اتفاق في سبيل الله
سوال: قرآن پاڪ ۾ بار بار انفاق يعني مال خرچ ڪرڻ جو حڪم ڪيو ويو آهي، اهو مال ڪيترو خرچ ڪرڻ جو حڪم آهي؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ مال خرچ ڪرڻ جي باري ۾ بيان ڪيو ويو آهي. ”(اي پيغمبر) تون کان سوال ڪن ٿاته حق جي راهه ۾ ڇا خرچ ڪيون، انهن کي چؤ ته توهان جي ضرورتن کان وڌيڪ جيڪو (مال) هجي سو (الله جي راهه ۾) خرچ ڪيو. (البقره: 219)
سوال: قرآن پاڪ ۾ جيڪو حڪم ڏنو ويوآهي ته ضرورت کان زياده مال هجي ته ان کي الله جي راهه ۾ خرچ ڪيو، اهو ڪٿي خرچ ڪجي؟
جواب: قرآن ۾ آهي ته ”اي پيغمبر توکان ماڻهو پڇن ٿا ته ڪهڙي خيرات ڪن ۽ ڪهڙي طرح ڪن. انهن کي چؤ ته جيڪي توهان پنهنجي مال مان بچائي سگهو سو خدا جي راهه ۾ خرچ ڪيو، ان لاءِ حقدار آهن ماءُ پيءُ، يتيم مسڪين ۽ مسافر.“ (البقره: 215)
سوال: قرآن شريف ۾ الله تعاليٰ فرمايو آهي ته الله کي سهڻو قرض ڏيو. ان مان ڇا مراد آهي؟
جواب: خدائي ڪمن ۾ خرچ ڪرڻ يعني الله تعاليٰ جي معرفت، ان جي توحيد ۽ ان جي موڪليل دين اسلام جي سربلنديءَ لاءِ خرچ ڪرڻ کي الله تعاليٰ پنهنجي لاءِ قرض ڳڻايو آهي.
سوال: جيڪو ماڻهو الله جي راهه ۾ مال خرچ ڪري ٿو ته ان کي بدلي ۾ الله سائين ڇا ڏيندو؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته ”جيڪي ماڻهو پنهنجو مال الله جي راهه ۾ خرچ ڪن ٿا (انهن جي نيڪيءَ ۽ نيڪيءَ جي برڪتن جو) مثال اهڙو آهي جهڙو هڪ ٻج جو داڻو. جيڪو جڏهن پوکيو وڃي ٿو. تڏهن هڪ داڻي مان ست سنگ پيدا ٿين ٿا ۽ هر هڪ سنگ مان سؤ داڻا نڪري اچن ٿا. (يعني هڪڙي داڻي خرچ ڪرڻ سان سوين داڻا ملن ٿا) ۽ الله تعاليٰ جنهن جي لاءِ چاهي ٿو تنهن کي ٻيڻو يا وڌيڪ ڪري ڏئي ٿو.“ (البقره: 261)
سوال: خيرات ڪرڻ وقت ڪهڙي نيت ۽ پوءِ خيرات وٺندڙ سان برتاءُ ڪهڙو ڪرڻ گهرجي؟
جواب: قرآن ۾ انهن ماڻهن جي هيءَ صفت بيان ڪئي آهي ”جيڪي (ماڻهو) پنهنجو مال الله جي واٽ ۾ خرچ ڪندا آهن وري پنهنجي ڏيڻ پٺيان نڪي ٿورو رکندا آهن ۽ نڪي ايذائيندا آهن، تن لاءِ سندن پالڻهار وٽ سندن ثواب آهي ۽ نڪي کين ڪو ڀئو آهي ۽ نڪي اهي غمگين ٿيندا. (البقره: 262)
سوال: ڪي ماڻهو پنهنجو مال خرچ هن لاءِ ڪندا آهن ته ماڻهو سندن تعريف ڪن، اهڙن ماڻهن لاءِ قرآن پاڪ ڇا چوي ٿو؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته ”(انهن ماڻهن کي به الله تعاليٰ پسند نٿو ڪري) جيڪي رڳو ماڻهن کي ڏيکارڻ لاءِ (نالي ناموس لاءِ) مال خرچ ڪن ٿا. اهي حقيقت ۾ الله ۽ آخرت جي ڏينهن تي ايمان ڪو نه ٿا رکن. (الله تي ايمان هجين ته ماڻهن کي ڏيکارڻ لاءِ مال ڇو لٽائين) سو جنهن جو سنگتي شيطان آهي تنهن جو اهو ساٿي ڪهڙو نه خراب آهي.“ (النسا: 38)
سوال: ڪيترائي ماڻهو مالدار آهن، پنهنجو مال الله جي راهه ۾ خرچ نه ٿا ڪن، تن لاءِ قرآن حڪيم ۾ ڇا حڪم آهي؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته ”جيڪي ماڻهو سون چاندي پنهنجي خزاني ۾ گڏ ڪري رکندا رهن ٿا ۽ ان کي الله جي راهه ۾ خرچ نٿا ڪن تن کي دردناڪ عذاب جي خوشخبري ٻڌائي ڇڏ.
سوال: الله جي راهه ۾ ڪهڙو مال خرچ ڪجي؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته ”توهان نيڪيءَ جي درجي کي تيستائين ڪڏهن به پهچي نٿا سگهو جيستائين توهان (خدا جي راهه ۾ اهو) خرچ ڪيو جنهن سان توهان کي محبت آهي (يعني ڀلي شيءِ ۽ ڀلو مال الله جي راهه ۾ ڏيڻو آهي).“ (آل عمران: 92)
سوال: جيڪي ماڻهو غريبن ۽ مسڪينن تي خرچ نٿا ڪن انهن لاءِ قرآن پاڪ ۾ ڇا حڪم آهي؟
جواب: قران پاڪ ۾ آهي ته جڏهن جنت وارا جهنمين کان سوال ڪندا ته اوهان کي ڪهڙي ڏوهه جي ڪري جهنم ۾ وڌو ويو آهي ته جهنمي چوندا ته ”دنيا ۾ نڪي نماز پڙهنداسون ۽ نڪي مسڪينن کي کارائيندا هئاسون.“
(مدثر: 441)
سوال: جيڪي ماڻهو گڏ ڪندا آهن وري انهيءَ مال کي وڌائڻ لاءِ هڻ هڻان ڪندا آهن، سيڙپڪاري ڪندا رهن ٿا. مطلب ته هر موقعي تي نفعي اچڻ کانپوءِ پئس کي پنهنجي خوشنودي جو ذريعو سمجهي ڪري پئسا ڳڻيندا رهن ٿا. انهن پئسن کي الله جي راهه ۾ خرچ نٿا ڪن ته اهڙن ماڻهن لاءِ قرآن پاڪ جو ڇا حڪم آهي؟
جواب: الله سائين قرآن پاڪ ۾ ٽن قسمن جي ماڻهن لاءِ فرمايوآهي ته ”هر اهو شخص هلاڪ ۽ برباد ٿيو جو گلاخور ٽوڪ هڻندڙ آهي، جنهن (جي زندگي جي مقصد) مال کي ميڙي ۽ ان جي ڳڻ ڳڻان رهيو آهي.
(الهمزه: 1 تا 2)
سوال: يتيم ٻار يا ڪو سائل جڏهن سوال ڪري ته انهن سان ڪهڙو رويو رکڻ جو قرآن ۾ حڪم آهي؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته الله تعاليٰ نبي ڪريم کي مخاطب ڪندي فرمايو آهي ته”(تنهنجو نظام به يتيم جي سنڀال ڪري) پوءِ يتيم تي متان ڏکيائيون ڪرين ۽ (تنهنجو ساڳيو نظام ضرورتمندن جو ڪفيل هجي) پوءِ سوالي کي متان جهڻڪين.“(ضحيٰ 9-10) قرآن پاڪ ۾ وضاحت سان چيو ويو آهي ته يتيم ۽ ضرورتمند ماڻهو سان اوهان جو تعلق روش سنڀال ۽ ڪفيل واري هجي ۽ اوهان کي انهن کان مستغني نه ٿيڻ کپي.
سوال: متقي جي معنيٰ پرهيزگار آهي. پرهيزگار اهو هوندو آهي جيڪي خدا جو خوف رکي چڱا عمل ڪندو آهي ۽ قرآن پاڪ ۾ ڪهڙي عمل سان خوف خدا کي ذڪر ڪيو ويو آهي؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته ”جنهن شخص (سڄي انسانيت کي الله جو عيال سمجهي انهن ۾) پنهنجي ڪمائي ورهائي ۽ الله کان جو لحاظ رکيو.“ ان آيت جي ترجمي ۾ وضاحت سان چٽو بيان ڪيل آهي ته خدا سان محبت رکڻ وارو انسان سڄي ۽ انسانيت سان محبت ڪندڙ هوندو آهي ۽ ان محبت جي عملي اظهار ۾ هو پنهنجو مال الله جي راهه ۾ انسانيت تي خرچ ڪرڻ وارو هوندو آهي.(ليل: 5)
سوال: قرآن پاڪ ۾ نيڪي ڪرڻ وارا ڪهڙا ڪم بيان ڪيا ويا آهن؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته ”نيڪي ۽ بزرگي انهيءَ ۾ ناهي ته توهان (نماز جي وقت) پنهنجو منهن اولهه يا اوڀر ڏانهن ڦيرايو (يا اهڙي ظاهري رسمون بجا ٿا آڻيو) پر سچ پچ نيڪ ماڻهو اهي آهن جيڪي الله تي آخرت جي ڏينهن تي فرشتن تي خدائي ڪتابن تي ۽ خدا جي سڀني نبين تي پورو ايمان رکن ٿا. خدا جي محبت وچان پنهنجو مال مائٽن، يتيمن، مسڪينن، مسافرن ۽ سوال ڪندڙن کي ڏين ٿا ۽ غلامن کي آزاد ڪرائڻ لاءِ خرچ ڪن ٿا. نماز قائم ڪن ٿا ۽ زڪواة ڏين ٿا. جڏهن ڪو عهد اقرار ڪن ٿا ته اهو پورو ڪن ٿا، تنگي ۽ مصيبت جي حالت ۾ يا خوف ۽ هراس جي وقت ۾ صبر ڪرڻ وارا (۽ پنهنجي فرض ادائين ۾ ثابت قدم) ٿين ٿا. بيشڪ اهي ئي ماڻهو نيڪيءَ جي راهه ۾ سچا آهن ۽ اهي ئي متقي آهن.(البقره: 177)
سوال: يتيمن جي مال جي باري ۾ قرآن پاڪ ۾ ڇا حڪم آهي؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته ”يتيمن جو مال (ايمانداريءَ سان) سندن حوالي ڪيو. (جڏهن هو وڏا ٿين) ايئن نه ڪيو جو هنن جي ڪنهن چڱي شيءِ جي بدران پنهنجي ڪا ردي شيءِ هنن کي ڏيو ۽ هنن جو مال پنهنجي مال سان ملائي کائي ڇڏيو، يقيناً ايئن ڪرڻ (يتيمن جو مال هضم ڪرڻ) تمام وڏي گناهه جي ڳالهه آهي.“ (النساء-2) (اڄ ڪلهه وڏا ڀائر يا چاچا گڏيل ملڪيت مان پاڻ لاءِ وڏا وڏا خرچ ڪن ٿا. حالانڪه صغيرن جي ملڪيت مان رڳو هڪ پئسو خيرات ڏيڻ به جائز ناهي.“
سوال: ڪيترائي ماڻهو يتيمن جو مال کائيندا آهن انهن لاءِ قرآن پاڪ ۾ ڇا حڪم آهي؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته ”جيڪي ماڻهو بي انصافيءَ سان يتيمن جا مال هڙپ ڪري ٿا وڃن سي (ياد رکن) ته هو پنهنجي پيٽن ۾ باهه جا ٽانڊا وجهي رهيا آهن ۽ جلد ئي هو دوزخ جي سخت چڀي ڪندڙ باهه ۾ اڇلايا ويندا.(النساء: 10)
سوال: يتيم بار ڪنهن مائٽ جي پرورش ۾ آهن. جڏهن ته يتيمن جي ملڪيت به آهي جيڪا سندن جي پيءُ کان مليل آهي. اها ملڪيت انهن يتيمن کي ڪڏهن حوالي ڪجي، قرآن پاڪ ۾ ان جو ڇا حڪم آهي؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته ”يتيمن جي سنڀال ڪندي انهن کي آزمائيندا رهو (ته هنن جي سمجهه ڪيتري قدر آهي) جيستائين هو نڪاح جي عمر کي پهچن. پوءِ جيڪڏهن انهن ۾ قابليت ۽ پاڻ ڀرائپ ڏسو ته انهن جو مال سندن حوالي ڪري ڇڏيو. (النساء: 6)
سوال: جيڪڏهن ڪو ماڻهو يتيمن کي پاڻ سان گڏ رهائڻ چاهي ٿو ته ڇا اهو ماڻهو ايئن ڪري سگهي ٿو، قرآن جو ڇا حڪم آهي؟
جواب: قرآن پاڪ ۾ آهي ته ”ماڻهو توکان يتيمن جي متعلق سوال ڪن ٿا. انهن کي چؤ ته جنهن ڳالهه ۾ هنن جو سڌارو ۽ فائدو هجي اهائي بهتر آهي ۽ جيڪڏهن توهان هنن سان گڏ رهو ۽ پنهنجي گهر ۾ شامل ڪري ڇڏيو ته بهرحال هو اوهان جا ڀائر آهن. الله تعاليٰ ڄاڻي ٿو ته ڪير سڌاري ڪرڻ وارو آهي ۽ ڪير بگاڙو ۽ خرابي ڪرڻ وارو آهي. (البقره: 220)
سوال: يتيم سان جيڪو ماڻهو سٺو سلوڪ نه ٿو ڪري ان جي باري ۾ قرآن ۾ ڇا حڪم آهي؟
جواب: قرآن شريف ۾ آهي ته ”پوءِ هي (اطاعت جو ڪوڙو دعويدار ۽ بدلي جي ڏينهن جو منڪر آهي) اهو آهي جيڪو يتيم (جون ضرورتون پورو ڪرڻ بجاءِ ان) کي لوڌي ٿو ۽ مسڪين کي (پاڻ به کاڌو نٿو کارائي ۽ ٻين کي به) کاڌي کارائڻ جي رغبت نه ٿو ڏئي. (الماعون 1-4)