ٿي تِن کي اُڀري باک بسنت جي! : اياز لطيف دايو
تو کان ٿيندي ڌار، کلندي کلندي يار، لڙڪ لڙي پيا لار ڪري
۽ جڏهن صادق فقير سنڌ جي مهان ڪوي شيخ اياز جي آبِ حيات جهڙي پوتر ڪوتائن کي روپلي ڪولهيءَ جي روح جهڙي امر آواز ۾ ڳائڻ شروع ڪيو ته اياز جا نيڻ برهه جي پهرين ڪرڻن ۾ ماڪ جيان جرڪي پيا هئا ۽ اياز ائين چوڻ تي مجبور ٿي پيو هو ته منهنجي شاعريءَ کي صدين کان جنهن آواز جي ڳولا هئي، صادق جي روپ ۾ اهو ملي ويو آهي. اهڙي مڃتا تاريخ جو اڻ مٽ حصو بڻجي ويندي آهي. حياتي ته هوا جو هڪ جهوٽو آهي، سئو سال جيئرو رهي به انهيءَ عارضي حياتيءَ کي الوداع ڪرڻو پوندو آهي. تنهن ڪري دوام انهيءَ امرتا کي آهي، جيڪا ڌن ۽ دولت جي انبارن سان ڪنهن به صورت ۾ نه ملندي آهي، جيڪا اقتداري ڪاڪ جي ڪوٽن ۾ ڦاسڻ سان به نه ملندي آهي، پر انهيءَ امرتا جو لاڳاپو صرف ۽ صرف روح جي رشتن سان هوندو آهي. جهڙي ڏک جي ڪيفيت صادق جي موت سان سنڌ پنهنجي اک سان محسوس ڪئي آهي، اهڙي ڪيفيت تاريخ ۾ تمام گهٽ ماڻهن لاءِ محسوس ڪئي وئي آهي. سائين ابراهيم جويي اياز جي ڪتاب ’راڄ گهاٽ تي چنڊ‘ جي مهاڳ ۾ اياز جي شاعريءَ لاءِ جڳ مشهور ادبي نقاد ٽي ايس اليٽ جو حوالو ڏيندي چيو آهي ته ’شعر ۽ ادب جي دنيا ۾ جيڪڏهن اوهين ڪنهن جدت ڪار جي ڪاوشن کي تارخ وار ويهي جاچيندا ته اوهين هن کي سندس من جي ڪنهن اجهل ڌُن ۾ مصروف ۽ قدم بقدم ان جي پورائيءَ ۾ اڳتي وڌي ڏسندا‘ اسان پنهنجي انهيءَ راڳي کي به انهي پس منظر ۾ ڏسنداسين ته اسان کي محسوس ٿيندو ته ڄڻ اهي اڌما صادق فقير جي ترجماني ڪندا هجن، ڄڻ اياز ڪراڙ ڪنڌيءَ تان صادق فقير کي پڪاريندو هجي:
اچين ٿو اوٺار، جهوڙا سڀ جهمڪن پيا،
تڪي تنهنجا يار، ڪاٽيم ڪيڏيون راتڙيون!
۽ شايد صادق فقير به اياز جي لفظن ۾ کيس ڏڍ ڏئي رهيو آهي ته:
توکان ملڻ کانسواءِ متان آئون مران،
ڏٺو آنءُ دران، ڏاڍو ويجهو آنهه تون.
اهڙيءَ طرح اڄ سنڌ پنهنجي انهيءَ آواز کي ڪنهن مارڳ ۾ گم ڪري آئي آهي، جنهن جي سنڌ جي وجود کي اڄ وڌيڪ ضرورت هئي. ڇاڪاڻ ته اڄ مذهبي ڪٽرپڻي سان سرشار نفرت جون نرسريون سنڌ جي صوفياڻي سرشت کي زخمي ڪري رهيون آهن. سنڌ جا شهر سوات جو ڏيک ڏئي رهيا آهن. سنڌ جي رواداري اڄ پنهنجي مُک تي دک جون ريکائون پسي رهي آهي. سنڌ جي وجود ۾ ڄڻ آوي پچي رهي آهي. اهڙي صورتحال ۾ صادق فقير جهڙن ڪلاڪارن جي شدت سان ڪمي محسوس ٿي رهي آهي. ائين لڳي رهيو آهي ته صادق فقير ڄڻ خليل جبران جي گل جو گيت بڻجي سنڌ واسين سان مخاطب ٿي رهيو آهي ته مان اهو لفظ آهيان، جنهن کي فطرت پنهنجي زبان مان ادا ڪيو ۽ وري واپس وٺي پنهنجي دل جي تهن ۾ لڪايو، تنهن کانپوءِ ادا ڪيو، مان اهو تارو آهيان، جو آسمان جي نيري خيمي مان سرسبز غاليچي تي ڪريو، مان عناصير جو اهو پٽ آهيان، جنهن جو ٻج سياري جي پيٽ ۾ سنجويو ۽ جنهن کي بهار ڄڻيو ۽ جو انهاري جي هنج ۾ جوان ٿيو ۽ جنهن کي خزان سمهاري ڇڏيو، مان ماڪ جي ميءَ پِيان ٿو، ڪوئل جي ڪوڪ ٻڌان ٿو ۽ گاهه مان نڪرندڙ سريلي آواز تي ناچ ڪيان ٿو، مان روشنيءَ کي ڏسڻ لاءِ هميشه مٿي ڏسندو رهان ٿو ۽ پنهنجي پاڇي کي ڪڏهن به نٿو ڏسان ۽ هي اها حڪمت آهي، جنهن کان انسان اڄ ائين اڻ واقف رهيو آ هي.
تنهن ڪري صادق فقير جي وڇوڙي جي درد ۽ انهيءَ ڪيفيت کي نصير مرزا جي دل ۾ جهاتي پائڻ سان به ڏسي سگهجي ٿو ته انهيءَ ڪيفيت کي ڏهرڪيءَ جي انتهائي خوبصورت شاعر جميل سموري جي وجود مان به پسي سگهجي ٿو، جنهن صادق جي موت جي خبر ٻڌندي ئي نه صرف لڙڪ لاڙيا، پر هو ڪلاڪن تائين سڏڪن ۾ ورتل هو. صادق فقير سان اها محبت سڄي سنڌ انهيءَ ڪري پنهنجي وجود ۾ سمائي ڇڏي آهي، ڇاڪاڻ ته هن به پنهنجي وجود ۾ پوري سگهه سان سنڌ جي وجود کي سمائي ڇڏيو هو. صادق فقير کان اڳ به سنڌ ۾ فنڪار هئا، سندس وڇوڙي کانپوءِ به سنڌ ۾ فنڪار ايندا رهندا، پر جهڙي طرح شاهه لطيف ۽ اياز جو سنڌ خال ڀري نه سگهي آهي. اهڙيءَ طرح صادق فقير جو خال ڀرجڻ به مشڪل آهي، پر صادق فقير کي اسان اهڙيءَ طرح ڀيٽا ڏئي سگهون ٿا ته سندس فن کي محفوظ ڪري نه صرف پوري سنڌ، پر پوري دنيا جي سنڌي ماڻهن تائين پهچايون. اهڙيءَ طرح سان صادق فقير جي روح کي تسڪين ڏئي سگهجي ٿي، ڇاڪاڻ ته اياز به اهڙين اکڙين کي ساريندي چوي ٿو:
رڻ ٻارڻ ٻاري ويا، آڌيءَ اٿيءَ جي،
ساري ٿي تن کي، اُڀري باک بسنت جي.