• سُر ۽ آلاپ جي سفر جو پانڌيئڙو: صوبدار قاسمي اوٺو
انهن ئي سرن ۾ هڪ ٻيو آلاپ شامل ٿي ويو، جنهن هيءَ دردن جي دنيا وڌيڪ خوبصورت بڻائي ڇڏي، اهو نوجوان راڳي صادق فقير هو: آءٌ صادق فقير کي انهيءَ وقت کان سڃاڻان، جڏهن 1984ع ۾ نومبر جي صبح ويل هئي. ٿورو ٿورو سيءُ به پئي پيو، مير پور خاص جي شاهه لطيف ڪاليج جي ميدان ۾ ويٺا هئاسين، انٽر جا پرچا هئا، پرچي ۾ ڪجهه وقت باقي هو، انتظار جي گهڙين کي سڦل بڻائڻ لاءِ هڪ دوست حمزي جوڻيجي ناسي جوڙي ۾ ملبوس صادق فقير کي چيو يار! ڪجهه ٻُڌاءِ فقير جو ٻار آهين. صادق به مرڪندي مرڪندي اهڙو خوبصورت ڪلام ٻڌايو، جو موهي وڌائين، مون چيو يار! صادق ڳائين ته سٺو ٿو، ڇو نٿو باقاعدي ڳائين. دوست جوڻيجي طنزيه انداز ۾ چيو ته فقير جو ٻار آهي، روئندو به سر تال ۾! پوءِ اسان ڏاڍو کلياسين. پوءِ صادق کي مختلف وقتن تي اسڪول ۾ ٿيندڙ فنڪشنن ۽ ڪاليج جي ڏهاڙن ۾ اُستادن جي مخصوص پارٽين ۾ ٻُڌڻ جا موقعا مليا. خاص ڪري تاج جويي جي مٺي ڪاليج ۾ سروس وارو دَور صادق لاءِ ڏاڍو فائديمند رهيو، ڇو ته ادبي سنگت پاران ڏاڍا سٺا پروگرام ٿيندا هئا. اُنهن ۾ نون فنڪارن کي ڏاڍو اُتساهه مليو. ظاهر ۾ صادق ڪلا مارڳ تي هلندي هلندي ڏاڍي محنت ۽ جاکوڙ ڪري اڳيان وڌيو. هن وڏا ٽٻ نه هنيا، پر مسلسل محنت ۽ رياض ڪري اعليٰ منزل ماڻي، هن مڃتا جي رڃ ۾ پنهنجا پير ڦٽيا ضرور، تڏهين وڃي لاڀ حاصل ڪيائين ، صادق جي سُرن جي سفر ۾ سندس مامي حسين فقير جو وڏو هٿ هو. اهو ئي سريلو فنڪار صادق فقير جو اُستاد هو. مون جڏهن به سٻاجهڙي طبيعت واري فنڪار حسين فقير کي ڏٺو ته ذهن ڦرهيءَ تي ڪنهن انگريز شاعر جي سٽ تري آئي هئي ته: “Full many flowers to blush unseen” (ڪيترائي اهڙا گُل هوندا آهن، جيڪي نظر نه اچڻ لاءِ ٽڙندا آهن). حسين گمناميءَ ۾ رهي پنهنجو سڀ ڪجهه هن جوان آواز کي ارپي ڇڏيو. هونئن به راڳ روح جي غذا آهي. هي روحن جي رمز آهي، حواسن ۽ احساسن جي دنيا آهي. سرن جو سمونڊ آهي. انهيءَ ۾ ڪڻو ڪڻو ڪري هار جوڙبو آهي، ڪا مالها ٺاهبي آهي. صادق به اُهي سرن جون مالهائون ٺاهيندي ٺاهيندي اڳيان وڌيو آهي. هر گل جي خوشبوءِ الڳ ۽ پنهنجي هوندي آهي، صادق جي ڳائڻ جو انداز به الڳ ٿلڳ هو. سنڌ جي نمائنده شاعر اياز گُل چواڻي ته مون کي پنهنجي ڇپيل پنجن ڪتابن ايتري عوام ۾ موٽ ڪانه ڏني جيتري صادق فقير جي ڳايل منهنجي وائي”توکان ٿيندي ڌار لڙڪ لڙي پيا لار ڪري“ مون کي مقبوليت ڏني، واقعي صادق فقير جي آواز ۾ ايتري پُختگي هئي، ميٺاج هو، سنڌ جي باشعور ماڻهن ۾ صادق فقير پنهنجو سگهارو حلقو پيدا ڪيو. صادق فقير ريڊيو تان ڪيترائي ڪلام ڳايا. ”آءٌ گنهگار، آءٌ گنهگار“، ”مون پيار ڪيو، مون پيار ڪيو“. شيخ اياز جي هن غزل به کيس ڏاڍي مڃتا ڏني، ”تنهنجي گهر ڀرسان آهيان، ڄڻ مندر جي ڀرسان آهيان“ (ادل سومرو) ’ڪوئل گيت ٻڌايو آ ياد وري ڪو آيو آ‘ ۽ ” شهر جو شهر دربدر نه ڪري، کيس چئجو ته هتان گذر نه ڪري“ ۽ ٻيا انيڪ ڪلام هن ڳايا، جن صادق فقير کي مقبول بڻايو. کيس مقبول بڻائڻ جو هڪ ڪارڻ سندس ڪلام جي معياري چونڊ هئي. هن جي هٿ ۾ سدائين ڳاڙهي جلد واري هڪ خوبصورت ڊائري هوندي هئي، واضح ڪريان ته اها ”سيو دي چلڊرين“ (Save the Children) جي دوستن ۽ ڪامورڪي ڊائري جهڙي نه، بلڪ اُن ۾ هوندا هئا، اسان جي سنڌ جي سڄاڻ شاعرن- شيخ اياز ۽ اياز گُل کان وٺي سائينداد ساند ۽ بلاول اوٺي تائين پُختن شاعرن جا ڪلام. بظاهر صادق فقير ڪاٽن جي ڀڙڪيدار ڪپڙن ۾ ملبوس نظر ايندو هو، پر اندر جهاتي پائي ڏسبو هئو ته ڏاڍو پيارو ماڻهو لڳندو هو. ڪمال اختر جي هن شعر جيان:
ڪنهن جي مُنهن مصري، ڪنهن جو وات گلاب،
سو ماڻهو لاجواب، لطيف جنهن جي لات ۾
صادق فقير ۽ ڪريم فقير کي کاهوڙي اديب مقيم ڪنڀر، ٻن هنجن جي جوڙي چوندو هو. مون صادق ۽ ڪريم فقير کي پنهنجي سؤٽ جي شاديءَ جي دعوت ڏني هئي. سو هي ٻئي همراهه اسان جهڙن گهٽين جي رولاڪن جي ڳوٺ اچي نڪتا. ساز سرندن سميت. خير وقت ٿيو ڳائڻ جو، اسان وٽ ڇا آهي ته برادر ۾ هڪ ٻه ڳوٺ اهڙا آهن، جيڪي پير پاڳاري جا مريد آهن، پيرصاحب جي مريدن ۾ دهل وڄائڻ ۽ ڳائڻ کي ”ڪبيره گناهه“ سمجهيو ويندو آهي. اسان راڳ ڪرائڻ جي ڳالهه ڇيڙي، همراهه ڇني مان اٿي روانا ٿيا. وڏو مسئلو پيدا ٿي پيو اسان جيڪي فن کي عبادت سمجهون، تن لاءِ. نيٺ اسان هن خوبصورت ڪلاڪارن جي جوڙيءَ کان معذرت گهري، صادق پنهنجي مخصوص انداز ۾ چيو ’ادا، ڪا ڳالهه ڪانهيءَ، هي بي شعور اُن قابل نه ٿيا آهن، جو فن جو قدر ڪن. مون لاءِ اهو وڏو ڏُک هو. اڄ به جڏهن صادق ياد ايندو آهي ته اهو احساس ٿيندو آهي ته جيءُ جهُرڻ لڳندو آهي. صادق ادبي پروگرامن- ادب دوستن، مولائي ماڻهن جي دعوت تي بنا معاوضي ڳائي ايندو هو.
صادق بازاري فنڪارن کي محسوس ڪرايو ته فن اڪ جي ماکي ناهي، جو سولائيءَ سان لاهي سگهجي. سُرن جي اونهاين ۾ لهڻ مسلسل سخت، رياض ۽ جاکوڙ جو ڪم آهي.
صادق اڄ ناهي پر سندس فن کي مات ناهي:
ڏات جي ڏيهه ۾ رات ٿيڻي ناهي
گيت سنگيت جي مات ٿيڻي ناهي
سوچ جو سج ڦُٽو، سونهن جا گُل ٽڙيا،
روشني ئي روشني رات ٿيڻي ناهي.