توحيد
جواب: الله ان ذات جو نالو آهي جيڪا واجب الوجود آهي ۽ سڀئي ڪمال واريون صفتون ان ۾ موجود آهن.
سوال: واجب الوجود جي ڇا معنيٰ آهي؟
جواب: واجب الوجود اهڙي هستيءَ کي چون ٿا يا اهڙي موجود شيءِ کي چون ٿا، جنهن جو وجود يعني موجود هجڻ واجب يا ضروري ۽ ان جو عدم يعني نه هجڻ محال هجي، جيڪو واجب الوجود هوندو اهو هميشه کان هوندو ۽ هميشه رهندو، نه ان جي شروعات ٿيندي نه ان جي پڇاڙي ۽ ڪنهن به وقت ان جي فنائيت نه ٿي سگهندي ۽ اهو پنهجو پاڻ موجود هوندو ڇو ته جيڪا شيءِ ٻئي ڪنهن جي پيدا ڪرڻ سان پيدا ٿئي ۽ وجود ۾ اچي، اها واجب الوجود نه ٿي ٿي سگهي، پوءِ اسلامي تعليم موجب الله تعاليٰ واجب الوجود آهي، ان کانسواءِ دنيا جي ڪا به شيءِ واجب الوجود نه آهي.
سوال: ڪمال وارين صفتن جي ڇا معنيٰ آهي؟
جواب: جيئن ته الله تعاليٰ واجب الوجود آهي ۽ واجب الوجود جو پنهنجي ذات ۾ ڪامل هجڻ ضروري آهي، تڏهن ان ذاتي ڪمال جي لاءِ جن جن صفتن جو ان ۾ هجڻ ضروري آهي، اهي سڀ ان جي لاءِ ثابت آهن، انهن صفتن کي صفاتِ ڪماليه يا ڪمال واريون صفتون چئبو آهي.
سوال: الله تعاليٰ کانسواءِ ٻيون ڪهڙيون شيون قديم آهن؟
جواب: خدا تعاليٰ جون سڀئي صفتون قديم آهن، ان کانسواءِ ٻي ڪا به شيءِ قديم نه آهي.
سوال: جيڪا شيءِ هميشه کان هجي ۽ هميشه رهي ان کي ڇا چئجي؟
جواب: ان شيءِ کي قديم چئبو آهي.
سوال: جڏهن الله تعاليٰ کانسواءِ ٻي ڪا به شيءِ هميشه کان موجود نه هئي ته پوءِ الله تعاليٰ آسمان ۽ زمين ۽ ٻيون شيون ڪيئن پيدا ڪيون؟
جواب: الله تعاليٰ سڄي جهان کي پنهنجي حُڪم ۽ قدرت سان پيدا ڪيو، کيس جهان کي ٺاهڻ، آسمان ۽ زمين کي پيدا ڪرڻ جي لاءِ ڪنهن به شيءِ جي گُهرج نه هئي، ڇو ته جيڪڏهن الله تعاليٰ به جهان کي پيدا ڪرڻ ۾ ڪنهن شيءِ جو محتاج هجي ها ته پوءِ واجب الوجود نه ٿي سگهي ها.
ياد رکو! الله تعاليٰ واجب الوجود آهي ۽ واجب الوجود پنهنجي ڪنهن ڪم ۾ ڪنهن به ٻئي شخص يا ٻيءَ شيءِ جو مُحتاج نٿو ٿئي.
سوال: الله تعاليٰ جون ڪمال واريون صفتون ڪهڙيون ڪهڙيون آهن؟
جواب: وحدت، قدمَ يا واجب الوُجود، حيواة، قدرت، علم، ارادو، سمع، بصر، ڪلام، خلق، تڪوين وغيره.
سوال: صفت وحدت جي ڇا معنيٰ آهي؟
جواب: وحدت جي معنيٰ آهي هڪ هجڻ، هيءَ الله تعاليٰ جي صفت آهي جو هو پنهنجي ذات ۾ به هڪ آهي ۽ صفت ۾ به اڪيلو آهي، توحيد جي معنيٰ الله کي هڪ سمجهڻ يا ان جي هڪ هجڻ جو يقين ۽ اقرار ڪرڻ آهي.
سوال: صفت قديم ۽ وجوبِ وجود جي ڇا معنيٰ آهي؟
جواب: قديم جي معنيٰ آڳاٽو هُجڻ آهي يعني هميشه کان هجڻ ۽ هميشه رهڻ ۽ وجوبِ وجود جي معنيٰ واجب الوجود هجڻ، واجب الوجود جي معنيٰ توهان هن رسالي جي شروع ۾ پڙهي چُڪا آهيو.
سوال: ”ازلي“ ۽ ”ابديءَ“ جي ڇا معنيٰ آهي.
جواب: جنهن شيءِ جي شروعات ۽ مُنڍ نه هُجي يعني هميشه کان هجي ان کي ازلي چوندا آهن ۽ جنهن شيءِ جي پڇاڙي نه هجي يعني هميشه رهي ان کي ابدي چوندا آهن. پوءِ الله تعاليٰ ابدي به آهي ۽ ازلي به آهي، اهائي معنيٰ قديم جي آهي.
سوال: ”حيواة“ جي ڇا معنيٰ آهي؟
جواب: حيواة جي معنيٰ زندگي ۽ جياپي جي آهي يعني الله تعاليٰ جيئرو آهي ۽ زندگيءَ جي صفت ان لاءِ ثابت آهي.
سوال: صفت ”قدرت“ جي ڇا معنيٰ آهي.
جواب: قدرت جي معنيٰ طاقت آهي يعني جهان کي پيدا ڪرڻ ۽ قائم رکڻ ۽ پوءِ فنا ڪرڻ ۽ پوءِ موجود ڪرڻ جي قدرت رکي ٿو.
سوال: صفتِ ”علم“ جي ڇا معنيٰ آهي؟
جواب: علم جي معنيٰ آهي ڄاڻڻ، يعني الله تعاليٰ سڀني شين جو عالم يعني ڄاڻندڙ آهي، سندس علم مان ڪا به شيءِ ننڍي هجي يا وڏي، نڪتل ڪونهي، ذري ذري جي کيس ڄاڻ آهي، هر شيءِ کي ان جي وجود کان اڳ ۾ ۽ فنا ٿيڻ کانپوءِ به ڄاڻي ٿو، رات جي اونداهيءَ ۾ ڪاري ڪاموڙيءَ جي هلڻ سان ان جي پيرن جي چُرپر کي به چڱيءَ طرح ڄاڻي ٿو ۽ ڏسي ٿو، انسان جي دل ۾ جيڪي خيال اچن ٿا، اهي الله جي علم ۾ سڀ روشن آهن، علمِ غيب خاص الله تعاليٰ جي صفت آهي.
سوال: ارادي جي ڇا معنيٰ آهي؟
جواب: ارادي جي معنيٰ پنهنجي اختيار سان ڪم ڪرڻ يعني الله تعاليٰ جنهن شيءِ کي گهُري ٿو پنهنجي اختيار سان پيدا ڪري ٿو ۽ جنهن کي گهري ٿو پنهنجي اختيار سان معدوم (ختم) ڪري ٿو، دنيا جون سڀ ڳالهيون ان جي اختيار ۽ ارادي سان ٿين ٿيون، دنيا جي ڪا به شيءِ ان جي اختيار ۽ ارادي کان ٻاهر ناهي، هو ڪنهن به ڪم ۾ مجبور ڪونهي.
سوال: صفت ۽ سمع ۽ بصر جي معنيٰ ڇا آهي؟
جواب: سمع جي معنيٰ آهي ٻُڌڻ ۽ بصر جي معنيٰ آهي ڏسڻ، يعني الله تعاليٰ هر ڳالهه کي ٻُڌي ٿو ۽ هر شيءِ کي ڏسي ٿو ليڪن مخلوق وانگر ان کي ڪن نه آهن، نه وري مخلوق وانگر ان کي اکيون آهن، نه وري ان جي ڪنن ۽ اکين جي ڪا صورت آهي، هو هلڪي کان هلڪي آواز ٻُڌڻ ۽ ننڍيءَ کان ننڍي شيءِ کي ڏسڻ وارو آهي. ان جي ڏسڻ ۽ ٻُڌڻ ۾ ويجهي ۽ پري، اونداهه يا روشني ۾ ڪو به فرق ناهي.
سوال: صفتِ ڪلام جي ڇا معنيٰ آهي؟
جواب: ڪلام جي معنيٰ ڳالهائڻ آهي، خُدا تعاليٰ جي لاءِ اها صفت به ثابت آهي پر کيس مخلوق جهڙي زبان ڪونهي.
سوال: جيڪڏهن الله تعاليٰ کي زبان ڪونهي ته پوءِ پاڻ ڳالهيون ڪهڙي طرح ڪري ٿو؟
جواب: مخلوق زبان کانسواءِ ڳالهائي نٿي سگهي، ڇو ته مخلوق پنهنجي سڀني ڪمن ۾ سببن ۽ اوزارن جي محتاج آهي، پر الله تعاليٰ پنهنجي ڪم ۾ ڪنهن به شيءِ جو محتاج نه آهي، جيڪڏهن اهو به ڳالهين ڪرڻ لاءِ زبان جو محتاج هجي ته اُهو خدا ۽ واجب الوجود نٿو ٿي سگهي.
سوال: صفت خلق ۽ تڪوين جي ڇا معنيٰ آهي؟
جواب: ”خلق“ جي معنيٰ آهي پيدا ڪرڻ ۽ تڪوين جي معنيٰ آهي وجود ۾ آڻڻ. الله تعاليٰ جي لاءِ اهي صفتون به ثابت آهن، اهو ساري جهان جو خلقڻهار ۽ مُڪون (وجود ۾ آڻڻ وارو) آهي.
سوال: انهن صفتن کانسواءِ الله تعاليٰ جون ٻيون به صفتون آهن يا نه؟
جواب: هائو! الله تعاليٰ جون ٻيون به ڪيتريون ئي صفتون آهن، جئن مارڻ، جيئرو ڪرڻ، رزق ڏيڻ، عزت ڏيڻ، ذلت ڏيڻ وغيره وغيره ۽ الله تعاليٰ جون صفتون ازلي، ابدي ۽ قديم آهن انهن ۾ گهٽ وڌ يا ڦير گهير ۽ مٽاسٽا نٿي ٿي سگهي.